Με αφορμή τις δίκες του 1936-38 στην ΕΣΣΔ

Πληθαίνουν όλο και περισσότερο κείμενα και πονήματα για τη περίοδο της οικοδόμησης του σοσιαλισμού όπου την πρωτοκαθεδρία την είχε ο Στάλιν. Από πολλές πλευρές. Αστικές και μη. Στόχος όλων, πάντα από τη δική τους σκοπιά, είναι η ανάδειξη του ζητήματος για το αν μπορεί ή όχι τελικά να υπάρξει σοσιαλισμός, άρα να γίνει επανάσταση, σε μια χώρα. Θα λέγαμε τελικά για το αν μπορεί να γίνει τελικά επανάσταση καν. Κοινό συμπέρασμα όλων, είτε λέγεται είτε όχι, είναι ότι τελικά μάλλον δε μπορεί να γίνει.
Ας αφήσουμε όμως στην άκρη τους ταξικούς αντίπαλους που έχουν κατακλύσει τα ΜΜΕ και κάθε άλλο μηχανισμό προπαγάνδας τους με κάθε είδους ντοκυμαντέρ και αναλύσεις για εκείνη τη περίοδο ιδιαίτερα. Το τι έχουν καταλογήσει στον Στάλιν δε λέγεται!

Ας πάρουμε όμως την άλλη πλευρά. Αυτή των αριστερών, είτε ως κομμουνιστές αυτοπροσδιορίζονται είτε όχι. Εκεί είναι το μεγάλο ζητούμενο. Ποιος είναι ο στόχος όταν άνθρωποι και συλλογικότητες που θέλουν να λένε ότι υπηρετούν το στόχο της επαναστατικής ανατροπής, και πάλι είτε το λένε ανοιχτά είτε όχι, προβαίνουν σε αναλύσεις για εκείνη τη περίοδο, αλλά και τη προγενέστερη του Στάλιν, για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού; Ποια εργαλεία χρησιμοποιούν; Στοχεύουν να βγουν πραγματικά χρήσιμα συμπεράσματα για το σήμερα και το από εδώ και πέρα ή στοχεύουν απλά στη δικαίωση επιλογών του τότε αλλά και του σήμερα; Επιλογών που όταν δικαιώθηκαν-επικράτησαν οδήγησαν στη διάλυση του εργατικού και επαναστατικού κομμουνιστικού κινήματος;
Το εργαλείο τους είναι η ταξική ανάλυση των γεγονότων, η ανάλυση του εσωτερικού και διεθνούς περιβάλοντος ή αναλύσεις αστικού τύπου που βλέπουν την κάθε κίνηση και εξέλιξη μόνο σε επίπεδο κορυφών ξεκομένα από κάθε ταξική αναφορά; Η εργατική τάξη, τα άλλα υπαρκτά στρώματα στη σοβιετική κοινωνία υπήρξαν; Έπαιξαν κάποιο ρόλο; Οι απόψεις που εκφραζόντουσαν μέσα στο κόμμα των Μπολσεβίκων από τους διάφορους ηγέτες του ή ομαδοποιήσεις, παλιάς και νέας "φρουράς", είχαν κάποια ταξική αναφορά, εκφράζαν απόψεις στρωμάτων ή ήταν στον αέρα; Ποια ήταν η εξέλιξη της κοινωνίας στη Σοβιετική Ένωση μετά την επανάσταση, ποιές τάξεις και στρώματα παρέμειναν, ποια νέα στρώματα αναδύθηκαν; Γιατί επικράτησε μόνο το Μπολσεβίκικο κόμμα και με την επικράτηση αυτή αυτό παρέμεινε ανέπαφο από αυτές τις εξελίξεις; Και μιας και μιλάμε για τους ηγέτες του κόμματος. Η πορεία αρκετών από αυτούς που βρισκόταν σε μόνιμη αντίθεση με τις επιλογές της πλειοψηφίας από την εποχή του Λένιν, ακόμη και τη προεπαναστατική, γιατί αποκρύβεται όπως αποκρύβεται το γεγονός ότι μέχρι τη περίοδο του 1936, άρα και επί Στάλιν, παρέμειναν στην ηγεσία σε καίριες θέσεις; Ξαφνικά του τη βάρεσε του Στάλιν και τους έστειλε όλους στις δίκες και μάλιστα δημόσιες όπου μπορούσαν να τις παρακολουθήσουν οι πάντες ακόμη και δια ραδιοφώνου; Γιατί αποκρύβεται το γεγονός ότι ακόμη και κατά τη διάρκεια των δικών αυτών είναι πάμπολλες οι περιπτώσεις που οι αρχικές καταδικαστικές αποφάσεις πάρθηκαν πίσω; Με αυτά ελάχιστοι ασχολούνται και μένουν σε αναλύσεις που περισσότερο ταυτίζονται με τις αστικές απόψεις περί δημοκρατίας παρά με επαναστατικές. Και βεβαίως στηρίζονται σε πηγές που βολεύουν ενώ αυτές που δεν πολυβολεύουν, ακόμη και αστών μαρτύρων που παρακολούθησαν τις δίκες, απαξιώνονται ως μη αντικειμενικές!
Το εντυπωσιακό από την άλλη είναι ότι το ποσοστό των αναλύσεων για το τι έγινε μετά την επικράτηση των ρεβιζιονιστών στη ΚΚΣΕ είναι απειροελάχιστο. Τυχαία; Καθόλου θα λέγαμε. Εδώ οι αναλύσεις κυμαίνονται από το έγιναν (έτσι απλά) λάθη μέχρι την, παρά τη καταδίκη, συνέχιση των σταλινικών γραφειοκρατικών μεθόδων λόγω της ...δυναμικής τους! Και δεν είναι τυχαίο γιατί εν πολλοίς οι απόψεις που επικράτησαν στη Σοβιετική Ένωση οριστικά πια από το 20ο Συνέδριο και μετά δεν έχουν και μεγάλες διαφορές από τις διάφορες απόψεις που εξέφραζαν ηγετικά στελέχη του Μπολσεβίκικου κόμματος καθόλη τη διάρκεια του αγώνα που γινόταν από το 1917 και μετά. Απόψεων που τη περίοδο μέχρι και λίγο πριν τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο είτε δεν επικράτησαν είτε φαινόταν ότι δεν επικρατούν μέσα από διαδικασίες μαζικές και ανοιχτές μέσα και έξω από το κόμμα.
Με όλα αυτά, και περισσότερα που θα μπορούσαμε να πούμε, εννοούμε ότι όλα ήταν καλά και άγια; Ότι δεν έγιναν στραβά και σοβαρά λάθη; Όχι βέβαια! Η υπεράσπιση της περιόδου εκείνης με ηγέτη του Στάλιν δεν έχει να κάνει ούτε με λιβανιστήρια, όπως κάνουν κάποιο παλιότεροι και κυρίως κάποιοι που την ανακάλυψαν όψιμα ενώ επί δεκαετίες την καταδίκαζαν και τη συκοφαντούσαν, ούτε με την πλήρη απόρριψή της στο όνομα της ...αντιγραφειοκρατίας. Η ταξική ανάλυση εκείνης της περιόδου, όπως και κάθε άλλης, για μας στόχο έχει να βγουν εκείνα τα αναγκαία συμπεράσματα που δεν θα οδηγούν στη προσωπολατρική δικαίωση της μιας ή της άλλης επιλογής κάποιου ηγέτη τύπου Τρότσκι ή κάποιας ομαδοποίησης, αλλά που θα βοηθήσουν στο προχώρημα της οικοδόμησης του αναγκαίου επαναστατικού κομμουνιστικού κινήματος που θα οδηγήσει στην οριστική νίκη των εργατών και των λαών. Στη χώρα μας και παντού.
Ο σοσιαλισμός στη Σοβιετική Ένωση δεν επικράτησε τελικά γιατί παρουσιάστηκε μια μεγάλη αδυναμία από τη πλευρά των επαναστατικών δυνάμεων. Αυτή η αδυναμία συνίσταται στο ότι δεν μπόρεσε να αναδείξει και να αντιμετωπίσει με όρους μαζών, με όρους ταξικής πάλης, την ύπαρξη, την αναπαραγωγή και την ισχυροποίηση αστικών στοιχείων στα πλαίσιά του. Στοιχείων που εκφράστηκαν και στην ηγεσία του, στο κόμμα, στους κρατικούς μηχανισμούς και τελικά επικράτησαν. Γι' αυτό και οι απόψεις αυτών των στοιχείων που επικράτησαν δεν πολυκλοφορούν, δεν αναφέρονται, άλλες φορές αποκρύπτονται, άλλες φορές διαστρεβλώνονται γεγονότα και τελικά χάνεται η ουσία για να αναδειχθεί το ζήτημα της δημοκρατίας γενικά και αόριστα. Για να καταλήξουν όλοι μαζί αριστεροί και αστοί να μας λένε ότι ο σοσιαλισμός απέτειχε γιατί δεν υπήρχε ...ελευθερία του λόγου!

Το μακρύ αυτό εισαγωγικό σημείωμα γράφτηκε με αφορμή τη κυκλοφορία διάφορων κειμένων που κυκλοφορούν κάθε επέτειο και γεγονός που σημάδεψε, ή και δε σημάδεψε, εκείνη τη περίοδο. Κατά κύριο λόγο προέρχονται από το τροτσκιστικό χώρο που θέλει νοιώθει μάλλον δικαιωμένος, τρομάρα του, από τις εξελίξεις. Αλλά και από χώρους που αν κανείς δει το παρελθόν τους και από που προέρχονται θα έλεγε ότι θα έπρεπε να είναι πιο προσεκτικοί στο τι λένε και τι γράφουν μιας και ακόμη δεν έχουν κάνει την αυτοκριτική τους για το ένδοξο παρελθόν τους όπου συμβάλανε αρκετά  και με το παραπάνω στο να καταντήσει αυτό που είναι το κομμουνιστικό κίνημα σήμερα, ή μάλλον αυτό που παρουσιάζεται ως τέτοιο στη μεγαλύτερη οντότητά του. Και αυτοί με τη σειρά τους αν και δεν αυτοπροσδιορίζονται ως τέτοιοι, μάλιστα δηλώνουν και απέναντι, δεν έχουν κανένα πρόβλημα να υιοθετήσουν τις τροτσκιστικές απόψεις, ή στοιχεία τους, για τα γεγονότα και οι περισσότεροι "στοιχεία" που βγάζουν κάθε τόσο στη φόρα διάφοροι αναλυτές και απολογητές του συστήματος. Με αναλύσεις που όσο και αν ορκίζονται στους από τα κάτω, στη ταξική πάλη και στην εργατική δημοκρατία δεν έχουν να κάνουν σε τίποτα με αυτές και περιορίζονται σε επιφανειακά ζητήματα και σε επίπεδο κορυφών. Λογικό είναι. Δεν θα μπορούσαν να κάνουν άλλωστε αλλιώς! Θα έπρεπε να αναθεωρήσουν και να ακυρώσουν τη σημερινή τους στάση.

Τις μέρες αυτές λοιπόν κυκλοφορούν κείμενα για τις δίκες της περιόδου. Εμείς εδώ παραθέτουμε το σχετικό απόσπασμα από το κείμενο της ΟΜΛΕ για τα 15 χρόνια από το θάναντο του Στάλιν (ολόκληρο εδώ: ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΤΑΛΙΝ) επίσης όποιος θέλει μπορεί να διαβάσει ένα πιο ολοκληρωμένο κείμενο, του ΚΚΕ(μ-λ), για τις δίκες που γράφτηκε το 1989 με αφορμή τις εξελίξεις στη Σοβιετική Ένωση τότε, υπάρχει εδώ: Αναφορά στον Στάλιν και στα γεγονότα 1936-38. Παράλληλα προτείνουμε τα βιβλία του Βασίλη Σαμαρά με τίτλο α) "1917-1953, Η ιστορία διδάσκει και εμπνέει" και β) "Η Αριστερά απέναντι στον εαυτό της". Το απόσπασμα από το κείμενο της ΟΜΛΕ:

....................

β) Το Κόµµα των Μπολσεβίκων και οι µάζες.
Υπάρχουν τρεις αποχρώσεις στην καταδίκη του Μπολσεβίκικου Κόµµατος και των οργανωτικών του αρχών. Μια απερίφραστη καταδίκη (ιταλοί, τσέχοι, ισπανοί κ.ά. ρεβιζιονιστές), µια όχι τόσο απερίφραστη (λόγω τοπικών αναγκών) των γάλλων ρεβιζιονιστών και φυσικά των σοβιετικών, γκοµουλκικών κλπ και µια απερίφραστη αλλά από "επαναστατική" πλευρά από µέρους των καστρικών κ.ά. συνεργαζόµενων και αλληλοτρωγόµενων "επαναστατών". Κοινή βάση όλων αυτών των θέσεων ο αστικός ατοµικισµός. Η καταπίεση του ατόµου κάτω από την πειθαρχία, η "αλλοτρίωση" της προσωπικότητας, η τυραννία των στελεχών, ο γραφειοκρατισµός.
Οι τελευταίοι µάλιστα χρησιµοποιούν έντονα το επίθετο "επαγγελµατισµός" για να δυσφηµίσουν, όπως νοµίζουν, τις µπολσεβίκες οργανωτικές αρχές. Υποστηρίζουν όλοι µαζί µε αποχρώσεις βέβαια, πως από την αρχή το Μπολσεβίκικο Κόµµα ήταν ένας γραφειοκρατικός µηχανισµός, ξεκοµµένος από τις µάζες και ανίκανος να ακούσει τη φωνή των µαζών. Οι απόψεις των ρεβιζιονιστών δεν κρύβονται πια, το µόνο πάνω στο οποίο σπεκουλάρουν όλοι είναι ότι το κόµµα αυτό διέπραξε φοβερά εγκλήµατα κι έτσι ο κ. Αραγκόν θρηνεί τη "χαµένη του ελπίδα".
Χωρίς να υστερούν στην εκµετάλλευση αυτού του αβανταδόρικου ζητήµατος οι "σκληροί" αριστεροί προσθέτουν τα βαρύγδουπα επιχειρήµατα τους: Ο µπολσεβικισµός χρεωκόπησε την εποµένη της Οχτωβριανής Επανάστασης, το κόµµα γραφειοκρατικοποιήθηκε και βαθµιαία αστικοποιήθηκε, έτσι φυσιολογικός ηγέτης του έπρεπε να είναι ο Στάλιν. Ο Λένιν το είδε αυτό πριν πεθάνει και έκανε µια προσπάθεια να το γιατρέψει από την "αρρώστια" του αλλά απέτυχε (αναφορά στον Τρότσκι και στους µενσεβίκους της εποχής κτλ κτλ). Σε συνέχεια η "µπολσεβικοποίηση", η καµπάνια για την µπολσεβικοποίηση της ΚΔ ήταν η καµπάνια για το διώξιµο των ζωντανών στοιχείων των ΚΚ και η στελέχωση τους µε υπαλλήλους του σταλινικού µηχανισµού.
Σήµερα τι χρειάζεται; Μην περιµένετε καθαρή απάντηση στο ερώτηµα αυτό, γιατί δεν υπάρχει. "Προβληµατίζονται". Μερικές φορές οµολογούν: Να, σαν το κόµµα της Κούβας. Ποιο κόµµα της Κούβας: Αυτό που υπήρχε πριν ο Κάστρο δηλώσει κοµµουνιστής; Ή εκείνο που έγινε µετά;
Αλλά ας τους αφήσουµε. Κι ας έρθουµε σε µερικά ουσιαστικά σηµεία που αγγίζει ή κριτική και αυτών και των άλλων αντιλενινιστικών κριτικών. Το λενινιστικό κόµµα σφυρηλατήθηκε µε βάση τις λενινιστικές οργανωτικές αρχές, άντεξε στη δοκιµασία και αυτό το έδειξε µε τη νικηφόρα κατάληψη της εξουσίας στη Ρωσία, µε την απόκρουση της αντεπανάστασης, διεθνούς και εσωτερικής, και µε τη σταθεροποίηση της εξουσίας των Σοβιέτ. Από κει και πέρα µπαίνουµε στην περίοδο της γραφειοκρατικοποίησης κλπ. Σε όλη την περίοδο από το 1923 (πριν πεθάνει ο Λένιν) µέχρι το 1929, σε περίοδο που σοβαρά προβλήµατα αντιµετώπιζε η χώρα των Σοβιέτ, το Κόµµα βρισκόταν στην ουσία σε µια διαρκή ιδεολογική πάλη. Κανένας εκπρόσωπος των διαδοχικών αντιπολιτεύσεων δεν διατύπωσε (τότε) παράπονα πως η συζήτηση αυτή δεν διεξάχθηκε µε τον πιο πλατύ δηµοκρατικό τρόπο. Ο "επαναστάτης" Τρότσκι λχ, αφού εξαπέλυσε φιλιππικους στις συνοικίες και στις σχολές της Μόσχας χωρίς την έγκριση του ΠΓ του οποίου ήταν µέλος την περίοδο 1923-25, χειροκροτιόταν άνετα από τους "νέπµαν" και τους άλλους παλιούς και νέους αστούς που υποτίθεται πως καταπολεµούσε στους φιλιππικούς του. (Αυτό το ανάφερνε κι ο ίδιος). Στο ίδιο διάστηµα οι κανόνες εισδοχής των νέων µελών στο Κόµµα εφαρµόζονται µε τη συµµετοχή και των εξωκοµµατικών που σε χωριστές συνελεύσεις διατύπωναν την άποψη τους για το αν ο α’ ή ο β’ ήταν άξιος να γίνει µέλος του Κόµµατος. Τα Σοβιέτ λειτουργούσαν µε πλατιά συµµετοχή των µαζών όπου συχνά η αντιπολίτευση έµπαζε για συζήτηση τα θέµατα που ήθελε. Στις δοσµένες συνθήκες που επικρατούσαν στην ΕΣΣΔ, µε το δοσµένο επίπεδο διαπαιδαγώγησης των µαζών και το δοσµένο πολιτιστικό επίπεδο, η τέτια λειτουργία της δηµοκρατίας δεν άξιζε πραγµατικά τον τίτλο της "µοναδικής αληθινής δηµοκρατίας"!
Μετά το 1929, το Κόµµα, οι µάζες είχαν κουραστεί, απηυδήσει και εξεγερθεί µ’ αυτή την αδιάκοπη συζήτηση τη στιγµή που επείγοντα προβλήµατα στέκονταν µπροστά τους. Πώς αλλιώς µπορεί να εξηγηθεί η κατακόρυφη πτώση των ηγετών της αντιπολίτευσης σε επιρροή όχι µονάχα µέσα στο Κόµµα αλλά κι έξω απ’ αυτό; Η βάση του Κόµµατος απαιτούσε να παρθούν µέτρα. Και πάρθηκαν µέτρα ιδιαίτερα ύστερα από την ανοιχτή, εχθρική, υπονοµευτική δραστηριότητα της αντιπολίτευσης. Ηταν γραφειοκρατική εκδήλωση η λήψη µέτρων; Τα µέτρα αυτά δεν φιγουράρουν στον κατάλογο των "σταλινικών εγκληµάτων". Γιατί αν φιγούραραν θα κοινοποιούνταν πολύ ευχάριστα πράγµατα για µερικούς "µετανοηµένους" της εποχής, πατέρες του σύγχρονου ρεβιζιονισµού.
Παρακάτω. Περνάµε στην ακόλουθη περίοδο. Είναι η περίοδος των Πεντάχρονων. Τι ατµόσφαιρα επικρατούσε τότε στην ΕΣΣΔ θα την αντιληφθούµε αν ανοίξουµε οποιαδήποτε αστική εφηµερίδα της εποχής. Το Μπολσεβίκικο Κόµµα πέρασε µια άλλη δοκιµασία. Και παρά τις ελλείψεις, τα λάθη και τις υπερβολές που έχουν υπογραµµιστεί από τους επαναστάτες της Σ. Ένωσης, µόνο η στενή σύνδεση τους µε τις µάζες µπόρεσε να του επιτρέψει να τα βγάλει πέρα νικηφόρα. Ακριβώς ο θρίαµβος αυτός επαναφέρει πολλούς αντιπολιτευόµενους στο κόµµα, άλλοι γιατί ειλικρινά συνεπάρθηκαν από το µεγαλείο των καθηκόντων που αναλάµβανε το Κόµµα, άλλοι και από καιροσκοπισµό. Ακριβώς αυτή η λαϊκή ανάταση γύρω από το κόµµα αντανακλάται και στην απόφαση για την κατάρτιση του σοβιετικού Συντάγµατος. Σειρά από εξέχοντες παράγοντες της αντιπολίτευσης όπως οι Μπουχάριν, Κάµενεφ, Ράντεκ, Πιατακώφ κ.ά. τοποθετούνται σε υπεύθυνες θέσεις. Αλλά έρχονται δύο σηµαντικά γεγονότα: Πρώτα-πρώτα σκοτεινιάζει ο διεθνής ορίζοντας.
Δεύτερο, όχι άσχετα µ’ αυτό, αναδιοργανώνεται η αντιπολίτευση σε άλλη βάση τώρα. Το πρώτο γεγονός δεν µπορεί να το αρνηθεί κανένας. Εκτός αν πιστέψουµε τους κ. Χρουστσώφ και Σία πως ήταν αδικαιολόγητη η δυσπιστία του Στάλιν πως οι δυτικοί ιµπεριαλιστές ήθελαν να ρίξουν τη Σοβιετική Ένωση να "βγάλει τα κάστανα από τη φωτιά", ισχυρισµό που οι Χρουστσώφ και Σία δεν τόλµησαν να τον προβάλουν παρά µόνο µέσω των κειµένων που δηµοσιεύτηκαν "ευγενεί µερίµνη" του Στέιτ Ντιπάρτµεντ. Όσο για την αντιπολίτευση, όταν ο Μπουχάριν ταξιδεύει στην Ευρώπη και έρχεται σε επαφή µε µενσεβίκους αντεπαναστάτες (Νταν πχ) χωρίς εντολές της σοβιετικής ηγεσίας, όταν ο Τουχατσέφσκυ αποκαθιστά επαφές µε τον προηγούµενο και µε τον Κάµενεφ -που µ’ αυτούς δεν χωνεύονταν πριν γιατί αυτοί τον θεωρούσαν σταλινικό- όταν δολοφονείται ο Κίρωφ από ανώτερο στέλεχος της Κοµσοµόλ κλπ, γεγονότα που δεν αναφέρθηκαν µονάχα στις δίκες της Μόσχας, αλλά και στη διάρκεια της "αποσταλινοποίησης" προσπαθώντας να τα παρουσιάσουν σαν "αθώα" δραστηριότητα, δεν θεωρούν πως πρέπει να είναι αφελείς όσοι καλούνται να πιστέψουν πως στη Σ. Ένωση, την εποχή του 1930-38, σε συνθήκες ολοκληρωτικής καπιταλιστικής περικύκλωσης, η αντίδραση δεν θα χρησιµοποιούσε φιλοδοξίες, προσωπικές πικρίες ή ακόµα και καλόπιστους "αντισταλινικούς" για να απαλλαγεί από µια ηγεσία στην αρχή και από ένα καθεστώς σε συνεχεία που της δηλητηρίαζε τον ύπνο;
Είναι γεγονός πως µέσα στους ανθρώπους που δικάστηκαν στις ανοιχτές δίκες υπήρχαν και αθώοι. Όµως όλοι αυτοί, µπολσεβίκοι που πέρασαν από φωτιά κι από σίδερο την εποχή του τσαρισµού, θα "έσπαγαν" µπροστά στη βία ώστε να δεχτούν όλοι να οµολογήσουν; Ούτε ένας δεν ήταν λοιπόν παλληκάρι; Ακόµα, οι κ.κ. αυτοί µε τον τρόπο αυτό αφαιρούν κάθε αληθοφάνεια από την εκστρατεία τους. Γι’ αυτό οι πλατιές µάζες δεν τους πίστεψαν και δεν τους πιστεύουν. Ο Στάλιν, ο διχτάτορας, όπως θέλετε, ήταν ηλίθιος; Έπεσε θύµα, λένε, του Μπενες. (Ο Μπένες που τον ανέβασαν στα ουράνια µετά το 20ο συνέδριο σαν µεγάλο δηµοκράτη και σοσιαλιστή µετατρέπεται εδώ σε πρακτοράκο της Γκεστάπο και την ίδια στιγµή δοξάζουν τη Σοβιετική Κατασκοπεία που αλώνιζε τη χιτλερική Γερµανία)! Πέρα απ’ αυτό, ένα χαρτί που του πάσαρε ο Μπένες, αυτός ο δύσπιστος, ο γεωργιανός το κατάπιε; Αλλά µονό άνθρωποι µε διανοουµενίστικη αστάθεια ή κακοήθεια θα µπορούσαν να ισχυριστούν υστέρα από "όσα βλέπουν τα µάτια µας" όπως λέει ο λαός µας, πως στην εποχή της πιο ασφυκτικής περικύκλωσης της ΕΣΣΔ οι ανοιχτοί και σκεπασµένοι εχθροί θα καθόντουσαν µε σταυρωµένα τα χέρια.
Τι ήταν εκείνο που καθόρισε την απαράδεκτη έκταση της καταστολής που διενεργήθηκε µετά το 1936; Ένα βασικό γεγονός για την εποχή εκείνη. Η ανάθεση της σοβαρής αυτής υπόθεσης στα Όργανα Ασφαλείας, που µεταβλήθηκαν σε υπερκόµµα σε σηµείο να χρειαστεί όπως τονίζουν οι ρώσοι επαναστάτες να σταλούν οι επικεφαλής τους στο απόσπασµα για τον τρόπο που διεξήγαγαν την υπόθεση. Ο Στάλιν και όλη η σοβιετική ηγεσία διέπραξαν ένα σοβαρό λάθος γιατί πίστεψαν πως έπρεπε να ενεργήσουν όπως στην Επανάσταση του Οχτώβρη που η Τσεκά τάβγαλε πέρα µ’ αυτή την υπόθεση µε τιµηµένο τρόπο. Αλλά τώρα οι συνθήκες είναι αλλιώτικες. Τώρα πια υπήρχε εξουσία σταθεροποιηµένη.
Υπήρχαν ισχυρές µαζικές οργανώσεις, Σοβιέτ κλπ. Η κινητοποίηση των µαζών θα επέτρεπε -κάτω από τον έλεγχο του Κόµµατος- και να µειωθούν οι περιπτώσεις λαθών αλλά και να µην ξεφύγουν ένοχοι που ξέφυγαν και όχι λίγοι...
Από τι καθορίστηκε το λάθος αυτό του Στάλιν; Από ένα γενικότερο λάθος. Από την αντίληψη του πως έπρεπε πια µπροστά στον εξωτερικό κίνδυνο να φυσήξει πολεµικός άνεµος στη χώρα και όλες οι κοµµατικές οργανώσεις, οι µαζικές οργανώσεις να στρατιωτικοποιηθουν. Η αντίληψη αυτή δεν ήταν λάθος. Το λάθος βρίσκεται στο ότι δεν είδε, δεν µπόρεσε να δει ότι έπρεπε η στρατιωτικοποίηση αυτή να γινόταν βαθµιαία, και πως όχι δεν έπρεπε αλλά αντίθετα επιβαλλόταν η δραστηριοποίηση του λαϊκού παράγοντα για την επιτυχία του σκοπού αυτού. Μοιραία από χρόνια η δουλειά συγκεντρωνόταν όλο και σε λιγότερα χέρια. Από την άλλη ο έλεγχος παύει να είναι αποτελεσµατικός άµα δεν ελέγχεται ο κοµµατικός έλεγχος από το λαϊκό παράγοντα. Έτσι το Μπολσεβίκικο Κόµµα εφάρµοσε το συγκεντρωτισµό. Έπρεπε να τον εφαρµόσει αλλά όχι µε µονόπλευρο τρόπο. Εδώ θάπρεπε να προσθέσουµε πως το λάθος αυτό είχε µια γνωσιοθεωρητική βάση που θα την εξετάσουµε αλλού. Απ’ αυτό όµως βγαίνει πως το Μπολσεβίκικο Κόµµα είχε γραφειοκρατικοποιηθεί από τα πάνω µέχρι κάτω; Όχι! Γιατί αν είχε συµβεί αυτό, τη στιγµή της άλλης µεγάλης δοκιµασίας θα είχε σταθεί ανίκανο να εµπνεύσει το σοβιετικό λαό στον αγώνα, ούτε θα πλήρωνε το ίδιο το Κόµµα τέτιο βαρύ φόρο αίµατος στον αγώνα αυτόν. Όµως είχαν δηµιουργηθεί εστίες µέσα στο κόµµα από αριβίστες-γραφειοκρατες και διπρόσωπους που εκµεταλλεύονταν την παρατεταµένη στρατιωτικοποίηοη για να κρύβονται, να δυναµώνουν και να προωθούνται και οι οποίοι ανάλογα µε τις συνθηκες θα ελίσσονταν. Έτσι στη διάρκεια του πολέµου αποκαλύφθηκαν τέτιες εστίες που µάλιστα διαλύθηκαν. Αλλά τέτια περιστατικά έκαναν πιο προσεχτικούς τους "υπόλοιπους"......