Πόλεμος στη Μικρά Ασία. Τα γεγονότα του 1922

Με το σημείωμα αυτό θα θέλαμε να κάνουμε μια αναφορά στα γεγονότα του πολέμου της Μικράς Ασίας του 1922 και ειδικότερα στο καλοκαίρι, λίγο πριν τη διαφαινόμενη ήττα του ελληνικού στρατού, την κατάρρευση του Μετώπου και την καταστροφή. Απαιτείται όμως πιο πριν και μια σύντομη παράθεση των πιο σημαντικών γεγονότων του πολέμου αυτού, ώστε να γίνουν πιο κατανοητά όσα συνέβησαν τους τελευταίους μήνες.

Τα σημαντικότερα γεγονότα του πολέμου

- Η μικρασιατική εκστρατεία, όπως συνηθίζεται να αναφέρεται, ξεκίνησε το Μάη του 1919 με την κατάληψη της Σμύρνης από τον ελληνικό στρατό. Η Ελλάδα είχε τη στήριξη των δυτικοευρωπαϊκών δυνάμεων (κυρίως του βρετανικού ιμπεριαλισμού). Στόχος τους ήταν ο έλεγχος των εδαφών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η οποία βρισκόταν στη φάση της διάλυσης. Η Ελλάδα θα έπαιζε το ρόλο του χωροφύλακα των αγγλικών συμφερόντων στην περιοχή για να γίνει απρόσκοπτα η μοιρασιά από τους ιμπεριαλιστές. Ο κεμαλικός στρατός και οι τσέτες αντάρτες ξεκίνησαν αμέσως την ένοπλη αντίσταση στην επέμβαση.

- Μέχρι το καλοκαίρι του 1920 ο ελληνικός στρατός είχε καταφέρει να κατακτήσει αρκετές σημαντικές πόλεις της Μικρασίας ακόμα και εκείνες που το ελληνικό στοιχείο ήταν μειοψηφικό έως ανύπαρκτο.

- Στα τέλη του Ιούλη του 1920 ο Βενιζέλος θα υπογράψει τη Συνθήκη των Σεβρών με την οποία τα κράτη της Αντάντ θα καταλάμβαναν ένα μεγάλο μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αφήνοντας στους Τούρκους περίπου το 40% του σημερινού τουρκικού εδάφους. Στην Ελλάδα παραχωρούνταν η δυτική και ανατολική Θράκη μέχρι τα περίχωρα της Κωνσταντινούπολης, η Ίμβρος, η Τένεδος, η Σμύρνη και η ευρύτερη περιοχή της. Η συνθήκη δεν έγινε αποδεκτή από τη μεριά των κεμαλικών, οι οποίοι ενέτειναν την αντίστασή τους και μάλιστα με σημαντικές επιτυχίες.

- Το Νοέμβρη του 1920 η βενιζελική παράταξη χάνει τις εκλογές και σχηματίζεται κυβέρνηση των αντιβενιζελικών (Ράλλης, Καλογερόπουλος, Γούναρης). Παρά τις προεκλογικές καταγγελίες των αντιβενιζελικών για «τυχοδιωκτισμό» του Βενιζέλου, θα συνεχίσουν τον πόλεμο και μάλιστα με στόχο την κατάληψη της Άγκυρας.

- Το Φλεβάρη - Μάρτη του 1921 στη Διάσκεψη του Λονδίνου φάνηκε ότι υπήρχε μεταστροφή στις διαθέσεις των Γάλλων και των Ιταλών αφού είχαν ήδη αρχίσει να προσεγγίζουν τον Κεμάλ. Οι προτάσεις τους για υποχώρηση και περιορισμό του ελληνικού στρατού στην περιοχή της Σμύρνης δεν έγιναν αποδεκτές από την ελληνική πλευρά η οποία εξυπηρετούσε τα συμφέροντα των Άγγλων για συνέχιση του πολέμου. Οι Ιταλοί ξεκινούν σταδιακά την αποχώρησή τους από τη Μικρά Ασία. Οι αντιθέσεις μεταξύ των ιμπεριαλιστών ήταν πλέον σοβαρές και η θέση της Ελλάδας δυσχερής. Την ίδια περίοδο ο Κεμάλ υπογράφει σύμφωνο φιλίας με τη Σοβιετική Ρωσία.

- Το Μάρτη του 1921 ο ελληνικός στρατός ξεκινάει νέες επιθέσεις με στόχο το Αφιόν Καραχισάρ και το Εσκί Σεχίρ. Οι δυσκολίες της επιχείρησης αναγκάζουν την ελληνική κυβέρνηση σε νέα επιστράτευση εφέδρων ακόμα και από την περιοχή της Μικράς Ασίας. Η δυσφορία μέσα στις τάξεις του στρατεύματος αλλά και στον ελληνικό λαό είναι εμφανής. Οι ανυπότακτοι και οι λιποτάκτες πολλαπλασιάζονται.

- Μέχρι το καλοκαίρι του 1921 ο ελληνικός στρατός καταλαμβάνει το Αφιόν Καραχισάρ, την Κιουτάχεια και το Εσκί Σεχίρ. Τον Αύγουστο ξεκινάει η επίθεση προς την Άγκυρα. Η σθεναρή αντίσταση των Τούρκων έχει ως αποτέλεσμα την υποχώρηση του ελληνικού στρατού.

- Το Οκτώβρη του 1921 υπογράφεται συμφωνία μεταξύ Γάλλων και Κεμάλ και οι Γάλλοι αποχωρούν από την Κιλικία.

Τα γεγονότα του 1922

Έτσι μπαίνουμε στον τελευταίο χρόνο του πολέμου, το 1922, με συσσωρευμένα προβλήματα για την ελληνική πλευρά. Ήττες στις μάχες, ρήξη στις σχέσεις των ιμπεριαλιστών, τεράστια δυσφορία του λαού για τη συνέχιση του πολέμου και η κατάσταση της ελληνικής οικονομίας τραγική. Ο ελληνικός λαός φορολογείται άγρια για τις ανάγκες των πολεμικών επιχειρήσεων σε αντίθεση με τους βιομήχανους, τους εφοπλιστές και τους τραπεζίτες που αποκομίζουν τεράστια και αφορολόγητα κέρδη από τον πόλεμο.

Η τρομοκρατία και η καταστολή των αντιπολεμικών εκδηλώσεων είναι καθεστώς. Ακόμα και στο Μέτωπο συλλαμβάνονται στρατιώτες που ανέπτυξαν αντιπολεμική δράση. Τον Ιούλη του 1922 συνελήφθη ο διευθυντής του Ριζοσπάστη, Πετσόπουλος, ο γραμματέας Γ. Κορδάτος και μέλη της ΚΕ του ΣΕΚΕ(Κ), στελέχη της ΓΣΕΕ και κλείνονται στις φυλακές Συγγρού.

Το νέο σχέδιο των Βρετανών για ανακωχή στη Διάσκεψη του Παρισιού τον Μάρτη του 1922 δεν έγινε αποδεκτό από την τουρκική πλευρά αυτή τη φορά. Με βάση τα αποτελέσματα στο στρατιωτικό πεδίο αλλά και τη ρήξη στο στρατόπεδο των δυτικών ιμπεριαλιστών, ο Κεμάλ απαιτούσε πλέον την άμεση αποχώρηση του ελληνικού στρατού από όλη τη Μικρά Ασία.

Τον Απρίλη υπήρξε μια πρόταση από τη Σοβιετική Ρωσία προς την ελληνική κυβέρνηση μέσω του γραμματέα του ΣΕΚΕ(Κ), Γ. Κορδάτου. Ένας ρώσος διπλωμάτης μετέβη μυστικά στην Ελλάδα και πρότεινε να μεσολαβήσει η Ρωσία ώστε να σταματήσει ο πόλεμος και να αυτονομηθεί η περιοχή της Σμύρνης. Η πρόταση όμως απορρίφθηκε από την ελληνική κυβέρνηση.

Ήταν ολοφάνερο πλέον ότι η συνέχιση του πολέμου οδηγούσε στην καταστροφή για την ελληνική πλευρά. Κι όμως, μετά από απανωτές αλλαγές στις κυβερνήσεις η ελληνική πλευρά προχωρά σε ακόμα μεγαλύτερους τυχοδιωκτισμούς, προτείνοντας την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης, κάτι που απορρίπτουν όμως οι Βρετανοί. Τον Ιούλη του 1922 θα ολοκληρωθεί η αποχώρηση και των Ιταλών από τη Μικρά Ασία (είχε ήδη προηγηθεί των Γάλλων) δημιουργώντας νέα δεδομένα στους συσχετισμούς. Να έχουμε υπόψιν επίσης ότι ο οπλισμός που άφησαν τα γαλλικά και ιταλικά στρατεύματα κατά την αποχώρησή τους έπεσαν στα χέρια των Τούρκων.

Τον Αύγουστο ξεκινά η αντεπίθεση των κεμαλικών, με στόχο πλέον την εκδίωξη του ελληνικού στρατού από τα εδάφη της Μικράς Ασίας. Ακόμα και μέσα στην ελληνική αστική τάξη γίνεται αντιληπτό ότι επέρχεται η καταστροφή. Δεν είναι τυχαίο το άρθρο με τίτλο «Οίκαδε» που δημοσιεύτηκε εκείνο το διάστημα στην Καθημερινή με το οποίο ο αρθρογράφος ζητούσε την επιστροφή του ελληνικού στρατού. Μέσα σε λίγες μέρες καταγράφηκε η πρώτη μεγάλη ήττα των Ελλήνων που εξελίχθηκε σε άτακτη υποχώρηση φέρνοντας τα τουρκικά στρατεύματα έξω από τη Σμύρνη.

Είχε ήδη ξεκινήσει το δράμα των προσφύγων της Μικρασίας που θα κορυφωνόταν μετά την καταστροφή της πόλης. Από τα μέσα του Αυγούστου που άρχισε να διαφαίνεται η κατάρρευση του Μετώπου, χιλιάδες Έλληνες και Αρμένιοι από την ευρύτερη περιοχή άρχισαν καταφθάνουν στη Σμύρνη με στόχο να τους παραλάβουν ελληνικά πλοία για να μεταβούν στα νησιά του Αιγαίου. Μάτια όμως. Χαρακτηριστική είναι η απάντηση του Έλληνα Αρμοστή της Ιωνίας, Αριστείδη Στεργιάδη, που έδωσε στον Γ. Παπανδρέου για τον ελληνικής καταγωγής πληθυσμό που ήθελε να φύγει: «Καλύτερα να μείνουν εδώ, να τους σφάξει ο Κεμάλ, γιατί αν πάνε στην Αθήνα θ' ανατρέψουν τα πάντα». (Γ. Δάφνης «Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων», εκδ. Κάκτος, σελ. 21)

Η στάση του Στεργιάδη απέναντι στους πρόσφυγες δεν ήταν μεμονωμένη περίπτωση αλλά η βασική γραμμή της ελληνικής κυβέρνησης. Να θυμίσουμε ότι λίγο πριν την μεγάλη αντεπίθεση του κεμαλικού στρατού, ψηφίστηκε στη συνεδρίαση της Βουλής της 14^ης Ιούλη ο νόμος 2870/1922 (πρωθυπουργός ήταν ο Π. Πρωτοπαπαδάκης και υπουργός Δικαιοσύνης ο Δ. Γούναρης) που απαγόρευε τη μετανάστευση: «Απαγορεύται η εν Ελλάδι αποβίβασις προσώπων ομαδόν αφικνουμένων εξ αλλοδαπής, εφ’ όσον ούτοι δεν είναι εφοδιασμένοι δια τακτικών διαβατηρίων…». Μάλιστα προέβλεπε ποινή φυλάκισης και στέρηση του δικαιώματος άσκησης του επαγγέλματος για οποιονδήποτε πλοιοκτήτη, πλοίαρχο ή πράκτορα διευκόλυνε παρανόμως αυτή τη μεταφορά προσώπων. Και υποτίθεται ότι ο πόλεμος έγινε για την… απελευθέρωση αυτών των πληθυσμών. Η εντολή για την απαγόρευση της αναχώρησης των Ελλήνων Μικρασιατών προς την Ελλάδα στάλθηκε αμέσως στις ελληνικές αρχές της Σμύρνης. Έτσι μπήκε φραγμός σε ένα κύμα προσφύγων που θα σήμαινε ίσως τη διάσωση χιλιάδων πριν την καταστροφή της πόλης. Ήταν πλέον ζήτημα ημερών να πληρώσουν εκατοντάδες χιλιάδες αθώοι τους τυχοδιωκτισμούς της ελληνικής αστικής τάξης και τις κόντρες των μεγάλων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων.

Σ.Σ.