80 χρόνια από τη λήξη της πολιορκίας του Λένινγκραντ

Με αφορμή τη συμπλήρωση των 80 χρόνων της οριστικής απώθησης των γερμανών Ναζί από τον Κόκκινο Στρατό στην πολιορκία του Λένινγκραντ, αναδημοσιεύουμε άρθρο της Προλεταριακής Σημαίας φ. 863 (8/2/2020)

«Ο θάνατος φοβάται το Λένινγκραντ»

872 μέρες πολιορκίας. Η πόλη δεν υποτάχθηκε

«Στο μεγαλείο του άθλου των κατοίκων του Λένινγκραντ καθρεφτίστηκαν η υψηλή σοβιετική ηθική, το θάρρος και η σταθερότητα των σοβιετικών πολιτών, η αφοσίωσή τους στα ιδανικά του σοσιαλισμού, η ανωτερότητα της πολεμικής μας τέχνης έναντι της πολεμικής τέχνης της χιτλερικής Βέρμαχτ» (Ζούκοφ)

Η 27η Ιανουαρίου του 1944 ήταν η τελευταία μέρα των 872 ημερών πολιορκίας του Λένινγκραντ από τα ναζιστικά στρατεύματα στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι Γερμανοί Ναζί χρησιμοποίησαν κάθε μέσο για να γονατίσουν την πόλη του Λένιν και τους κατοίκους της. Όμως αυτή άντεξε. Οι κάτοικοί της δε γονάτισαν. Με τη βοήθεια του Κόκκινου Στρατού, με απαράμιλλο ηρωισμό και αμέτρητες θυσίες δεν άφησαν την πόλη τους να πέσει στα χέρια του εχθρού.

Η στρατηγική σημασία του Λένινγκραντ

Τον Ιούνη του 1941 τα χιτλερικά στρατεύματα επιτίθενται στη Σοβιετική Ένωση. Καταλαμβάνουν εύκολα τις Βαλτικές Χώρες και στις 4 Σεπτέμβρη του 1941 βρίσκονται έξω από Λένινγκραντ. Οι Γερμανοί έβαλαν ως πρωταρχικό στόχο για την εξέλιξη της επίθεσης, την ολοκληρωτική ισοπέδωση της πόλης του Λένινγκραντ («Επιχείρηση Βόρειο Σέλας»). Ο Χίτλερ είχε δηλώσει ότι «η πόλη έπρεπε να σβηστεί από το πρόσωπο της γης». Δεν είναι δύσκολο να αντιληφθούμε τους λόγους. Η πόλη είχε έναν τεράστιο συμβολισμό για το σοβιετικό λαό, αφού από εκεί ξεκίνησε η Οκτωβριανή Επανάσταση και είχε το όνομα του μεγάλου ηγέτη της. Θα ήταν η πρώτη μεγάλη πόλη της Ρωσίας που θα έπεφτε και θα άνοιγε ο δρόμος προς τη Μόσχα. Η περίπτωση να παρακαμφθεί είχε αποκλειστεί από τον Χίτλερ αφού υπήρχε ο κίνδυνος να χτυπηθούν τα μετόπισθεν των στρατιωτών της Βέρμαχτ αν αυτοί προχωρούσαν προς τη Μόσχα. Επίσης υπήρχαν πολλά και μεγάλα εργοστάσια που τροφοδοτούσαν με είδη πρώτης ανάγκης και πολεμικό υλικό όλη τη χώρα. Τέλος, το Λένινγκραντ ήταν και η βάση του στόλου της Βαλτικής.

Η πολιορκία

Στις 6 Σεπτέμβρη του 1941 οι Γερμανοί, με τη συμβολή Ισπανών στρατιωτών του Φράνκο και Φινλανδών, επιτίθενται στο Λένινγκραντ. Διοικητής της γερμανικής Στρατιάς του Βορρά ορίζεται ο στρατάρχης Λέεμπ ενώ την άμυνα της πόλης αναλαμβάνει ο Βοροσίλοφ και λίγο αργότερα ο Ζούκοφ. Οι άμαχοι, άντρες και γυναίκες, ακόμα και ηλικιωμένοι, χτίζουν καταφύγια και στήνουν οχυρώματα σε μήκος εκατοντάδων χιλιομέτρων, κάτω από τους συνεχείς βομβαρδισμούς του γερμανικού πυροβολικού και της αεροπορίας. Χιλιάδες κάτοικοι της πόλης κατατάσσονται εθελοντικά και αντιστέκονται σθεναρά. Η κατάληψη της πόλης αποτρέπεται και οι Γερμανοί σχεδιάζουν την απομόνωσή της από την υπόλοιπη χώρα. Στις 26 του Σεπτέμβρη του 1941 η πόλη βρίσκεται σχεδόν περικυκλωμένη και ξεκινάει μια φοβερή πολιορκία που θα κρατήσει σχεδόν 3 χρόνια.

Οι αποθήκες τροφίμων και τα εργοστάσια βομβαρδίζονται. Η μόνη δίοδος επικοινωνίας με την ενδοχώρα είναι η Λίμνη Λάντογκα στα βορειοανατολικά η οποία όμως ελέγχεται από τη γερμανική αεροπορία. Πολύ σύντομα τα καύσιμα και τα τρόφιμα τελειώνουν και η χρήση του ηλεκτρικού ρεύματος περιορίζεται στο ελάχιστο. Ο χειμώνας έρχεται νωρίς με πολικές θερμοκρασίες που δυσκολεύουν ακόμα περισσότερο την επιβίωση. Οι οδικές συγκοινωνίες μέσα στην πόλη διακόπτονται. Το δίκτυο ύδρευσης παγώνει και ο μόνος τρόπος για να προμηθευτούν νερό είναι το σπάσιμο των πάγων του ποταμού Νέβα. Για να καταφέρουν να ζεσταθούν καίνε τα έπιπλα και τα βιβλία τους. Οι μερίδες του συσσιτίου έχουν μειωθεί δραματικά. Χιλιάδες Λενινγκραντινοί πεθαίνουν από την πείνα και το κρύο κάθε μέρα. Παρόλα αυτά γνωρίζουν ότι η μάχη θα κριθεί από το θάρρος και τις αντοχές τους. «Το Λένινγκραντ δε φοβάται το θάνατο αλλά ο θάνατος φοβάται το Λένινγκραντ» λένε. Συνεχίζουν να πολεμούν και να αντιστέκονται με όλες τους τις δυνάμεις. Γίνεται μια μεγάλη προσπάθεια να μην σταματήσει η λειτουργία βασικών δομών της πόλης όπως τα νοσοκομεία και τα σχολεία. Επίσης παραμένουν ανοιχτά τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, τα θέατρα και τα μουσεία. Στα υπόγεια του φημισμένου μουσείου Ερμιτάζ κρύβονται και διασώζονται ανεκτίμητοι πολιτιστικοί θησαυροί.

«Ντορόγκα Ζίζνι», ο Δρόμος της Ζωής

Η σωτηρία της πόλης θα έρθει από την λίμνη Λάντογκα. Πάνω στα παγωμένα νερά της, τον Νοέμβρη του 1941, ο Κόκκινος Στρατός υλοποιεί το σχέδιο του Ζούκοφ και κατασκευάζει το «Δρόμο της Ζωής» καταφέρνοντας, με τεράστιες δυσκολίες, να ανεφοδιάσει την πόλη. Τα οχήματα που μεταφέρουν όπλα, πολεμοφόδια, καύσιμα, ιατρικό υλικό, φάρμακα και τρόφιμα δέχονται συνεχώς τον ανελέητο βομβαρδισμό της Λουφτβάφε. Όμως, χάρη στον ηρωισμό και την αυτοθυσία των μαχητών του Κόκκινου Στρατού, πολλά εφόδια θα καταφέρουν να φτάσουν στο δοκιμαζόμενο Λένινγκραντ και θα σώσουν τον λαό και τους υπερασπιστές της πόλης. Τουλάχιστον 1,3 εκατομμύρια Λενινγκραντινοί οφείλουν τη σωτηρία τους στην παγωμένη Λάντογκα. Από τον ίδιο δρόμο θα ξεκινήσει και η μεταφορά των τραυματιών και άλλων ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού προς την αντίθετη κατεύθυνση. Πάνω από 500.000 άμαχοι θα καταφέρουν να απομακρυνθούν και να σωθούν. Μαζί τους και έργα τέχνης τεράστιας αξίας.

Καταλυτική ήταν η συμβολή του «Στολίσκου της Λάντογκα» που είχε δημιουργηθεί από το 1939. Έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στην κατασκευή του Δρόμου αλλά και στις μετακινήσεις και την υπεράσπιση οχημάτων και ανθρώπων από τις γερμανικές επιθέσεις. Στα τέλη του Απρίλη του 1942 τα δρομολόγια σταμάτησαν επειδή έλιωσαν οι πάγοι. Ο ανεφοδιασμός θα συνεχιστεί με πλοία.

Λύση της πολιορκίας

Τον Αύγουστο του 1942 ο γερμανικός στρατός επιχειρεί γενική επίθεση για να καταλάβει την πόλη. Το ηθικό των υπερασπιστών της αναπτερώνεται με την πραγματοποίηση της συναυλίας της «7ης Συμφωνίας» του Ντιμίτρι Σοστακόβιτς, της «Συμφωνίας του Λένινγκραντ» όπως την ονόμασε. Δίνεται στις 9 Αυγούστου 1942 στο πολιορκημένο Λένινγκραντ, μέσα στη μισοκατεστραμμένη αίθουσα συναυλιών της Φιλαρμονικής και με μεγάφωνα μεταδίδεται σε όλη την πόλη. Παρά την σφοδρότητα της επίθεσης της Βέρμαχτ, οι υπερασπιστές της πόλης την αναχαιτίζουν. Το γερμανικό σχέδιο αποτυγχάνει.

Το φθινόπωρο του 1942 κατασκευάζεται πετρελαιαγωγός μήκους 29 χιλιομέτρων που το μεγαλύτερο μήκος του βυθίζεται στη Λάντογκα. Σύντομα τα νερά της λίμνης παγώνουν και ο αγωγός εφοδιάζει την πόλη, απρόσβλητος από τις γερμανικές βόμβες. Αντίστοιχη εγκατάσταση θα πραγματοποιηθεί και με ηλεκτρικό καλώδιο που θα ρευματοδοτήσει την πόλη. Το δεύτερο χειμώνα ο κόκκινος στρατός θα καταφέρει να ανοίξει δρόμο και στην ξηρά. Με συνεχείς επιθέσεις («Επιχείρηση Αστραπή», Γενάρης του 1943) σπάει τον κλοιό των Γερμανών και διατηρεί αυτή τη δίοδο επικοινωνίας με την υπόλοιπη χώρα. Τεράστιες είναι οι ψυχολογικές επιπτώσεις αυτής της επιτυχίας στο λαό της πόλης. Μαζί με την νίκη του Κόκκινου Στρατού στο Στάλινγκραντ λίγες μέρες μετά, είναι πλέον ζήτημα χρόνου και η λύση της πολιορκίας του Λένινγκραντ. Στις 27 Ιανουαρίου του 1944 είκοσι ομοβροντίες από 324 πυροβόλα αναγγέλλουν την οριστική λύση της πολιορκίας. Τα γερμανικά στρατεύματα απωθούνται δεκάδες χιλιόμετρα μακριά. Από τους 2,5 εκατομμύρια κατοίκους της πόλης περισσότεροι από 600.000 θα πεθάνουν (οι περισσότεροι από την πείνα). Εκατοντάδες χιλιάδες έμειναν άστεγοι, καταστράφηκαν 526 σχολεία, 101 μουσεία, 79 γέφυρες και 1000 εργοστάσια.

Η προσφορά του Λένινγκραντ στην έκβαση του πολέμου ήταν τεράστια. Οι κάτοικοί του μαζί με τους μαχητές του θρυλικού Κόκκινου Στρατού, αψηφώντας το θάνατο, κατάφεραν να καθηλώσουν έξω από την πόλη μια ολόκληρη στρατιά της Βέρμαχτ που σχεδίαζε να φτάσει μέχρι τη Μόσχα. Ένα χρόνο αργότερα οι Γερμανοί Ναζί ηττώνται ολοκληρωτικά.

Πηγές:

«Παγκόσμια Ιστορία» τ. Ι1-Ι2, Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ, εκδ. Σκέψη

«Απομνημονεύματα Ζούκοφ», εκδ. Φέξη

Δείτε το επεισόδιο από το ντοκιμαντέρ «Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα, η Πολιορκία του Λένινγκραντ» https://www.youtube.com/watch?v=js8Nq9FYhew

καθώς και χαρακτηριστικές εικόνες από την πολιορκία του Λένινγκραντ στο https://www.youtube.com/watch?time_continue=117&v=Jer7ShATGZk&feature=emb_logo