21 Ιούλη 1965. Δολοφονία του Σωτήρη Πέτρουλα (και ένα κείμενό του)

Συμπληρώνονται φέτος 59 χρόνια από τη δολοφονία του 23χρονου τότε φοιτητή της Ανωτάτης Εμπορικής, Σωτήρη Πέτρουλα. Τον Ιούλη του 1965 η Ελλάδα συγκλονιζόταν από τεράστιες παλλαϊκές διαδηλώσεις ως αντίδραση στο βασιλικό πραξικόπημα που πάντοτε κατέληγαν σε βίαιες συγκρούσεις με την αστυνομία. Στις 21 Ιούλη σε μια φοιτητική διαδήλωση που διοργάνωσε η ΕΦΕΕ και μετά την άγρια επέμβαση της αστυνομίας να την καταστείλει, δολοφονήθηκε ο Σ. Πέτρουλας από ένα δακρυγόνο που τον χτύπησε στο κεφάλι (αυτή τουλάχιστον είναι η επίσημη άποψη). Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε καλύτερα τη σημασία της δολοφονίας του αλλά και των μαζικών λαϊκών διαδηλώσεων την περίοδο εκείνη, θα πρέπει να δούμε βαθύτερα τα γεγονότα και όχι με τον επιφανειακό τρόπο που παρουσιάζονται από πολλές πλευρές και κύρια από τη μεριά της Ενωσης Κέντρου (ΕΚ) και αργότερα από το ΠΑΣΟΚ, που θέλησε να αποκομίσει πολιτικά οφέλη και να καπηλευτεί τη λαϊκή εξέγερση του Ιούλη.

Το πολιτικό σκηνικό και τα γεγονότα του Ιούλη του 1965
Στις εκλογές του 1964 η Ενωση Κέντρου, με την αμέριστη στήριξη της ΕΔΑ κατάφερε να αποσπάσει το εκπληκτικό 52,8% των ψήφων. Το γεγονός αυτό δήλωνε απ’ τη μια τις προθέσεις του ελληνικού λαού για μια δημοκρατικότερη διακυβέρνηση της χώρας (αν και γρήγορα αποκαλύφθηκε ότι ήταν μια αυταπάτη) κι απ’ την άλλη την προσπάθεια των ιμπεριαλιστών (κύρια των Αμερικάνων) να ποντάρουν σε έναν πιο δημοφιλή ηγέτη που θα μπορούσε να ανακόψει με πιο «κομψό» τρόπο την ανοδική πορεία του λαϊκού κινήματος στην Ελλάδα. Οι εκτελέσεις, τα έκτακτα στρατοδικεία και τα ξερονήσια έδωσαν κάποια αποτελέσματα στο παρελθόν (ισχυροποίηση της αστικής τάξης απέναντι στο επικίνδυνο κομμουνιστικό κίνημα των προηγούμενων δεκαετιών). Η καταστολή και οι δολοφονίες αγωνιστών (Λαμπράκης, Κερπινιώτης, Βελδεμίρης κ.α.) είχαν τα όριά τους και έπρεπε να βρεθεί μια πιο «εκσυγχρονισμένη» μέθοδος καθυπόταξης του λαού.
Αμερικάνοι και Αγγλοι (ο καθένας για λογαριασμό του) ανέμεναν πολλά από τον δοκιμασμένο σε πιο δύσκολες περιόδους, Γεώργιο Παπανδρέου. Αλλά και η ίδια η ΕΔΑ στήριξε αμέριστα τον Παπανδρέου για να πείσει για την αποτελεσματικότητα της πολιτικής του …ειρηνικού εκδημοκρατισμού. Ας μην ξεχνάμε ότι στις αρχές της δεκαετίας του ’60 εμφανίστηκαν οργανωμένα οι πρώτες πολιτικές ομάδες που έκαναν σοβαρή κριτική στη ρεφορμιστική πολιτική της ΕΔΑ, όπως η ομάδα των μαρξιστών - λενινιστών που συγκροτήθηκε γύρω από το περιοδικό «Αναγέννηση» το 1964.
Τα πράγματα όμως δεν προχώρησαν σύμφωνα με το «σχέδιο». Η γενικότερη κρίση του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού λόγω της συνεχιζόμενης ανόδου των επαναστατικών κινημάτων στον κόσμο, η δυσκολία προώθησης της πολιτικής των ΗΠΑ σε Βαλκάνια, Ανατολική Μεσόγειο και Αραβικές χώρες, η προσπάθεια επιβολής μιας οριστικής «λύσης» στην Κύπρο, επέβαλαν στις ΗΠΑ την επιλογή μιας πιο «καθαρής» κυβερνητικής επιλογής για την Ελλάδα που τη θεωρούσαν κομβικό σημείο για την επιθετική τους πολιτική. Συγχρόνως, με την εκλογή του Παπανδρέου, οι Αγγλοι θεώρησαν πως έφτασε η μεγάλη ευκαιρία γι’ αυτούς να ανακτήσουν το χαμένο έδαφος από τους Αμερικάνους στην Ελλάδα. Ετσι, μετά το ’64, η Μ. Βρετανία δραστηριοποιήθηκε εντονότερα στη χώρα.
Ας δούμε τι έγραφε για το ζήτημα η «Αναγέννηση» (τεύχος 10-11, Ιούλιος Αύγουστος 1965) για να κατανοήσουμε καλύτερα τις σχέσεις των δύο μεγάλων ελληνικών κομμάτων με τη Μ. Βρετανία και τις ΗΠΑ: «Ενώ η ΕΡΕ παρέμενε βασικά το κυριότερο και πιο "πιστό" όργανο έκφρασης της αμερικάνικης πολιτικής στην Ελλάδα, η ΕΚ γινόταν το αντικείμενο ενός άγριου ανταγωνισμού ανάμεσα στις ξένες δυνάμεις. Οι συνεχείς κρίσεις στους κόλπους της ΕΚ εξέφραζαν, από μια ορισμένη άποψη, ακριβώς αυτόν τον ανταγωνισμό. Η ανομοιογένεια της ΕΚ αντανακλάται και στο γεγονός ότι αυτή δεν αποτελεί όργανο καθαρής έκφρασης μιας ορισμένης μόνο ιμπεριαλιστικής επιρροής, αλλά στους κόλπους της συγκρούονται διάφορες τάσεις και ομάδες, "φιλοαμερικάνικες" και "φιλοαγγλικές"…»

Το ξέσπασμα της κρίσης και το βασιλικό πραξικόπημα
Το αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν ο Παπανδρέου να αναγκαστεί, μετά τις εκλογές, να κάνει ένα είδος συμβιβασμού με το Παλάτι (που ήταν όργανο, πλέον, κύρια των Αμερικάνων) και να βάλει στη θέση τού Υπουργού Εθνικής Αμυνας τον Πέτρο Γαρουφαλιά που ήταν άνθρωπος του βασιλιά. Το Παλάτι, και κατ’ επέκταση αυτοί που βρίσκονταν από πίσω, ήθελαν να έχουν τον απόλυτο έλεγχο του στρατού για ευνόητους λόγους. Πολύ σύντομα όμως, με την αποκάλυψη της υπόθεσης ΑΣΠΙΔΑ και μετά από μια αποδεδειγμένη προβοκάτσια που έγινε στο στράτευμα από τον Γ. Παπαδόπουλο, τον μετέπειτα δικτάτορα, ο Γ Παπανδρέου ζήτησε την παραίτηση τού Γαρουφαλιά. Αυτός αρνήθηκε (με τη στήριξη του βασιλιά) και ο Παπανδρέου θέλησε να αναλάβει προσωπικά το Υπουργείο Εθν. Αμυνας. Ο βασιλιάς διαφώνησε και ο Παπανδρέου αναγκάστηκε σε παραίτηση στις 15 Ιούλη, καλώντας το λαό να αντισταθεί στο βασιλικό πραξικόπημα. Φυσικά ο Παπανδρέου σε καμιά περίπτωση δεν ήθελε να αντισταθεί στις μεθοδεύσεις των Αμερικάνων αλλά ήθελε να χρησιμοποιήσει τις λαϊκές κινητοποιήσεις στους πολιτικούς ελιγμούς που σχεδίαζε. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη διάρκεια της ιουλιανής κρίσης δεν έθεσε ζήτημα εκλογών (παρά μόνο τις τελευταίες μέρες της κρίσης) αλλά επεδίωκε έναν συμβιβασμό με το Παλάτι και τους Αμερικάνους. Αμέσως μετά ο βασιλιάς διόρισε την κυβέρνηση του Γ. Αθανασιάδη - Νόβα, που δεν απέσπασε ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή, αν και μερικοί βουλευτές έφυγαν από την ΕΚ (γνωστοί ως «αποστάτες») και στήριξαν τη βασιλική κυβέρνηση. Την ίδια τύχη είχε και η κυβέρνηση Τσιριμώκου. Τελικά (στις 17 Σεπτέμβρη) ψήφο εμπιστοσύνης πήρε η κυβέρνηση του Στέφανου Στεφανόπουλου, η τρίτη κατά σειρά στην προσπάθεια του βασιλιά να ελέγξει την εξουσία στη χώρα.
Η αντίδραση του λαού στο πραξικόπημα της 15ης Ιούλη ήταν άμεση και πολύ γρήγορα εξελίχθηκε σε παλλαϊκή εξέγερση. Η «Αναγέννηση» (τεύχος 10-11) περιγράφει: «Με τους ηρωικούς φοιτητές της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης ξεκίνησε η λαϊκή κινητοποίηση για την αποδοκιμασία και την ανατροπή του αμερικανόπνευστου μοναρχικού πραξικοπήματος. Γρήγορα ο λαϊκός ξεσηκωμός μετατράπηκε σε μια ορμητική ασυγκράτητη θύελλα που σκέπασε όλη τη χώρα. Εκατοντάδες χιλιάδες πατριώτες ξεχύθηκαν στους δρόμους, διαδηλώνοντας την αποδοκιμασία και την οργή τους στο πραξικόπημα. …Ο αδούλωτος λαός μας έδωσε την πρώτη απάντηση στον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό και στους υποταχτικούς του».
Η χώρα σειόταν από τις λαϊκές διαδηλώσεις για μέρες. Ετσι η διορισμένη κυβέρνηση Νόβα κατέφυγε στη ωμή βία. Στις 21 Ιούλη σε σύγκρουση των φοιτητών με την αστυνομία, δολοφονείται ο Σωτήρης Πέτρουλας. Η δολοφονία του γέμισε με μεγαλύτερη οργή τον λαό και τη νεολαία της Ελλάδας. Κάτω από τις συνεχείς διαδηλώσεις η διορισμένη βασιλική κυβέρνηση κατέρρευσε στις 4 Αυγούστου.

Η στάση της ΕΔΑ
Αν η στάση της ΕΚ με τη χρησιμοποίηση του λαϊκού κινήματος στα παζαρέματα με το Παλάτι και τις ΗΠΑ ήταν αναμενόμενη (ως αστικό κόμμα), η στάση της ΕΔΑ, που υποτίθεται εξέφραζε την αριστερά στη χώρα, ήταν εγκληματική. Δεν είναι τυχαίο που παρουσίαζε το υποκινούμενο από τους Αμερικάνους πραξικόπημα απλά σαν ζήτημα …συνταγματικής παραβίασης από το βασιλιά, μένοντας σε μια καταγγελία τής κατάργησης του νόμιμου πρωθυπουργού. Την ώρα που τα γεγονότα οδηγούσαν με μαθηματική ακρίβεια σε μια καθαρή αμερικανοστήριχτη δικτατορία, η ΕΔΑ αναφερόταν στο ζήτημα σαν να ήταν μια προσωρινή εκτροπή που οφειλόταν αποκλειστικά στους χειρισμούς του βασιλιά. Ετσι στρέφοντας τα βέλη της μόνο στο Παλάτι και αποφεύγοντας να καταγγείλει τους Αμερικάνους, η ΕΔΑ βοήθησε στον αποπροσανατολισμό του λαού, ενισχύοντας ουσιαστικά τους χειρισμούς του ίδιου του Παπανδρέου.

Ποιος ήταν ο Σωτήρης Πέτρουλας
Ο Πέτρουλας καταγόταν από τη Μάνη της Πελοποννήσου και η οικογένειά του (γνωστή για τους αντάρτες που έβγαλε) κυριολεκτικά ξεκληρίστηκε από τη δράση των χιτών και των ταγματασφαλιτών της περιοχής. Οσα μέλη έμειναν, μαζί και ο Σωτήρης, αναγκάστηκαν να καταφύγουν στην Αθήνα για να γλιτώσουν από την μανία των δεξιών συμμοριών του εμφυλίου.
Ο Σωτήρης Πέτρουλας ήταν μέλος της Νεολαίας Λαμπράκη, (νεολαία της ΕΔΑ) αλλά είχε σοβαρές διαφωνίες σχετικά με τις επιλογές της ηγεσίας της. Ο Ν. Ψυρούκης αναφέρει: «Προσωπικά ο φοιτητής βρισκόταν σε ανοιχτή διάσταση με την ηγεσία της παραδοσιακής ηγεσίας της αριστεράς. Αυτό εύκολα μπορεί κανείς να το διαπιστώσει διαβάζοντας το άρθρο του Σ. Πέτρουλα: "Τι αγωνιστές διαμορφώνει σήμερα το κίνημα" βλέπε περιοδικό των ΦΝΧ, αριθ. τεύχ. 6/1965, σελ. 423-424 (Α.σ.Γ.: το αναδημοσιεύουμε παρακάτω). Ομως η ηγεσία της ΕΔΑ παρουσίασε τον άδικο χαμό του σαν απόδειξη της αυτοθυσίας και των ηρωισμών της παράταξής της!!! ...Χαρακτηριστικό είναι επίσης το γεγονός ότι οι φίλοι του Σ. Πέτρουλα, ύστερα απ’ το θάνατό του, ίδρυσαν δικιά τους νεολαιίστικη οργάνωση που την ονόμασαν «Σωτήρης Πέτρουλας». Η οργάνωση αυτή βρισκόταν σε ανοιχτή ρήξη με την οργάνωση "Λαμπράκη" της ΕΔΑ.» (Νίκου Ψυρούκη, «Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, τόμος 3ος, σελ. 359 και 449).
Αμέσως μετά τη δολοφονία του στη διαδήλωση, η αστυνομία προσπάθησε να θάψει το πτώμα του γρήγορα και μυστικά, χωρίς έγκυρες ιατροδικαστικές εξετάσεις, πράγμα που θέτει σε αμφισβήτηση την επίσημη εκδοχή του θανάτου του, από δακρυγόνο. Μόνο μετά από μεγάλη πίεση των γονιών του και συγγενών του κατάφεραν να πάρουν το πτώμα του και να πραγματοποιήσουν την κηδεία που του άξιζε.
«…τονε στολίσανε γαμπρό και πέρασε η λαοθάλασσα και τονε προσκύνησε και τον αποχαιρέτησε και τονε σήκωσε ψηλά, μετέωρο στην αιωνιότητα.» («Πού ‘ναι η μάνα σου μωρή», Δήμητρα Πέτρουλα, εκδ. Κέδρος, σελ. 269)

Κείμενο του Σωτήρη Πέτρουλα (Φίλοι Νέων Χωρών, αριθ. τεύχ. 6/1965, σελ. 423-424 το βρήκαμε εδώ: http://www.alfavita.gr/):

ΤΙ ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΝΕΙ ΣΗΜΕΡΑ ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ

Του Σωτήρη Πέτρουλα

(Δεν πρόκειται για μια αυτοτελή μελέτη. Είναι σημειώσεις ενός άρθρου που έμεινε ατέλειωτο γιατί έτσι το θέλησε το δολοφονικό χέρι των ιμπεριαλιστών, ντόπιων και ξένων σημ της Σύνταξης.).

Για όσους έχουν ζήσει το κίνημα από τα μέσα, τους γίνεται πλέον έντονα αντιληπτή η κατάσταση των αγωνιστών που διαμορφώνονται, δηλαδή των φορέων πραγμάτωσης της στρατηγικής και τακτικής του κόμματος (της αριστεράς).

Η πρώτη διαπίστωση είναι η αδυναμία του κινήματος να έλξει τους οπαδούς του με τέτοια δύναμη που να τους εμπνεύσει τέτοια και τόσα ιδανικά, ώστε να θελήσουν να οργανοποιηθούν, δηλαδή να δεθούν οργανικά με το κίνημα, με όλες τις συνέπειες που έχει αυτή η σύνδεση.

Η δεύτερη διαπίστωση είναι ότι πολλοί αγωνιστές αποτραβιούνται από το κίνημα για διάφορους λόγους. Βασικά εντάσσονται είτε σε ένα προτσές διαφωνιών είτε σε ένα προτσές αστοποίησης, είτε σε ένα προτσές διαφωνιών που οδηγεί στην αστοποίηση ή στον προβληματισμό. Είναι κι αυτό μια ένδειξη, ότι το κίνημα όχι μόνον δεν εμπνέει ιδανικά, αλλά τα ίδια τα μέλη του δεν τα διαπαιδαγωγεί σωστά ούτε τα ολοκληρώνει σαν αγωνιστές. Η απομάκρυνση από το κίνημα σημαίνει, αν όχι οριστικό ξέκομμα, πάντως μακροχρόνια αποχή και ίσως παντοτεινή τέτοια από την οργανωμένη δράση.

Η τρίτη διαπίστωση είναι ο χαρακτήρας των οργανωμένων αγωνιστών. Αν δεν έχουν μεταβληθεί σε στείρους αρνητές- με ανυπαρξία πρακτικής δράσης- έχουν καλοπιαστεί σε τέτοια πλαίσια που αδίστακτα τους ονομάζουμε «κομματικούς μαζοχιστές», αυτοσκοπός το κόμμα. Τυφλά υπακούουν και ανεξέλεγκτα εκτελούν τις εντολές της ηγεσίας- ανυπαρξία προϋποθέσεων- να θέσουν υπό κριτική το κόμμα. Γι’ αυτούς το κόμμα είναι «ταμπού».

Έχουν ταυτίσει το κίνημα με το κόμμα το έχουν κάνει «φετίχ» και όλη η διαλεκτική τους σκέψη αναλίσκεται στην επανάληψη, με άλλα λόγια, των αποφάσεων της ηγεσίας, στολισμένες με «τσιτάτα» και «ρετσέτες» από τους κλασικούς του μαρξισμού.

Ακόμη μια κατηγορία είναι αυτοί που αποκαλούμε «δογματικούς» με ποικίλες αποχρώσεις. Η ρίζα τους είναι πιότερο αντίδραση στην πορεία του κινήματος.

Αυτοί συνειδητοποιούν τα λάθη της (της ηγεσίας) από γεγονότα εξωτερικά και έτσι πάλι αντιδρούν, είτε επαναλαμβάνοντας αλήθειες και παλιότερες αντιλήψεις, είτε μεταφέροντας ξένη πείρα.

Φυσικά όλοι αυτοί σε αυτό συνταυτίζονται μεθοδολογικά με το επίσημο κίνημα. Αυτό που συμβαίνει με τους αγωνιστές, δυστυχώς συμβαίνει και με τους αριστερούς γενικά.

Η ανεξέλεγκτη εφαρμογή των αποφάσεων της ηγεσίας και η άκριτη παραδοχή, σαν «α πριόρι» σωστών κάθε πράξης και θέσης της ηγεσίας, είναι το κριτήριο της αριστερής μάζας, μαζί με την προσωπολατρεία του κόμματος που έντονα υπάρχει και αναπτύσσεται συνειδητά.