«Ταξιδεύοντας με το Μπιγκλ. Στη Γη του Πυρός και τα Νησιά Γκαλαπάγκος», Κάρολος Δαρβίνος, εκδ. Στοχαστής
Στα 1831 η επιστημονική «Οδύσσεια» της σύγχρονης Βιολογίας μόλις αρχίζει. Το ταξίδι με το Μπιγκλ υπήρξε ένα από τα συναρπαστικότερα επιστημονικά ταξίδια όλων των εποχών αλλά και το σημαντικότερο γεγονός -κατά τον ίδιο- στη ζωή του Δαρβίνου. Ο νεαρός Κάρολος Δαρβίνος, αφήνοντας τις ανέσεις της Αγγλίας, ταξίδεψε κάτω από δύσκολες συνθήκες -κι όντας επιπλέον εξαιρετικά επιρρεπής στη ναυτία- για πέντε χρόνια (1831-1836) μέχρι την πιο μακρινή γειτονιά του κόσμου.
Η επιλογή του στο πλήρωμα του Μπιγκλ και η συμμετοχή του ως επίσημου φυσιοδίφη της αποστολής πέρασε πολλές διακυμάνσεις. Για τη θέση του φυσιοδίφη ήταν τρίτος στη σειρά επιλογής. Επιπλέον, ο πατέρας του είχε αρνηθεί αρχικά να του δώσει την άδεια να ταξιδέψει και χρειάστηκε να επέμβει ο θείος του Δαρβίνου για να αλλάξει γνώμη. Τέλος, η θέση του φυσιοδίφη ανήκε εξαρχής στον πλοίαρχο Φιτζ Ρόυ. Για αυτό και επρόκειτο για ένα ταξίδι που ο Δαρβίνος έπρεπε να συμμετέχει εθελοντικά χωρίς να πληρώνεται καθώς το αγγλικό Ναυαρχείο δεν είχε εγκρίνει την επιβάρυνση του προϋπολογισμού με μια τέτοια θέση.
Ο πλοίαρχος Φιτζ Ρόυ, πολύ λίγο μεγαλύτερος από τον Δαρβίνο, ήταν γόνος αριστοκρατικής οικογένειας και βαθιά θρησκευόμενος. Πίστευε στην ιστορία της δημιουργίας του κόσμου, όπως ακριβώς την αναφέρει η Βίβλος. Προσκάλεσε λοιπόν έναν φυσιοδίφη να πάρει μέρος στο ταξίδι του Μπιγκλ με την ελπίδα πως ο φυσιοδίφης θα μπορούσε να πετύχει μερικές γεωλογικές μαρτυρίες που θα μπορούσαν να ανατρέψουν, τις εξελικτικές απόψεις, όπως του Λαμάρκ, που εκείνο τον καιρό άρχιζαν να κερδίζουν έδαφος στην Ευρώπη. Διάλεξε τον Δαρβίνο γιατί προερχόταν από θεολογικές σπουδές και συμμεριζόταν αρχικά τις ίδιες απόψεις με αυτόν.
Ο «Φιλόσοφος» ή «Μυγοπιάστης», όπως τον αποκαλούσε το πλήρωμα του Μπιγκλ, αυτός ο ακάματος φυσιοδίφης με τις θεολογικές σπουδές αλλά και το ανήσυχο επιστημονικό πνεύμα δεν δίστασε να αναμετρηθεί τόσο με τις δικές του θρησκευτικές απόψεις όσο και να αντιπαρατεθεί με όλο το θρησκευτικό κατεστημένο της εποχής του δημοσιοποιώντας τις θέσεις του για την Καταγωγή των Ειδών και την Εξέλιξή τους, που ήρθαν ως αποτέλεσμα της πεντάχρονης περιπέτειάς του στον κόσμο.
Με θάρρος και αποφασιστικότητα πάτησε ακόμη και στα πιο αφιλόξενα εδάφη -Παταγονία, Γη του Πυρός, Άνδεις, Χιλή, Περού, Γκαλαπάγκος- και κατέγραψε σε ένα είδος επιστημονικού ημερολογίου με λεπτομερή τρόπο τις παρατηρήσεις του και τα ερωτήματά του για τον φυσικό κόσμο. Τι ήταν ο Δαρβίνος; Βοτανολόγος, ζωολόγος, εντομολόγος, ανθρωπολόγος, γεωλόγος, μετεωρολόγος, ορυκτολόγος, παλαιοντολόγος, ηφαιστειολόγος; Όλα αυτά συμπυκνώνονται στο εξής: Ήταν ένας άνθρωπος με μεγάλη περιέργεια για τον φυσικό κόσμο, που δεν του έφτανε η εξήγηση ότι «ο θεός έφτιαξε τα δέντρα», παρόλο που όταν επιβιβάστηκε στο Μπιγκλ δήλωνε απόλυτα αφοσιωμένος στην αυθεντία της Βίβλου!
Στη Γη του Πυρός (Τιέρρα ντελ Φουέγκο) «τα κανάλια φαίνονται σαν να οδηγούν πέρα από τα σύνορα αυτού του κόσμου μέσα από μαινόμενες καταιγίδες νησιά από νεφρίτη και σχιστόλιθο». Ο Δαρβίνος αντίκρισε γυμνούς ιθαγενείς που ζούσαν αποκλειστικά με οστρακοειδή. «Εξευτελισμένα και εξαθλιωμένα πλάσματα … που ζουν και κοιμούνται κουλουριασμένοι μέσα στη βροχή πάνω στο βρεγμένο έδαφος … που ταλαιπωρούνται από λιμό κατσιασμένοι με ακάθαρτο γεμάτο γλίτσα δέρμα». Οι Παταγόνες ήταν οι άνθρωποι που ζούσαν 8.000 χρόνια σε αυτόν τον τόπο πριν έρθουν οι λευκοί και που σήμερα δεν υπάρχει ούτε ένας γνήσιος ντόπιος ιθαγενής απόγονός τους (ο τελευταίος πέθανε το 1958). Μετά την έλευση των ευρωπαίων στη γη τους οι συγκρούσεις μεταξύ των ντόπιων φυλών έγιναν φονικότερες, καθώς άρχισαν να αποκτούν πυροβόλα όπλα. Επιπλέον, η φυματίωση και οι άλλες ασθένειες των λευκών οδήγησαν σταδιακά στην εξόντωσή τους.
Στο βιβλίο περιγράφονται λεκανοπέδια και κοιλάδες, σεισμοί και ηφαίστεια, αιώνια χιόνια και κολόνες πάγου, πετρώματα και απολιθωμένα όστρακα στα πιο ψηλά βουνά, «κατακομματιασμένες και τραχιές ακτές, όπου η θάλασσα βρυχάται αιωνίως, αλλά και οι μεγαλειώδεις σιωπές των δασών». Ο Δαρβίνος πέρασε την Κορδιλιέρα, πραγματοποιώντας γεωλογικές εκδρομές πάνω σε άλογα στα 2000 μέτρα, θαύμασε τη «ρουμπινένια απόχρωση των χιονισμένων κορυφών των Άνδεων και τυλίχτηκε μέσα σε σύννεφα μικρών βελονοειδών κρυστάλλων». Παρατήρησε τόσο τα σκαθάρια, τα έντομα, τα πουλιά και τα ερπετά, όσο και τις συνήθειες των ανθρώπων. Ιθαγενείς, Παταγόνες, οι Γκαούτσος της Πάμπας και οι Γκουάσος της Χιλής. Τον συνεπήρε η ποσότητα της δημιουργικής δύναμης των νησιών Γκαλαπάγκος με τις τεράστιες χελώνες, τους αμβλύρυγχους και τους σπίνους. Στα Γκαλαπάγκος οι κυκλώπειες απόκοσμες σκηνές με τις πελώριες χελώνες σε ένα φόντο από μαύρη λάβα «φάνηκαν στη φαντασία του σαν κάποια προκατακλυσμιαία ζώα». Ο ίδιος παρατηρώντας τις χελώνες και τους αμβλύρυγχες σημειώνει στο ημερολόγιό του ότι αυτό ήταν το μέρος όπου πλήθος χορτοφάγων ερπετών αντικαθιστούσε την τάξη των χορτοφάγων θηλαστικών που επικρατούσε οπουδήποτε αλλού στον πλανήτη.
Από το ημερολόγιό του διαφαίνεται ότι τον απασχόλησε η πρωτοφανής ανισότητα πλούτου, οι δύσκολες συνθήκες των εργατών στα χρυσορυχεία, αλλά και το «αίσθημα ταπείνωσης που ένιωθαν οι ινδιάνοι […] από τον αυταρχικό και σκληρό τρόπο που τους φέρονταν οι κυβερνήτες τους». Στηλίτευσε την εξόντωση των Ινδιάνων λόγω της καθολικής επιθυμίας … να «κάνουν τους ντόπιους με ένα σμπάρο χριστιανούς και σκλάβους μαζί». Οι αντιφατικές του απόψεις -πολλές από τις οποίες ανατράπηκαν μετά από αυτό το ταξίδι αλλά και από κοπιαστική, επιστημονική μελέτη- σχετικά με τον χριστιανισμό, με το βρετανικό έθνος αλλά και με τον «πολιτισμένο και άγριο κόσμο» μόνο με μια ιστορική ματιά πρέπει να ιδωθούν. Το Ταξιδεύοντας με το Μπιγκλ, η Αυτοβιογραφία (του Δαρβίνου) και η Καταγωγή των Ειδών είναι τρία βιβλία που κάθε επιστήμονας, βιολόγος, παιδαγωγός, εκπαιδευτικός ή ακόμη και γονέας θα έπρεπε να έχει διαβάσει στη ζωή του. Κυρίως κάθε άνθρωπος που έρχεται σε επαφή με τη νέα γενιά οφείλει να τα μετατρέψει σε εκπαιδευτικά και μορφωτικά εργαλεία, για να «διδάξει» στα παιδιά και τους νέους, πώς πραγματικά λειτουργεί ο φυσικός κόσμος, καταρρίπτοντας θρησκευτικές και ανορθολογικές θέσεις, δεισιδαιμονίες και αγκυλώσεις.
Το Ταξιδεύοντας με το Μπιγκλ είναι επιπλέον ένα «μάθημα ζωής» για τους νέους και τις νέες. Αποτελεί την απόδειξη ότι η πορεία προς τη γνώση δεν είναι εύκολη υπόθεση, αλλά αξίζει τον κόπο! Σε αυτό το ταξίδι ο Δαρβίνος προσβλήθηκε από ένα παράσιτο που του προκάλεσε την -άγνωστη για την εποχή- νόσο του Chagas, κάτι που του κόστισε σαράντα χρόνια αναπηρίας με εξάψεις, ρίγη και πυρετούς σχεδόν καθημερινά μέχρι το τέλος της ζωής του. Εντούτοις, δεν φάνηκε ποτέ να μετανιώνει για αυτό το ταξίδι. Ο ίδιος σημειώνει: «Χωρίς αμφιβολία είναι μεγάλη ευχαρίστηση να βλέπεις τις διάφορες χώρες και τις πολλές φυλές της ανθρωπότητας, μα οι απολαύσεις κερδίζονται όταν δεν εξουδετερώνονται από τις ατυχίες. Είναι ανάγκη να προσβλέπουμε σε μια συγκομιδή, όσο μακρινή κι αν είναι. Όταν κάποιος καρπός θα ωριμάσει, κάποιο καλό θα πραγματοποιηθεί».
Μια πιο σύντομη εκδοχή του παραπάνω κειμένου δημοσιεύθηκε στο 5ο τεύχος του Σελιδοδείκτη, Φθινόπωρο 2018.
https://selidodeiktis.edu.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου