Την Τρίτη 4 του Φλεβάρη 2020, στο «ΒΑΘΥ ΚΟΚΚΙΝΟ» δημοσιεύτηκε - ή μάλλον για την ακρίβεια αναδημοσιεύτηκε από το αρχείο- ένα κείμενο της κυρίας Αργυρώς Κραββαρίτη, γραμμένο το 2017, αφιερωμένο στον μεγάλο Έλληνα μουσικό του 20ου αιώνα Ιάννη Ξενάκη, απ’ αφορμή την επέτειο του θανάτου του το 2001. (Τίτλος του άρθρου: «Στις 4 Φλεβάρη 2001 πεθαίνει ο κορυφαίος σύνθετης Ιάννης Ξενάκης.»)
Η αρθρογράφος, αφού ξεκινά το κείμενό της με αναφορά στους αγώνες και το βαρύ τραυματισμό του νεαρού φοιτητή Ιάννη Ξενάκη, αγωνιστή της ΕΑΜικής Εθνικής μας Αντίστασης το Δεκέμβρη του 1944 στην Αθήνα και στο πώς αυτός διέφυγε το 1947 στη Γαλλία, προχωρά παρακάτω στην εκτίμηση ότι: «Ο Ξενάκης ήταν και παρέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του κομμουνιστής» και μας συνιστά να διαβάσουμε τις απόψεις που εκείνος εξέφρασε σε συνεντεύξεις του στον ελληνικό Τύπο.
Μελετώντας όμως τα κείμενα των δυο συνεντεύξεών του που παρατίθενται στη συνέχεια, είμαι υποχρεωμένος να διατυπώσω την παρακάτω γνώμη:
Άποψη του άρθρου της κυρίας Κραββαρίτη για το τιμώμενο πρόσωπο είναι ότι ο Ιάννης Ξενάκης παρέμεινε πάντα κομμουνιστής. Τόσο όμως στο κείμενο της συνέντευξής του (της προερχόμενης από το 1978, η οποία δόθηκε στον τροτσκιστή δημοσιογράφο Παναγιώτη Βήχο στην «Επαναστατική Μαρξιστική Επιθεώρηση») όσο και από τη μεταγενέστερη συνέντευξή του στο «ΒΗΜΑ», που παρατίθενται αναλυτικά, αυτή η άποψη της κυρίας Κραββαρίτη, για τον «κομμουνιστή» Ξενάκη, δεν επιβεβαιώνεται καθόλου! Έρχεται σε πλήρη αντίφαση με τις απόψεις του …ίδιου του Ιάννη Ξενάκη. Στενάχωρο βέβαια είναι αυτό για μας που το διαπιστώνουμε, αλλά αυτή είναι η αλήθεια που βγαίνει αβίαστα μέσα από τα λόγια του…
Στις συνεντεύξεις του αυτές, λοιπόν, ο Ιάννης Ξενάκης φέρεται να υποστηρίζει:
1) ότι η ισότητα των ανθρώπων είναι απραγματοποίητη, αντίθετη με την …ανθρώπινη φύση(!) και
2) ότι τα κομμουνιστικά ιδεώδη είναι μάλλον ουτοπικά και ανεφάρμοστα.
Ενώ, ταυτόχρονα, στο πρώτο κείμενο (του 1978) ο Ξενάκης επαναλαμβάνει, κατά λέξη, όλες τις γνωστές και μη εξαιρετέες αστικές κατηγορίες εναντίον του σοσιαλιστικού ρεαλισμού στην τέχνη, αλλά και κατά της Σοβιετικής Ένωσης γενικά!
Χαρακτηριστικά δείγματα αυτών των αντιλήψεών του στη συνέντευξή του, του 1978, μας δίνουν τα παρακάτω ενδεικτικά αποσπάσματά της.
Υποστηρίζει ο Ιάννης Ξενάκης:
Α. «Η απώτερη επιδίωξη, η παγκόσμια νίκη του σοσιαλισμού, μου φαίνεται ουτοπία. Δεν πιστεύω ότι μπορεί να υπάρξει ισοτιμία και δικαιοσύνη γενικά. Δεν πιστεύω ότι μπορούν να υπάρξουν ίσες ευκαιρίες. Η ανθρωπότητα προχωρά όπως ένα πλατύ ποτάμι. Σ΄ ένα πλατύ ποτάμι υπάρχουν εσωτερικοί στρόβιλοι, ακόμα και αντίθετα ρεύματα. Το πλατύ ποτάμι συνεχίζει την πορεία του, αλλά υπάρχουν ένα σωρό εσωτερικές ανωμαλίες, που είναι η μη δικαιοσύνη, η μη ισότητα, οι άνισες ευκαιρίες. Ποτέ δεν μπορεί να εξαλείψει κανείς αυτές τις ανωμαλίες. Νομίζω πως παραβλέπετε την ίδια τη φύση του ανθρώπου. Αν ένας άνθρωπος έχει τη δύναμη να κάνει κάτι, θα το κάνει, έστω και σε βάρος των άλλων. Και αυτό δεν πρόκειται να το αποφύγουμε ποτέ…»
Β. «Ο “σοσιαλιστικός ρεαλισμός” ήταν ευνουχισμός και του λαού και των καλλιτεχνών. Θεωρούν ηλίθιο το λαό. Έτσι πρέπει ο καλλιτέχνης να κατέβει από το δικό του επίπεδο για να τον καταλάβουν. Και στην τέχνη και στην πολιτική είναι στείροι. Έχουν πισωδρομήσει, έχουν αφανίσει τον πολιτισμό. Είναι θαυμάσιος αυτός ο ρώσικος λαός, αλλά μ΄ αυτόν τον τρόπο έχει σταματήσει να δημιουργεί.»
Γ. «Δεν υπάρχει, δεν θα υπάρξει ελεύθερη κοινωνία. Από τότε που εμφανίστηκε ο άνθρωπος στη γη, ξεχωρίζοντας από τα υπόλοιπα θηλαστικά, προσπάθησε να επεκτείνει τη δράση του, να δημιουργήσει και το δικό του περιβάλλον. Αυτό δεν είναι καινούριο, είναι παμπάλαιο, φαινόμενο που το βλέπουμε όχι μόνο στον άνθρωπο αλλά και στα φυτά, και στα ζώα και στην άψυχη ύλη ακόμα.»
Δ. «Η ιστορία μας διδάσκει ότι οι κοινωνικές εναλλαγές ποτέ δεν έχουν όμοια μορφή. Πώς λοιπόν πιστεύετε εσείς, ότι μπορεί να εγκαθιδρυθούν ορισμένες σχέσεις σαν αυτές που λέτε αιώνιες και έλεγα και εγώ, χωρίς αυτούς τους ανεμοστρόβιλους τους εσωτερικούς που γκρεμίζουν τα πάντα; Όχι. Η φύση του ανθρώπου δεν είναι τέτοια. Είναι σαν να θέλετε να αλλάξετε τη φύση του Ανθρώπου. Ίσως να γίνει αυτό με μια γενετική μετάλλαξη. Δεν ξέρω, αμφιβάλω. Είμαι τόσο απαισιόδοξος, γιατί οι αντιθέσεις είναι η κινητήρια δύναμη του ανθρώπου. Αν βρεθεί σε κοινωνία ισορροπημένη, θα ξεπέσει, θα χάσει τη δύναμή του και τη δημιουργικότητά του.»
Ε. «Μέσα στον καπιταλισμό, όσο κι αν είναι κοντόφθαλμοι, υπάρχουν τα τελευταία χρόνια πολύ δημιουργικές πλευρές. Αναγκάστηκαν να λάβουν υπόψη τους τις αντιδράσεις – δεν είναι 19ος αιώνας. Η κεφαλαιοκρατία είναι δύναμη ανώνυμη, δύναμη κοινωνική, οικονομική και πολιτική, τεράστια. Παρ΄ όλα αυτά αναγκάστηκε να παραχωρήσει ορισμένα πράγματα, να δώσει μόρφωση. Στη Σοβιετική Ένωση από την άλλη μεριά, υπάρχει κατάπτωση της πρωτοβουλίας, της δημιουργίας. Εγώ, ας πούμε, μπόρεσα να δημιουργήσω μέσα στον καπιταλισμό, όπως και ν’ ακούσω και να μάθω από άλλους. Αν είχα πάει στη Σοβιετική Ένωση θα ήταν εντελώς διαφορετικά. Δε θα είχα κάνει τίποτα απ’ ό,τι έκανα. Η καταπίεση στις σοσιαλιστικές χώρες είναι ένα αντεστραμμένο κάτοπτρο. Η έλλειψη πρωτοβουλίας εμποδίζει την ανάπτυξη. Ο σοσιαλισμός πρέπει να σεβαστεί τις αντιθέσεις, έστω και ενάντια στο σύστημα. Θα ‘πρεπε να γίνει μια σύγκλιση των δύο συστημάτων. Θα‘ταν το καλύτερο. Το βλέπω να γίνεται σε δυο-τρεις γενιές.»
(«ΒΑΘΥ ΚΟΚΚΙΝΟ», Πηγή: www.lifo.gr)
Είναι ολοφάνερο εδώ ότι ο Ιάννης Ξενάκης υποστήριζε ένα κράμα αστικών-αντισοβιετικών ιδεών και ιδεών που θυμίζουν ακραιφνή νεοφιλελευθερισμό αφενός και της ευρωκομμουνιστικής -αναθεωρητικής και ρεφορμιστικής- ουτοπικής αντίληψης, περί μιας δήθεν βαθμιαίας «σύγκλισης σοσιαλισμού-καπιταλισμού», δηλαδή μιας θεωρίας που ήταν στη μόδα ακόμη τότε, στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και που, αν δεν απατώμαι έχει τις ρίζες της στην αντίληψη του Τζων Γκαλμπραίηθ, συνεχιστή και διαδόχου της «κεϋνσιανής σχολής» στην αστική πολιτική οικονομία.
Φυσικά, ποτέ καμιά σύγκλιση δυο εντελώς αντίθετων κοινωνικών συστημάτων δεν είναι δυνατή, ενώ στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν πέρασαν παρά μόνο δέκα χρόνια και ο ρεβιζιονισμός που είχε από δεκαετίες επιβληθεί στην ΕΣΣΔ και στην Ανατολική Ευρώπη, αφού ροκάνισε και διέβρωσε τον πραγματικό σοσιαλισμό, τελικά οδήγησε στην ανοιχτή παλινόρθωση του καπιταλισμού, ενώ στη Δύση, αντί για τις ρεφορμιστικές, ευρωκομμουνιστικές και νεοκεϋνσιανές αυταπάτες επιβλήθηκε άμεσα ο πιο ακραίος νεοφιλελευθερισμός-νεοσυντηρητισμός, δίνοντας στον ύστερο καπιταλισμό μια τόσο αποκρουστική αντιλαϊκή όψη που σαφέστατα, περισσότερο από κάθε άλλη φορά θυμίζει, όχι απλώς 19ο αιώνα, αλλά 19ο αιώνα, πριν καν οργανωθεί και αντεπιτεθεί η εργατική τάξη στο κεφάλαιο. Μάλιστα η πρόοδος της τεχνολογίας στα χέρια του κεφαλαίου οδηγεί σε εφιαλτικές –κυριολεκτικά σε καταστάσεις ψηφιακού …μεσαίωνα, ζούγκλας και σκότους τα δικαιώματα της εργατικής τάξης και τα δημοκρατικά δικαιώματα όλων των λαών.
Όσο για τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο, αυτός έγινε καθημερινός εφιάλτης, ο οποίος ξεριζώνει εκατομμύρια ανθρώπων. Οι αντιθέσεις που οδηγούν την παγκόσμια πλέον καπιταλιστική κοινωνία σε αγιάτρευτη κρίση διαρκείας και σε αδιέξοδα που θέτουν σε αμφισβήτηση την ίδια την ύπαρξη της ανθρώπινης ζωής στον πλανήτη, έγιναν αμέτρητα βαθύτερες και πιο επικίνδυνες σε σχέση με την κατάσταση του 1978. Κι αν τότε, λόγω ρεβιζιονισμού, το επίσημο «φιλοσοβιετικό» κομμουνιστικό κίνημα είχε υποτιμήσει τις αντιθέσεις ή εξωράιζε τις αντιφατικές ή άρρωστες καταστάσεις στο χώρο του υπαρκτού σοσιαλισμού, καταστάσεις, οι οποίες οδηγούσαν σε αδράνεια κι απογοήτευση τους πραγματικούς κομμουνιστές, ενώ άνοιγαν το δρόμο στα αρπακτικά που φιλοδοξούσαν να γίνουν νέοι ανοιχτοί εκμεταλλευτές και δυνάστες, σήμερα έγινε πια ολοφάνερο ότι οι αντιφάσεις και η σαπίλα του παγκόσμιου καπιταλισμού από την Ιαπωνία και την Κίνα ως την Αμέρικα κυριολεκτικά απειλούν να εξαφανίσουν ό,τι καλύτερο έδωσε το ανθρώπινο είδος στη διάρκεια της ιστορίας του!
Ο Ιάννης Ξενάκης, αν μπορούσε ποτέ να φανταστεί στα 1978 πού θα κατέληγε η «πορεία σύγκλισης των δυο συστημάτων», ίσως να μην έλεγε ποτέ του όσα είπε στον Π. Βήχο. Όμως, με τα «αν» και με τα «ίσως», δεν αλλάζει ούτε η ιστορία του καθενός ούτε η διαμορφωμένη πραγματικότητα.
Έτσι είχαν επομένως οι απόψεις του Ξενάκη. Αυτό καταγράφεται στα κείμενα et scripta manent!
Φυσικά το δικαίωμα καθενός να έχει και να υποστηρίζει τις απόψεις του είναι αναφαίρετο, πώς όμως το άρθρο της κυρίας Αργυρώς Κραββαρίτη έφτασε στο συμπέρασμα ότι οι απόψεις του Ιάννη Ξενάκη παρέμειναν κομμουνιστικές; Αυτό πια απομένει να το εξηγήσει η ίδια.
Η πραγματικότητα είναι ότι πολλοί από τους ΕΑΜικής προέλευσης Έλληνες πρόσφυγες στο Παρίσι της εποχής του εμφύλιου, πέρασαν σε απόψεις εντελώς αντίθετες, καθώς η Γαλλία, στην οποία αυτοί σταδιοδρόμησαν μεταπολεμικά, στάθηκε ένα από τα κέντρα συστηματικής διάδοσης του πιο μεθοδικού αντικομμουνισμού και του πιο σκληρού αντισοβιετισμού. Κάτι παρόμοιο έγινε και στη Γαλλία των αρχών της δεκαετίας του 1970, με ορισμένα πρώην στελέχη του ΚΚΕ που εκεί στο Παρίσι έγιναν πρώτα «ευρωκομμουνιστές», κατόπιν (γυρίζοντας στην πατρίδα) έγιναν «ανδρεο-παπανδρεϊκοί σοσιαλιστές», για να καταλήξουν, μέσα από το «σταύλο» του «εκσυγχρονισμού», στον πυρήνα της δεξιάς και στον πιο χυδαίο και ακραίο αντικομμουνισμό…
Θυμάται, μήπως, κανείς από μας έναν κάποιο κύριο Θόδωρο Πάγκαλο;
(Όχι! Όχι, ησυχάστε! Ας μη γίνει παρανόηση: Φυσικά η περίπτωση αυτού του κυρίου δεν μπορεί να συγκριθεί επ’ ουδενί με την περίπτωση του Ιάννη Ξενάκη, αφού ο εν λόγω κύριος Πάγκαλος δεν είχε τίποτε από το ταλέντο και την προσφορά του Ξενάκη στην παγκόσμια Τέχνη. Μόνο ένα κουτσό και εντελώς εξοργιστικό …«άλλοθι» στην …τρόικα των διεθνών γδάρτηδων-επικυρίαρχων προσέφερε, για λίγο, πριν βγει στην οριστική σύνταξη και στην πλήρη πολιτική ανυποληψία ο κύριος Πάγκαλος, ο ισχυριζόμενος ανερυθρίαστα ότι… «μαζί τα φάγαμε!»)
Επίσης, πρέπει να επισημάνουμε ότι και μεταπολεμικά στη Γαλλία ο μαρξισμός-λενινισμός παρέμεινε ένα μειοψηφικό ιδεολογικό ρεύμα και δυστυχώς έγινε μειοψηφικό ρεύμα ακόμη και μέσα στο ίδιο το γαλλικό κομμουνιστικό κίνημα, αφού κι εκεί κυριάρχησε ο ευρωκομμουνιστικός αναθεωρητισμός. Δεν είναι επομένως πρωτοφανές ότι ο Ιάννης Ξενάκης υιοθετούσε απόψεις που είχαν γίνει "της μόδας" στη Γαλλία του 1978.
Ο σύγχρονος ιστορικός των ιδεών όμως πρέπει να προσέχει τις αποτιμήσεις του. Στο κάτω-κάτω της γραφής, άλλο πράγμα είναι η αξία, το ταλέντο και η πορεία ενός σπουδαίου επιστήμονα και καλλιτέχνη σαν τον Ξενάκη στο χώρο των τεχνών και εντελώς διαφορετικό πράγμα είναι οι πολιτικές του απόψεις.
Επιπλέον, όπως γίνεται φανερό από τη νεότερη συνέντευξή του στο "Βήμα", συνέντευξη που παρατίθεται μαζί με εκείνη που είχε δώσει το 1978 (στον Π. Βήχο), ο Ιάννης Ξενάκης ήταν απολύτως ξεκάθαρος:
«-Πολιτικά έχετε ακόμη λόγους να τοποθετείτε τον εαυτό σας στον μαχητικό κομμουνιστικό χώρο, κοινοβουλευτικό ή μη;
-Μπα, όχι… Δεν νομίζω. (Δείχνει σαν να περνούν από μπροστά του δεκάδες πρόσωπα, εικόνες μιας σκληρής, ανεξίτηλης εποχής, το πρόσωπό του σκοτεινιάζει, ανάλαφρα, όμως γενναιόδωρα.) Ιδέες προδόθηκαν, άνθρωποι προδόθηκαν. Και πρόδωσαν… Οι καιροί αλλάζουν. Κι εμείς αλλάζουμε. Είναι φυσικό. Όλα είναι αλλιώτικα τώρα…»
(ΒΑΘΥ ΚΟΚΚΙΝΟ, 4-2-2020.)
Δεν είχε πλέον σχέση με την κομμουνιστική ιδεολογία ο άνθρωπος και δεν ήθελε να το κρύβει! Ήταν απολύτως ειλικρινής…
Πρέπει, επομένως με πλήρη σεβασμό στα ιστορικά πρόσωπα και τη διαδρομή τους να κάνουμε τις αποτιμήσεις μας με βάση τα πραγματικά δεδομένα και με σεβασμό πάνω απ’ όλα στην ίδια την ιστορική αλήθεια. Μόνο έτσι μπορεί να βγει ωφελημένος ο αναγνώστης ενός κειμένου ιστορικής ανάλυσης, αλλά και το εργατικό-λαϊκό κίνημα στο σύνολό του. Ας μείνουμε λοιπόν στην αλήθεια και μόνο στην αλήθεια και κανένας δεν βγαίνει χαμένος ούτε βέβαια υποτιμάται ποτέ η πραγματική προσφορά του μέσα από αυτή, τη μόνη αρμόζουσα σε κείμενα ιστορίας και ιστορικών αποτιμήσεων μέθοδο προσέγγισης. Πόσο μάλλον όταν ήδη έχουμε δώσει στο άρθρο μας, εμείς οι ίδιοι, τα κείμενα-τεκμήρια που οδηγούν τον αναγνώστη στην αντικειμενική αλήθεια!
Αυτό το τελευταίο, αληθινά, όλοι εμείς πρέπει να το αναγνωρίσουμε στο άρθρο της κυρίας Αργυρώς Κραββαρίτη και στο «ΒΑΘΥ ΚΟΚΚΙΝΟ» που είχε την καλοσύνη να το δημοσιεύσει, δίνοντάς μας την αφορμή για τις παραπάνω εκτιμήσεις και τον προβληματισμό που αυτές συνεπάγονται. Το τελικό συμπέρασμα ανήκει στον κάθε φίλο αναγνώστη.
Νίκος Παπακωνσταντίνου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου