Ξενάκης VS Σοστακόβιτς ή αλλιώς οι εποχές παράγουν και τους καλλιτέχνες τους!

Διαβάζοντας το κείμενο για την 7η Συμφωνία του Σοστακόβιτς που δημοσιεύτηκε στην Π.Σ. (το αναδημοσιεύσαμε εδώ: Το μεγαλείο της Συμφωνίας του Λένινγκραντ) και έχοντας διαβάσει πριν μέρες το κείμενο του σ. Ν.Π. που δημοσιεύσαμε για τον Ξενάκη (Ήταν πράγματι ο Ιάννης Ξενάκης «μέχρι το τέλος της ζωής του κομμουνιστής»;) αναπόφευκτα δημιουργούνται κάποιες σκέψεις. Σκέψεις για την τέχνη, τους καλλιτέχνες, για το λαό, για την κοινωνική πραγματικότητα, για την ταξική πάλη, για τις σχέσεις των δύο πρώτων με τα δεύτερα και πάει λέγοντας!

Πολύ περισσότερο αν αντιπαραθέσει κανείς τα αποσπάσματα από δηλώσεις των δύο καλλιτεχνών. Δεν είναι στόχος του κειμένου αυτή να γίνει καμιά εμβριθή ανάλυση επί των ζητημάτων. Είναι όμως αναπόφευκτες οι συγκρίσεις, ιδιαίτερα σε μια περίοδο που υπήρξαν, αναπόφευκτα δυστυχώς, αρκετές ευκαιρίες να εκφραστούν οι μεγάλες εκπτώσεις σε κριτικές αποτιμήσεις για τη στάση γνωστών καλλιτεχνών και διανοούμενων που ενώ στη πραγματικότητα είχαν ξεκόψει με κάθε έννοια κινήματος -εργατικό, λαϊκό, πόσο μάλλον κομμουνιστικό- το ευκαιριακό τους πέρασμα -κάπου κάποτε- οδήγησε στο αναγορευτούν σε κάτι που -και κατά δήλωσή τους- δεν ήταν!

Προφανώς δεν μπορεί κανείς να παραβλέψει τις διαφορετικές εποχές που γίναν οι τοποθετήσεις.

Από τη μια, αυτές του Σοστακόβιτς και των συνεργατών του, έγιναν σε μια περίοδο όπου η εργατική τάξη και οι λαοί του κόσμου πάλευαν ενάντια στο φασισμό, ενάντια στο σύστημα που τον παρήγαγε, δίνοντας μεγάλες, σκληρές και αιματηρές μάχες, υπερασπιζόμενοι τις κατακτήσεις τους, σε μια εποχή και σε μια χώρα όπου ο σοσιαλισμός πάλευε να εδραιωθεί και που διεθνώς το κομμουνιστικό κίνημα όχι απλά γοήτευε τους λαούς αλλά και τους ξεσήκωνε. Όπου οι καλλιτέχνες που τάχθηκαν σε αυτή την πλευρά έβλεπαν τον εαυτό τους ως κομμάτι του λαού, πάλευαν μαζί του και όπου το σοσιαλιστικό σύστημα, που ακόμη παλευόταν για να επικρατήσεις και παρά τις …φήμες, έκανε τα αδύνατα δυνατά για να δημιουργήσουν και να εκφραστούν! Ακόμη και σε επικίνδυνες και πολύ δύσκολες καταστάσεις σαν αυτή της πολιορκίας του Λένινγκραντ.

Από την άλλη αυτές του Ξενάκη γίνανε σε μια εποχή όπου το εργατικό, το λαϊκό, το κομμουνιστικό κίνημα, ο σοσιαλισμός διεθνώς είχαν ηττηθεί, είχαν λοιδορηθεί και καλλιτέχνες και διανοούμενοι όντας ξεκομμένοι πια από οποιαδήποτε σχέση με το κίνημα αντί να προσπαθήσουν -έστω- να καταλάβουν τι έγινε ακολούθησαν με μεγάλη ευκολία το ρεύμα. Αυτό της υποταγής στην ήττα και της αναίρεσης όλων όσων για τα οποία αγωνίστηκαν κάποια στιγμή και οι ίδιοι. Συνεπικουρούμενοι βέβαια και από αντιλήψεις που πλέον ανήγαγαν την όποια διανόηση σε… υποκείμενο της ταξικής πάλης, σε αυτούς που θα αλλάξουν τον κόσμο, υποβιβάζοντας αφ’ υψηλού έως και εξαφανίζοντας το ρόλο της εργατικής τάξης και του λαού, ακόμη και την ύπαρξη της πρώτης. Αντιλήψεις που δεν επικράτησαν μόνο στο λεγόμενο «ευρωκομμουνιστικό» κίνημα αλλά σε όλες τις εκδοχές του ρεβιζιονισμού, αν και όχι φανερά. Όχι άσχετα από αυτό που επικράτησε στις χώρες του ανύπαρκτου -πολύ πριν την οριστική του πτώση- πλέον σοσιαλισμού.

Έτσι λοιπόν ο Σοστακόβιτς και οι υπόλοιποι καλλιτέχνες ήθελαν να γράψουν, να συνθέσουν και να εκτελέσουν ένα έργο για το παρόν, για τη ζωή του λαού, εντάσσοντάς το «στον αγώνα του να διασφαλίσει την ελευθερία του και τη συνέχιση του σοσιαλιστικού τρόπου ζωής, ενάντια στο ναζιστικό μεγαθήριο», θεωρώντας τη δημιουργία τους μέρος του λαϊκού πολιτισμού, ενώ ο Ξενάκης έχοντας αφήσει πολύ πίσω του πλέον την ίδια του την ιστορία υπερασπιζόταν την «προσωπική» του ελευθερία, τις «προσωπικές» του αναζητήσεις, ξεκομμένες και αφ’ υψηλού από τους λαούς και την πάλη του προτιμώντας τελικά τον καπιταλισμό που δημιούργησε τους πολέμους που και ο ίδιος πολέμησε από την απέναντι όχθη. Υιοθέτησε τις απόψεις των αστών περί σοσιαλισμού και πρόσφερε την δημιουργικότητά του και το ταλέντο του στην υπηρεσία του συστήματος, πουλώντας παράλληλα και την εμπειρία του από το πέρασμά του στο κίνημα. Καθόλου πρωτότυπο, το ζούμε και τώρα με πολλούς και όχι μόνο από τον χώρο της τέχνης.

Όπως λέγανε και κάποιοι παλιοί αγωνιστές του κομμουνιστικού κινήματος σημασία δεν έχει από πού πέρασες αλλά τι κατάλαβες από αυτό που πέρασες, αγωνιστές που δεν εγκατέλειψαν παρά τις αμέτρητες δυσκολίες και απογοητεύσεις που πέρασαν.