Αλλά να λέμε την αλήθεια αστειευόμενοι, ποιος μας εμποδίζει; του Κ. Καψ

Η δημοσίευση δεν συνιστά απαραίτητα και συμφωνία με όλες τις απόψεις που διατυπώνονται.

Αλλά να λέμε την αλήθεια αστειευόμενοι, ποιος μας εμποδίζει;*
του Κ. Καψ, 24/01/2024

Βίντεο που χλευάζουν τα μαρτύρια των Παλαιστινίων εμφανίζονται ως νέα τάση στο διαδίκτυο. Οι αναρτήσεις δείχνουν ισραηλινούς πολίτες να επιδεικνύουν τις άνετες συνθήκες διαβίωσής τους και να χλευάζουν τα δεινά των Παλαιστινίων ενώ η ανθρωπιστική κρίση εντείνεται γύρω τους. 

Το γεγονός ότι η Γάζα ισοπεδώνεται από τους βομβαρδισμούς και οι Παλαιστίνιοι είναι αποκλεισμένοι από νερό, τρόφιμα, ηλεκτρισμό είναι αδιαμφισβήτητο. Εντούτοις, πολλοί Ισραηλινοί ενεργούν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με τρόπο που υπονοεί ότι οι Παλαιστίνιοι προσποιούνται. Τα γεγονότα αυτά καθ’ αυτά χαρακτηρίζονται ως ανειλικρινή ή πλαστά, εξ ορισμού παραπληροφόρηση, και τα βίντεο γίνονται viral.

«Είναι ένα παράδειγμα της αντι-παλαιστινιακής ρατσιστικής θεωρίας συνωμοσίας του “pallywood” (1) , όπου ορισμένοι σιωνιστές υποστηρίζουν ότι οι Παλαιστίνιοι χειραγωγούν τα μέσα ενημέρωσης μέσω της προσποιητικής ταλαιπωρίας» αναφέρει χρήστης του X (πρώην Twitter). Και ένας άλλος αποδοκιμάζει, δηλώνοντας: «Τα σιωνιστικά εγκλήματα έχουν φτάσει σε πρωτοφανή επίπεδα στην ανθρώπινη ιστορία! Βομβαρδίζουν ολόκληρες γειτονιές, σκοτώνουν παιδιά, κόβουν ρεύμα και νερό.» «Μετά, λένε ψέματα και παριστάνουν το θύμα! Και τώρα, χλευάζουν την ανθρωπιστική κρίση!».

Όπως πρόσφατα σημείωσε η παλαιστίνια συγγραφέας Hala Aylan «Μια σφαγή παύει να είναι σφαγή αν για χρόνια αυτοί που σφάζονται φέρουν την ευθύνη ή αθόρυβα και αποτελεσματικά έχουν απανθρωποποιηθεί στα μέσα ενημέρωσης, μέσω της πολιτικής».

Κάποιες επιχειρήσεις μπρος στο κυνήγι του κέρδους, προσπαθώντας να προωθήσουν τα προϊόντα τους, υιοθετούν την ίδια λογική του χλευασμού …

Στις 17 Απριλίου 2017 1.500 Παλαιστίνιοι κρατούμενοι ξεκινούν ανοιχτή απεργία πείνας, ως ένδειξη διαμαρτυρίας στην αυθαίρετη κράτησή τους, την κακομεταχείριση, την ιατρική αμέλεια και τις περιορισμένες επισκέψεις που δικαιούνται από τις οικογένειες τους. Η Pizza Hut χλευάζει τους απεργούς διαφημίζοντας την πίτσα λέγοντας … «Μπαργκούτι, αν είναι να σπάσεις την απεργία πείνας, γιατί όχι με πίτσα;»

Πρόσφατα, στη νέα της καμπάνια, η ZARA χρησιμοποιεί στη φωτογράφιση …σώματα τυλιγμένα σε σάβανα, με τρόπο που προσιδιάζει στην παραδοσιακή μουσουλμανική «ενδυμασία» ταφής, καθώς και κατεστραμμένα αγάλματα, ερείπια, πέτρες και θραύσματα που θυμίζουν σε πολλούς χρήστες του διαδικτύου εικόνες από τη Γάζα που ισοπεδώνεται. Σε μια φωτογραφία το μοντέλο φαίνεται να μεταφέρει μια κούκλα τυλιγμένη με λευκό ύφασμα, θυμίζοντας σε πολλούς τις εικόνες Παλαιστίνιων γονιών που θρηνούν τα παιδιά τους.

Τα μιμίδια και τα βίντεο που κοροϊδεύουν τους Παλαιστίνιους αποτελούν προπαγάνδα –και μάλιστα επικίνδυνη προπαγάνδα. Πλασάρουν την αντίληψη ότι οι πληροφορίες για απώλειες αμάχων είναι πλαστές, ότι δεν υπάρχουν αξιόπιστες αναφορές για απώλειες αμάχων, ότι λίγο πολύ η καταστροφή είναι εικονική και όχι μια ζοφερή πραγματικότητα. 

Ο χλευασμός και η απαξίωση τεκμηριωμένων γεγονότων μέσω της «σάτιρας» –στην προκειμένη περίπτωση μέσω του αντι-παλαιστινιακού χιούμορ– είναι μια μορφή ενημέρωσης και χειραγώγησης που συχνά στοχεύει το περιθωριοποιημένο ή ανίσχυρο μέρος σε μια σύγκρουση. «Ένα κοινό χαρακτηριστικό μεταξύ των μιμιδίων μίσους είναι η (τεχνική) ανάμειξη της ρητορικής μίσους με το χιούμορ, κάτι που υποβαθμίζει την προκατάληψη, συσκοτίζει το υποκείμενο μίσος και μπορεί τελικά να οδηγήσει στην κανονικοποίηση των εχθρικών πεποιθήσεων», σημειώνει η Ursula K. Schmid σε μελέτη της η οποία καταλήγει «…το χιούμορ έχει την ικανότητα να καμουφλάρει και να κανονικοποιεί τις εχθρικές ιδεολογίες. Για το λόγο αυτό, η υποδοχή/καλωσόρισμα/αποδοχή της χιουμοριστικής ρητορικής μίσους θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως πύλη για πιο ακραίες ιδέες, ωθώντας τα όρια αυτού που μπορεί να ειπωθεί και να σκεφτεί κανείς. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την έμμεση χιουμοριστική ρητορική μίσους, η οποία –σύμφωνα με τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης– έχει περισσότερες πιθανότητες να γίνει ανεκτή από το κοινό παρά το απροκάλυπτα εκφραζόμενο (χιουμοριστικό) μίσος.»

Στην πραγματικότητα, ιδιαίτερα το χιούμορ, κάνει την αναγνώριση της ρητορικής μίσους πιο περίπλοκη –καθώς τα περιθώρια ερμηνείας παραμένουν ανοιχτά. «Με τον τρόπο αυτό, η ρητορική μίσους μπορεί, χωρίς να γίνεται παράνομη, να είναι επιβλαβής», προσθέτει η μελέτη, για αυτό που αποκαλεί χιουμοριστική ρητορική μίσους. 

Σαν επίλογο παραθέτω την άποψη για την σάτιρα που εκφράζει ο Δημήτρης Αγγελάτος «… Η σάτιρα είναι επικεντρωμένη στην κριτική αναπαράσταση προσώπων και καταστάσεων (ήθη, συμπεριφορές και στάσεις ζωής, ανθρώπινοι τύποι, κοινωνικές δομές κτλ.), οικείων στους αποδέκτες στους οποίους απευθύνεται, λόγω του ότι τα πρόσωπα αυτά και οι καταστάσεις ανήκουν στη ζώνη οικειότητας των αποδεκτών, ανήκουν στον κόσμο τους και τον τροφοδοτούν με «υλικό», υπόκεινται κατά συνέπεια σε αποκωδικοποίηση και ερμηνεία. Το κριτικό αυτό ήθος της σάτιρας συγκρούεται με οτιδήποτε απειλεί φανερά ή καλυμμένα να ακινητοποιήσει τη ζωντανή ανθρώπινη συνείδηση σε στεγανά και καλούπια, επιδιώκοντας να υπερασπιστεί τον άνθρωπο προς όλες τις κατευθύνσεις εντός του κάθε φορά πολιτικο-κοινωνικού και πολιτισμικού πλαισίου του βίου του, απέναντι δηλαδή στην υποκρισία, τη διαστροφή, την εκμετάλλευση, τη δημοκοπία, τις προλήψεις, την ηλιθιότητα, διατρέχοντας άφοβα το δημόσιο και τον ιδιωτικό χώρο, και να καταστήσει εφικτή μια ανθρωπο-γνωστικού περιεχομένου «διόρθωση», με το να επαναφέρει στην ημερήσια διάταξη την απωλεσθείσα εμπιστοσύνη στον κοινωνικό διάλογο, να ενισχύσει το στοχασμό και τον αναστοχασμό και να επανενεργοποιήσει δυναμικά ακυρωμένες πρωτοβουλίες και διασαλευμένους αρμούς κοινωνικής συνοχής, δίνοντάς τους ανθρώπινο πρόσωπο και όχι αφηρημένο θεσμικό κύρος.»

Όπως τονίζει ο Highet: «Σάτιρα είναι ένα συνεχές κείμενο ποιητικό ή πεζό ανάμεικτο με ποίηση, που έχει σεβαστή έκταση, μεγάλη ποικιλία ύφους και θεμάτων, αλλά γενικά χαρακτηρίζεται από την ελεύθερη χρήση της καθομιλούμενης γλώσσας, από τη συχνή παρεμβολή της προσωπικότητας του συγγραφέα του, την προτίμησή του για το πνευματώδες, το χιουμοριστικό και το ειρωνικό, τη μεγάλη ζωντάνια και την ακρίβεια των περιγραφών, τη σκανδαλιστική αισχρότητα, θεματική και γλωσσική, τον αυτοσχεδιαστικό τόνο, τα επίκαιρα θέματα και τη γενική πρόθεση να βελτιώσει την κοινωνία ξεσκεπάζοντας τη φαυλότητα και τον παραλογισμό της. Η ουσία της συνοψίζεται στη λέξη σπουδογέλοιον = ridentem dicere verum (δηλαδή .. ‘να λες την αλήθεια αστεϊζόμενος’)».

Η ουσία της σάτιρας λοιπόν συνοψίζεται στο να λες την αλήθεια αστεϊζόμενος.

Σημειώσεις

 1.  Το Pallywood, μια σύνθεση του "Palestine" και του "Hollywood" . Υποτιμητική ετικέτα που χρησιμοποιείται για να περιγράψει υποτιθέμενη χειραγώγηση, παραμόρφωση ή απάτη των μέσων ενημέρωσης από ορισμένους Παλαιστίνιους που υποτίθεται ότι έχει σχεδιαστεί για να κερδίσουν τον πόλεμο δημοσίων σχέσεων με το Ισραήλ.

* Quamquam ridentem dicere verum, quid vetat?

(Αλλά να λέμε την αλήθεια αστειευόμενοι, ποιος μας εμποδίζει;) είναι το ερώτημα του Οράτιου στις "Σάτιρες".

Πάνω στο ίδιο θέμα διαβάστε το άρθρο 'Η κοινοτοπία του κακού στην ψηφιακή εποχή' της Μίκα Αγραφιώτου. Όπως και το άρθρο ΄Περιφρόνηση/απέχθεια και χλευασμός: Ο άλλος ισραηλινός πόλεμος στην Παλαιστίνη΄ του Ramzy Baroud που ακολουθεί.