Λίγες ώρες στον Αη Στράτη...

...δεν αρκούν, για να μπει κανείς, στο "κλίμα" της τεράστιας ιστορίας του τόπου αυτού. Η αναφορά στους χιλιάδες πολιτικούς εξόριστους που έζησαν εκεί γίνεται, κύρια, μέσω του "Μουσείου Δημοκρατίας". Δυνατότητα αυθημερόν επίσκεψης, απ΄ τη Λήμνο, υπάρχει, μόνο, μια ημέρα την εβδομάδα, με το πλοίο της γραμμής, ενώ ιδιαίτερες επισκέψεις δεν γίνονται. Είναι μόνο ζήτημα "χαμηλής κερδοφορίας", το γεγονός αυτό, ή μήπως ο κύριος λόγος είναι η επιδίωξη να "σβήσει" η ιστορική μνήμη που σχετίζεται με τους αγώνες του λαού;

Η πρώτη "εικόνα" στην προβλήτα, είναι οι - πρόσφατα δημιουργημένες - αλλά ξεθωριασμένες απ΄ το χρόνο, την αλμύρα και τον ήλιο, τοιχογραφίες, που αναφέρονται στους εξόριστους. Φαίνεται το πρώην αναρρωτήριο των εξόριστων (όπου στεγάζεται σήμερα το Μουσείο), το πρώην "Μαράσλειο", τότε κτίριο της χωροφυλακής, αλλά και κράτησης και βασανισμού και κάποια χαλάσματα κτιρίων μέσα στον οικισμό με τα σπίτια των κατοίκων. Δεν πάει, όμως, ο νους του επισκέπτη πως χιλιάδες εξόριστοι ζούσαν σε αντίσκηνα, στις πλαγιές δύο ρεμάτων, το ένα παράλληλα με τη "Λεωφόρο των Μπολσεβίκων", όπως ονόμασαν οι εξόριστοι τον διπλανό δρόμο. Ρέματα που σήμερα έχουν τσιμεντωθεί και που, τότε, πλημμύριζαν συνέχεια, με ότι σήμαινε αυτό για όσους ζούσαν στα αντίσκηνα...Τους έβαλαν εκεί για να πνιγούν. Κάποιες δεκάδες, μόνο, εξόριστοι, μπόρεσαν να νοικιάσουν στα σπίτια του χωριού. Πολλά απ΄αυτά καταστράφηκαν με το μεγάλο σεισμό του 1968.

Ο Αη Στράτης ήταν τόπος εξορίας απ΄τα προπολεμικά χρόνια. Από την εποχή του Πάγκαλου, του Βενιζέλου και του Μεταξά, με εξόριστους κομμουνιστές και συνδικαλιστές. Μάλιστα, πρωτεργάτες της εξέγερσης του 1936 στη Θεσσαλονίκη, εξορίστηκαν και άφησαν την τελευταία τους πνοή, στον Αη Στράτη. Με το ξέσπασμα του πολέμου, το κράτος αρνήθηκε να αφήσει τους εξόριστους να πολεμήσουν τους ιταλούς φασίστες, όπως ζήτησαν, αν δεν υπέγραφαν "δήλωση μετανοίας". Οι φρουροί, μάλιστα, σκότωσαν όσους προσπάθησαν να δραπετεύσουν. Όσοι αρνήθηκαν να υπογράψουν δήλωση και κρατήθηκαν, καταδικάστηκαν να πεθάνουν απ΄ την πείνα (η γνωστή "μάχη πείνας" των πολιτικών εξόριστων). Όσους έζησαν, τους παρέδωσαν στους ναζί κατακτητές, της γερμανικής φρουράς. Κάποιοι οδηγήθηκαν στη Θεσσαλονίκη κι εκτελέστηκαν, ενώ άλλοι απελευθερώθηκαν σε μια επιχείρηση απόδρασης απ' το Ε.Λ.Α.Ν. Ο Άη Στρατής χαρακτηρίστηκε από τρεις φάσεις εξορίας. Βλέπετε ήταν... "ιδανικός" τόπος για να εξοριστούν αγωνιστές. Τόπος απομονωμένος, χωρίς στοιχειώδεις υποδομές, χωρίς καν προβλήτα στο λιμάνι. Μετά το κλείσιμο των κολαστηρίων στη Μακρόνησο και στο Τρίκερι ήρθαν να προστεθούν στον Αη Στράτη νέες φουρνιές εξόριστων. Ο αριθμός τους ξεπέρασε τον αριθμό των κατοίκων. Συνολικά, σε όλη την περίοδο της λειτουργίας του, στο νησί εξορίστηκαν πάνω από 10.000 αγωνιστές, άνδρες και γυναίκες, αλλά και παιδιά.

Λιγότερο γνωστό είναι το γεγονός πως, κατά την πρώτη περίοδο του, σαν τόπος εξορίας, ήταν εμφανής η προσπάθεια του καθεστώτος Μεταξά, να "συνδέσει" την "εικόνα" των πολιτικών εξόριστων, μ' αυτή των ποινικών, εξορίζοντας εκεί και ζωοκλέφτες και χασισέμπορους. Δεν το πέτυχε! Η συμβίωση των πολιτικών εξόριστων με τους κατοίκους του νησιού, όχι μόνον ήταν αρμονική, αλλά αναπτύχθηκαν ανάμεσα τους και ισχυρές σχέσεις και συνεργασία, στη δουλειά και στη ζωή. Έφτασαν μάλιστα οι εξόριστοι να στηρίζουν τους ντόπιους, τους έμαθαν, αναφέρεται, και την καλλιέργεια της πατάτας! Έφτιαξαν μύλους, άνοιξαν μαγγανοπήγαδα, διέπρεψαν σαν τεχνίτες και εργάτες. Οι εξόριστοι αυτοοργανωθηκαν, δημιουργώντας την Ομάδα Συμβίωσης Πολιτικών Εξόριστων (ΟΣΠΕ), πραγματοποιούσαν συνελεύσεις, πολέμησαν τις άθλιες συνθήκες, στις οποίες τους είχαν καταδικάσει, διεκδίκησαν, εξέδωσαν εφημερίδα - τη Φωνή του Εξόριστου - ανέβαζαν μάλιστα και θεατρικές παραστάσεις.

Ο Αη Στράτης έκλεισε σαν τόπος εξορίας, το 1962. Αξίζει τιμή στον τόπο που εξορίστηκαν, έζησαν και μαρτύρησαν χιλιάδες αγωνιστές, κομμουνιστές, αντιφασίστες. Ανώνυμοι κι επώνυμοι. Από τον Γληνό, το Σαράφη, τον Κατράκη, τον Ρίτσο, το Λουντέμη, μέχρι τον Γιάννη Χοντζέα. Αγωνιστές που αντιστάθηκαν στο καθεστώς της εκμετάλλευσης, της εξάρτησης, της καταπίεσης, σε διάφορες περιόδους, φασισμού ή "αστικής δημοκρατίας". Αλλά και που πολλοί απ΄ αυτούς όρθωσαν ανάστημα και στη ρεβιζιονιστική επιβολή στο ΚΚΕ και στην Αριστερά.

Γ.Β.