ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΑΙ ΟΚΤΩΒΡΙΑΝΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Η επέτειος των 100 χρόνων από τη Μεγάλη Οκτωβριανή Επανάσταση εμπνέει τους αγώνες όλων των κατατρεγμένων αυτού του κόσμου και θυμίζει σε όλους την ανάγκη για την ανατροπή του καπιταλισμού και την οικοδόμηση μιας νέας κοινωνίας, απαλλαγμένης από την εκμετάλλευση και την καταπίεση, τη φτώχεια και τον πόλεμο, την καταστροφή της φύσης και τον εξανδραποδισμό του ανθρώπου.
Η Οκτωβριανή Επανάσταση έβαλε τις εργαζόμενες μάζες στο προσκήνιο της ιστορίας, που πήραν την εξουσία και την κράτησαν. Η σοσιαλιστική οικοδόμηση δικαίωσε τους αγώνες των εργαζομένων όλου του κόσμου και όχι μόνο του Ρώσικου λαού. Το 8ωρο, το δικαίωμα στη σύνταξη, η δωρεάν υγεία για όλους, η εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς κλπ υλοποιήθηκαν για πρώτη φορά στην ιστορία στη χώρα των Σοβιέτ.
Θα ήταν αδύνατο να πετύχει η επανάσταση αν δεν είχε αγγίξει τον μισό πληθυσμό που ήταν οι γυναίκες. Σε αυτή τη νέα σοσιαλιστική κοινωνία μπήκαν για πρώτη φορά τα θεμέλια για την γυναικεία χειραφέτηση, για την απελευθέρωσής της γυναίκας από τη διπλής σκλαβιά της.
Ποια είναι θέση των κομουνιστών για το Γυναικείο Ζήτημα
Ο Ένγκελς στο βιβλίο του «Η καταγωγή της οικογένειας της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους» γράφει: «Η πρώτη ταξική αντίθεση που εμφανίζεται στην ιστορία συμπέφτει με την ανάπτυξη του ανταγωνισμού του άντρα και της γυναίκας στη μονογαμία και η πρώτη ταξική καταπίεση με την καταπίεση του γυναικείου φύλου από το αντρικό.» και συνεχίζει: «Η μονογαμία ήταν μια μεγάλη ιστορική πρόοδος, ταυτόχρονα όμως πλάι στη δουλεία και τον ατομικό πλούτο, εγκαινίασε την εποχή που κρατά ως σήμερα και όπου κάθε πρόοδος είναι μαζί και μια σχετική πισωδρόμηση, όπου η προκοπή και η ανάπτυξη του ενός κατορθώνεται με τον πόνο και την καταπίεση του αλλουνού». Αυτά τα δύο χαρακτηριστικά αποσπάσματα ξεκαθαρίζουν το πώς πρέπει να βλέπουμε το Γυναικείο Ζήτημα, δηλαδή ως ένα ζήτημα που γεννήθηκε και ανατράφηκε μαζί με την ταξική κοινωνία. Μάρξ, Ένγκελς και Λένιν κάνουν συχνές αναφορές στα έργα τους και περιγράφουν την διπλή καταπίεση της γυναίκας στον καπιταλισμό (στο σπίτι και την εργασία).
Η γυναικεία ανισοτιμία δεν αποτελεί χαρακτηριστικό της ανθρώπινης κοινωνίας που θα την συνοδεύει για πάντα. Εμφανίστηκε σε συγκεκριμένη ιστορική στιγμή, ως άμεσο αποτέλεσμα της διαίρεσης της κοινωνίας σε τάξεις. Η φύση του γυναικείου ζητήματος είναι ταξική και οι ρίζες της βρίσκονται στις εκμεταλλευτικές σχέσεις παραγωγής. Η αντανάκλαση αυτών των σχέσεων στο εποικοδόμημα, διαμορφώνει τις αντιλήψεις και τις προκαταλήψεις για τη θέση και τον ρόλο της γυναίκας.
Η λύση του γυναικείου ζητήματος προϋποθέτει την ανατροπή του συστήματος που το γεννά, δηλαδή, του καπιταλισμού. Σε μια σοσιαλιστική κοινωνία όπου θα εξαλειφτεί η καπιταλιστική εκμετάλλευση, θα τεθούν οι βάσεις για να κατακτηθεί η ισοτιμία των δύο φύλων. Αυτό δε σημαίνει πως οι γυναίκες δεν πρέπει να διεκδικούν δικαιώματα στα πλαίσια του καπιταλισμού. Όμως ο καπιταλισμός δεν μπορεί να παραχωρήσει πλήρη ισοτιμία, γιατί έχει συμφέρον να διατηρεί την ανισοτιμία που τη χρησιμοποιεί για την βαθύτερη εκμετάλλευση και των δύο φύλων. Βάση αυτών, οι κομουνιστές θεωρούν πως γυναικείο κίνημα πρέπει να συγκροτείται ως γυναικεία πτέρυγα του εργατικού κινήματος. Με αυτήν τη θέση κινήθηκε το κομουνιστικό κίνημα και αντιπαρατέθηκε στις αστικές και μικροαστικές φεμινιστικές αντιλήψεις που αντιλαμβάνονται τη γυναικεία καταπίεση ως φυλετικό ζήτημα, ως καταπίεση από το ανδρικό φύλο, που θέλουν το γυναικείο κίνημα να κινείται ανεξάρτητο από το εργατικό, που αρκούνται στη διεύρυνση των δικαιωμάτων στα πλαίσια του καπιταλισμού.
Η Γυναίκα την περίοδο της Οκτωβριανής Επανάστασης-Πώς πήρε μέρος σ’ αυτήν
Οι μπολσεβίκοι αντιμετώπιζαν πολύ σοβαρά την επαναστατική δουλειά στις εργαζόμενες γυναίκες. Ο Λένιν έδινε μεγάλη σημασία στο ζήτημα αυτό, ειδικά την περίοδο της επαναστατικής ανόδου του 1912 - 14 και στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Αν και το μπολσεβίκικο κόμμα παρέμενε στην σύνθεσή του κόμμα κυρίως αντρών (στο 6° συνέδριο των Μπολσεβίκων, τον Αύγουστο του 1917, οι γυναίκες αποτελούσαν μόνο το 6% των αντιπροσώπων), η στρατολόγηση εργαζομένων γυναικών σε σημαντικούς αριθμούς άρχισε την περίοδο ανάκαμψης του 1912 - 14. Ήταν εκείνη τη περίοδο που άρχισε να γιορτάζεται η Διεθνής Ημέρα της Γυναίκας (8 Μάρτη) με μαζικές εργατικές διαδηλώσεις.
Το 1913 η Πράβδα άρχισε να δημοσιεύει τακτικά μια σελίδα αφιερωμένη στα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι γυναίκες. Εκδώσαν, επίσης, μια γυναικεία εφημερίδα την «Ρομπότνιτσα» (Γυναίκα Εργαζόμενη) το 1914, που το πρώτο της τεύχος κυκλοφόρησε τη Διεθνή Ημέρα της Γυναίκας, ημέρα που οργανώθηκαν από τους μπολσεβίκους μεγάλες διαδηλώσεις. Η εφημερίδα αυτή είχε αναφορές στις συνθήκες ζωής και στους αγώνες των εργαζόμενων γυναικών στην Ρωσία και το εξωτερικό και ενθάρρυνε τις γυναίκες να συμμετέχουν στον αγώνα με τους άντρες συναδέλφους τους.
Με το ξέσπασμα του πολέμου, οι γυναίκες αποτελούσαν σχεδόν το 1/3 των βιομηχανικών εργατών και ένα μεγαλύτερο ποσοστό ήταν στην κλωστοϋφαντουργική βιομηχανία. Αυτό αυξήθηκε ακόμα περισσότερο στην διάρκεια του πολέμου, καθώς οι άντρες πήγαιναν στον στρατό. Η Κολοντάι αναφέρει πως σε πολλά επαγγέλματα οι γυναίκες αποτελούσαν την πλειοψηφία των εργατών. Ακόμη και στις εταιρείες σιδηροδρόμων που πριν τον πόλεμο οι γυναίκες δεν γίνονταν δεχτές παρά ως καθαρίστριες ή φύλακες διαβάσεων, έφτασαν να αποτελούν το 35% του προσωπικού. Η ζωή των γυναικών χειροτέρεψε στην διάρκεια του πολέμου, καθώς πολλές από αυτές έγιναν η μοναδική πηγή στήριξης των οικογενειών τους και τα βασικά αγαθά γίνονταν ακριβότερα και σπανιότερα. Γυναίκες εργαζόμενες συμμετείχαν σε πολλές απεργίες και διαδηλώσεις ενάντια στις οικονομικές κακουχίες που δημιουργούνταν εξ’ αιτίας της συμμετοχής της Ρωσίας στον πόλεμο. Το σύνθημα των Μπολσεβίκων για «ειρήνη και ψωμί» βρήκε μεγάλη ανταπόκριση ανάμεσα στο γυναικείο πληθυσμό.
Η διαδήλωση γυναικών που έγινε στις 8 Μαρτίου (23 Φεβρουαρίου με το παλιό ρωσικό ημερολόγιο ) του 1917 στο Πέτρογκραντ (Πετρούπολη), τότε πρωτεύουσας της Ρωσίας, άνοιξε το δρόμο σε απεργίες που οδήγησαν στην ανατροπή του τσάρου. Το μεσημέρι εκείνης της ημέρας, το 1917, δεκάδες χιλιάδες γυναίκες συγκεντρώθηκαν στη Νέβσκι Προπσέκτ, τη μεγαλύτερη λεωφόρο στο κέντρο της πόλης ζητώντας ψωμί. Το απόγευμα της ίδιας μέρας μπήκαν στη διαδήλωση εργάτριες υφαντουργίας από την περιοχή Βιμπόργκ, που απεργούσαν για τις ελλείψεις ψωμιού. Μαζί τους ήρθαν και άντρες συνάδελφοί τους και το πλήθος στη Νέβσκι άρχισε πια να φωνάζει «Ψωμί» και «Κάτω ο τσάρος». Ήταν οι πρώτες στιγμές της επανάστασης του Φλεβάρη.
Αυτός ο ξεσηκωμός στάθηκε το έναυσμα της Μεγάλης Οκτωβριανής Επανάστασης.
Η Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 στη Ρωσία και η οικοδόμηση του σοσιαλισμού, άνοιξε τον δρόμο της απελευθέρωσης των γυναικών της εργατικής τάξης και των άλλων φτωχών λαϊκών στρωμάτων από τη διπλή εκμετάλλευση.
Οι γυναίκες πήραν μέρος στον μεγάλο ξεσηκωμό τόσο με απεργίες και διαδηλώσεις όσο και με τη συμμετοχή τους στον κόκκινο στρατό της επανάστασης.
Η θέση της γυναίκας την περίοδο της Τσαρικής Ρωσίας
Η γυναίκες την περίοδο της Τσαρικής Ρωσίας ζούσαν κυριολεκτικά σε συνθήκες σκλαβιάς ως αποτέλεσμα της εκμετάλλευσής τους από τους καπιταλιστές στη δουλειά και από τους άνδρες στο σπίτι. Σύμφωνα με την Τσαρική νομοθεσία: «Η γυναίκα πρέπει να υπακούει τον σύζυγό της, ως αρχηγό της οικογένειας, να παραμένει μαζί του με αγάπη, σεβασμό, απεριόριστη υπακοή, να του κάνει κάθε χατίρι και να του δείχνει κάθε δυνατή στοργή σαν σύζυγος».
Η γυναίκα, που εργαζόταν σε άθλιες συνθήκες, πληρωνόταν τη μισή αμοιβή από αυτήν που έπαιρνε ο άντρας εργάτης. Στην τσαρική Ρωσία, όταν το μεροκάματο του άντρα ήταν 1,5 ρούβλια (ποσό ευτελές) στη γυναίκα μόλις και μετά βίας έφτανε τα 75 καπίκια. Τον Απρίλη του 1917, περίοδο διακυβέρνησης του Κερένσκι, ενώ το μίνιμουμ της επιβίωσης ανερχόταν σε πολλές εκατοντάδες ρούβλια, οι γυναίκες των στρατιωτών δεν έπαιρναν πάνω από 79 ρούβλια τον μήνα.
Από τις γυναίκες που εργάζονταν το 80% περίπου ήταν ανειδίκευτες εργάτριες, κυρίως υπηρέτριες και μαγείρισσες. Το 13% εργαζόταν στη βιομηχανία και το 4% στην εκπαίδευση. Το 87% ήταν αναλφάβητες (76% αναλφαβητισμός στο σύνολο του πληθυσμού). Το να γνωρίζει τότε μια γυναίκα ανάγνωση και γραφή ήταν εξαιρετικά σπάνιο. Στην τσαρική Ρωσία υπήρχαν μόλις 9 γυναικεία και παιδικά ιατρεία. Μόνο το 5% των παιδιών γεννιόταν στα νοσοκομεία με αποτέλεσμα να υπάρχει πολύ υψηλό ποσοστό παιδικής θνησιμότητας. Μόνο το 1/3 των παιδιών κατάφερνε να επιζήσει μέχρι την ηλικία των τριών ετών. Ούτε λόγος να γίνεται για προστασία και δικαιώματα για την έγκυο, τη λεχώνα, τη μητέρα. (Μόνο το 20% κάποιων εργαζόμενων γυναικών έπαιρναν ένα πολύ μικρό χρηματικό ποσό μετά τη γέννα).
Στις περιοχές του Καυκάσου, της Κεντρικής Ασίας και των διάφορων απομακρυσμένων περιοχών όπου επικρατούσε μεγάλη κοινωνική και πολιτιστική καθυστέρηση, η κατάσταση ήταν πολύ χειρότερη. Η γυναίκα κατατάσσονταν μεταξύ ανθρώπου και ζώου και ο άντρας είχε πάνω της δικαίωμα ζωής και θανάτου.
Νίκη της επανάστασης
Νόμοι που αφορούσαν τη γυναίκα – Οι Νομοθετικοί σταθμοί του 1920 και του 1936
Ένα από τα πρώτα διατάγματα των Μπολσεβίκων τον Δεκέμβρη του 1917 ήταν η πλήρη παραχώρηση πολιτικών δικαιωμάτων στις γυναίκες, γεγονός πρωτόγνωρο σε όλο τον κόσμο. Κι ενώ ο εμφύλιος πόλεμος δεν είχε ακόμα τελειώσει, την τριετία 1917- 1920 ψηφίζονται σειρά νόμων που αφορούσαν τη γυναίκα και τα δικαιώματά της. Λαμβάνονται υπόψη οι δυνατότητες και οι αδυναμίες του γυναικείου οργανισμού, φυσικά η μητρότητα και παίρνονται μέτρα για την προστασία των παιδιών.
Ο Λένιν γράφει πως τον πρώτο χρόνο εξουσίας «δεν αφήσαμε, με την πραγματική σημασία της λέξης, πέτρα πάνω στην πέτρα από τους αισχρούς εκείνους νόμους για την ανισοτιμία της γυναίκας, για τους περιορισμούς στα διαζύγια, για τις απαίσιες διατυπώσεις που περιβάλλανε το διαζύγιο, για την μη αναγνώριση των εξώγαμων παιδιών, για την αναζήτηση των πατεράδων κτλ....». Και συνεχίζει:«πρόκειται μονάχα για το ξεκαθάρισμα του εδάφους για την ανοικοδόμηση, όχι όμως για την ίδια την ανοικοδόμηση. Η γυναίκα εξακολουθεί να είναι η σκλάβα του σπιτιού…».
Με νόμο που ψηφίζεται στις 18 και 19 Δεκέμβρη του 1917, ο γάμος ορίζεται ως ένωση δύο ισότιμων ατόμων. Καθιερώθηκε ο πολιτικός γάμος, το δικαίωμα και των δύο συζύγων στο διαζύγιο, επιτράπηκαν οι αμβλώσεις, απαγορεύτηκε η πορνεία, απαγορεύτηκε η παιδική εργασία, εξασφαλίστηκε η εργασία των γυναικών (ιδιαίτερα στην περίοδο της εγκυμοσύνης), απαγορεύτηκε η νυχτερινή βάρδια εργασίας για τις γυναίκες, απαγορεύτηκε στην εργασία τους οι γυναίκες να σηκώνουν βάρη άνω των 19 λιβρών (40 κιλά περίπου), απαγορεύτηκαν οι υπερωρίες και η εργασία στα ορυχεία. Αν και κατά την περίοδο του πολεμικού κομουνισμού, σε κάποιες περιοχές στη νυχτερινή βάρδια ήταν αναγκαίο να εργαστούν γυναίκες μετά από σχετική συμφωνία με τα συνδικάτα, ωστόσο ποτέ δεν παραμερίστηκε ο νόμος για τις έγκυες και τις λεχώνες.
Στις γυναίκες χορηγούνταν άδεια εγκυμοσύνης και ανατροφής (56 μέρες πριν και 56 μέρες μετά τη γέννα) παίρνοντας ακέραιο τον μισθό. Οι γυναίκες που θήλαζαν έπαιρναν χρηματικό επίδομα για 9 μήνες μετά τη γέννα. Η λεχώνα μπορούσε να σταματάει την εργασία της κάθε τρεις ώρες και για μισή ώρα για να θηλάσει το μωρό της. (Οι περισσότεροι βρεφονηπιακοί σταθμοί λειτουργούσαν μέσα στα εργοστάσια και τους χώρους δουλειάς). Προβλέπονταν άλλο φαγητό για τις έγκυες, τις λεχώνες και όσες θήλαζαν και μετατίθονταν στις πιο ελαφριές δουλειές. Καθιερώθηκε οικονομική βοήθεια για κάθε παιδί και επίδομα στη μητέρα για τη θεραπεία παιδιών όταν αυτά αρρώσταιναν.
Σύμφωνα με Διάταγμα του Δεκέμβρη του 1917, οι αναλφάβητοι εργαζόμενοι είχαν μειωμένη κατά 2 ώρες εργάσιμη μέρα για να παρακολουθούν τμήματα εκμάθησης ανάγνωσης και γραφής χωρίς να μειώνονται οι αποδοχές τους. Από το ’17-’20 περίπου 7 εκατομμύρια άνθρωποι έμαθαν ανάγνωση και γραφή, τα 4 εκ. ήταν γυναίκες.
Το 1936 ψηφίζεται νέος νόμος 8 άρθρων με τον οποίο απαγορεύονται οι ελεύθερες αμβλώσεις, επιτρέπονται μόνο για λόγους υγείας και θεωρείται εγκληματική ενέργεια ο εξαναγκασμός εγκύου σε άμβλωση. Απαιτείται για την έκδοση διαζυγίου η παρουσία και των δύο συζύγων και αυξάνεται το κόστος των διαζυγίων. Μέχρι τότε για την έκδοση διαζυγίου αρκούσε η αίτηση του ενός συζύγου και η έκδοσή του ήταν μια τυπική διαδικασία. Αυστηροποιούνται οι ποινές για τη μη καταβολή διατροφής για τη συντήρηση των παιδιών. Παίρνονται μέτρα για την αύξηση των βρεφονηπιακών σταθμών, μαιευτηρίων, νοσοκομείων και σχολείων.
Για τον νόμο του ’36 έχει ξοδευτεί πολύ μελάνι από τον τροτσκιστικό χώρο κυρίως, για να επιχειρηματολογήσουν ότι ήταν άλλη μια ενέργεια του Στάλιν που διέλυε τις κατακτήσεις της επανάστασης. Η Κολοντάι, που συμμετείχε τόσο στη σύνταξη των πρώτων νόμων (’17-’20) όσο και του 1936, σε συνέντευξή της στις 17/7/1936, εξηγεί τους λόγους που έγιναν αυτές οι αλλαγές. Ενδιαφέρον έχει το σημείο στο οποίο κάνει λόγο για την ανάγκη υπευθυνοποίησης των αντρών. Λέει χαρακτηριστικά πως «οι άντρες προσπαθούν να αποφύγουν την εκπλήρωση των υποχρεώσεών τους. Σε πολλές περιπτώσεις, ήταν ειδικά ο άντρας που πίεζε τη γυναίκα να κάνει έκτρωση, ώστε να μην υποχρεώνεται να πληρώσει διατροφή». Γι’ αυτό και στη συζήτηση που προηγήθηκε της ψήφισης του νόμου σους χώρους δουλειάς, οι γυναίκες ήταν στην πλειοψηφία σύμφωνες με αυτόν ενώ οι άντρες ήταν πιο διστακτικοί. Εξηγεί, επίσης, πως επιτραπήκαν οι ελεύθερες αμβλώσεις τα πρώτα χρόνια της επανάστασης όχι για λόγους αρχής αλλά γιατί οι συνθήκες δεν επέτρεπαν στο νεαρό Σοβιετικό Κράτος να προστατεύσει πραγματικά τη μητέρα και το παιδί. Γι’ αυτό το λόγο δεν αποδυναμώνονται τα επιχειρήματα των γυναικών στον καπιταλισμό που διεκδικούν ελεύθερες αμβλώσεις. Να σημειώσουμε πως μέτρα αντισύλληψης εκείνη την περίοδο ουσιαστικά δεν υπήρχαν. Η Zhenotdel (τμήμα γυναικών των μπολσεβίκων) είχαν εισηγηθεί το 1920 ως «προσωρινό μέτρο» τις ελεύθερες αμβλώσεις. Γενικά, αυτό που χαρακτήριζε όλους τους νόμους του Σοβιετικού κράτους ήταν πως η μητρότητα αποτελεί κοινωνική υπόθεση και όχι ατομική.
Για το θέμα της απόκτησης παιδιών, ο Λένιν το 1913 έγραφε ότι οι ταξικά συνειδητοί εργάτες είναι «αναμφισβήτητα εχθροί του νεομαλθουσιανισμού, αυτής της τάσης των ζευγαριών Φιλισταίων, με μυαλό περιστεριού και εγωιστών, που μουρμουρίζουν με φόβο: «Ο Θεός να μας βοηθά ώστε να είναι τα σώματά μας και οι ψυχές μας μαζί. Όσο για τα παιδιά, καλύτερα χωρίς αυτά».
Μετά τον πόλεμο (1953) «μαλακώνουν» τα σκληρά σημεία του νόμου του 1936 που αφορούσαν στην υποχρέωση των αντρών να δίνουν διατροφή, που έφτανε ως το 50% του μισθού από 3 παιδιά και πάνω και προέβλεπε και ποινή φυλάκισης σε περίπτωση μη καταβολής της.
Κοινωνικοποίηση του νοικοκυριού
Από την αρχή γίνεται κατανοητό πως για να κατακτήσει η γυναίκα την ισοτιμία της πρέπει να απαγκιστρωθεί από το νοικοκυριό, να μπει στην παραγωγή και να συμμετέχει ενεργά στην διοίκηση. Γι’ αυτό καθιερώνονται οι δημόσιες καντίνες σίτισης, πλυντήρια και σιδερωτήρια και αυξάνονται κατακόρυφα οι βρεφικοί και παιδικοί σταθμοί, οι οποίοι με τον νόμο του 1936 ορίζεται να λειτουργούν 16 ώρες. Δημιουργήθηκε ένα σημαντικό δίκτυο τέτοιων δομών που στελεχώθηκαν κυρίως από γυναίκες.
Δόθηκε βάρος στην προσέλκυση των γυναικών στη σοσιαλιστική παραγωγή.
Στην τσαρική Ρωσία μόλις το 8% των γυναικών (περίπου 5 εκατομμύρια) ασκούσαν κάποια επαγγελματική δραστηριότητα. Η επιβίωσή τους εξαρτιόνταν απόλυτα από τους άντρες. Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου ο αριθμός των εργαζόμενων γυναικών αυξήθηκε πολύ γρήγορα. Το 1914 η συμμετοχή των εργαζόμενων γυναικών στη βιομηχανία ανέβηκε στο 32% . Το 1918, το 40% των εργατών και μισθωτών υπαλλήλων ήταν γυναίκες. Μια ελλιπής στατιστική των συνδικάτων δείχνει πως στο τέλος του 1921, υπήρχαν περίπου 2 εκατομμύρια γυναίκες που εργάζονταν στη βιομηχανία και τις συγκοινωνίες. Αυτή η στατιστική που περιλαμβάνει και τις εργάτριες γης αλλά όχι τις ανεξάρτητες αγρότισσες, αναφέρει πως σε 6 επαγγελματικούς κλάδους έχουν την πλειοψηφία οι γυναίκες. (Δημόσιες καντίνες, εργαστήρια ραπτικής, καπνοβιομηχανία, καλλιτεχνικοί τομείς, δημόσια υγεία και υφασματοβιομηχανία). Στο εμπόριο και στους ιδιώτες οι γυναίκες αποτελούσαν το 52% του προσωπικού.
Όσα στατιστικά στοιχεία υπάρχουν ως το 1953 δείχνουν πως η γυναικεία εργασία έπαψε να είναι εξαίρεση και αποτέλεσε αναπόσπαστο κομμάτι της κοινωνικής παραγωγής.
Όμως πολύ νωρίς διαπιστώνεται πως ακόμη και στους κλάδους που οι γυναίκες εργαζόμενες ήταν περισσότερες από τους άντρες, η συμμετοχή των γυναικών στην οικονομική διαχείριση, στις επιχειρηματικές επιτροπές και στα οικονομικά συμβούλια του κράτους ήταν πολύ πίσω. Στην υφαντουργία πχ που οι γυναίκες αποτελούσαν το 60,2% των εργαζομένων, μόλις το 9,3% των μελών των εργοστασιακών συμβουλίων ήταν γυναίκες.
Επίσης, παρόλο που δεν υπήρχαν νομικά μισθολογικές διαφορές τα εισοδήματα των γυναικών ήταν λιγότερα των αντρών λόγω του ότι ο αριθμός των ανειδίκευτών εργατριών ήταν μεγαλύτερος από των ανειδίκευτών εργατών και γι’ αυτό δόθηκε βαρύτητα στην εκπαίδευση. Έτσι, έφτασε η πλειοψηφία των ειδικευμένων με ανώτατη μόρφωση και ειδική μόρφωση-κατάρτιση να είναι γυναίκες.
Το 1933, με πρωτοβουλία του ΚΚ μπολσεβίκων, γεννήθηκε το κίνημα των γυναικών στελεχών, που συνέβαλε στο να προσελκυστούν στην κοινωνική και παραγωγική δραστηριότητα οι νοικοκυρές. Οι γυναίκες έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στο «Σταχανοφικό» κίνημα άμιλλας που αναπτύχθηκε από την εργατική τάξη.
Το 1930-40, στο πλαίσιο της εκβιομηχάνισης των μέσων παραγωγής –ιδιαίτερα στην αγροτική οικονομία, αίρονται ακόμη περισσότερο τα τεχνητά εμπόδια εισόδου των γυναικών στην παραγωγική εργασία. Δίνεται έμφαση στην επιστημονική – τεχνική εκπαίδευση τους, ιδιαίτερα στην απόκτηση αντρικών ειδικοτήτων για την άρση του φυλετικού καταμερισμού εργασίας (χειριστές μηχανημάτων, τεχνικοί κλπ), λαμβάνοντας πάντα υπόψη και τις ιδιαιτερότητες του γυναικείου οργανισμού.
Η θέση της αγρότισσας ήταν πιο δύσκολη. Η Κολοντάι αναφέρει πως οι πρώτες αγρότισσες που δεν εξαρτιόνταν από τους άντρες τους (περίπου 8 εκατομμύρια) ήταν αυτές που είχαν χάσει τους συζύγους τους στον πόλεμο. Τα σοβχόζ (κρατική – συλλογική ιδιοκτησία) και τα κολχόζ (συνεταιρισμοί μικρών αγροτικών νοικοκυριών) χαρακτήριζαν την αγροτική παραγωγή. Βέβαια, χρόνο με τον χρόνο ανέβαινε η εργασία των γυναικών. Ωστόσο, σε σημαντικό βαθμό οι γυναίκες εξακολουθούσαν να ζουν πιο πίσω από τους άντρες τόσο στην εργασία όσο και στις μεταξύ τους σχέσεις. Στο μικρό αγροτικό νοικοκυριό, η γυναίκα –αν και υπήρχαν υποδομές- ασχολούνταν περισσότερο με τις δουλειές του σπιτιού που ήταν πολύ απαιτητικές, σε αντίθεση με την εργάτρια ιδίως της πόλης, που η κοινωνικοποίηση του νοικοκυριού κάλυπτε τις περισσότερες ανάγκες της οικογένειας. Υπήρχαν διαφορές στην κατανομή των κέντρων προσχολικής αγωγής, που τα περισσότερα δημιουργούνταν στους χώρους δουλειάς και ελέγχονταν από τις εργοστασιακές επιτροπές. Στα σολχόζ η κατάσταση ήταν καλύτερη από τα κολχόζ. Ωστόσο η αγρότισσα είναι κυρίως αυτή που αναλαμβάνει το βάρος του νοικοκυριού και της ανατροφής του παιδιού.
Οι προσπάθειες των μπολσεβίκων για τη βελτίωση της θέσης της αγρότισσας συμβάδιζε με τις προσπάθειες για την αλλαγή του τρόπου τη αγροτικής παραγωγής, ακολούθησε τα πάνω και τα κάτω της κολεκτιβοποίησης.
Πιο σοβαρή περιγράφεται η κατάσταση στις περιοχές της Κεντρικής Ασίας.
Σε αυτές τις περιοχές που ζούσαν κυρίως νομάδες και επικρατούσαν φεουδαρχικές σχέσεις, σε μεγάλο βαθμό κυριαρχούσε ο μουσουλμανικός νόμος, η γυναίκα είχε θέση κατώτερη των ζώων. Ήταν αντικείμενο αγοραπωλησίας στα πλαίσια του γάμου. Στα πιο φτωχά στρώματα ο άντρας άρπαζε τη γυναίκα με τη βία. Η γυναίκα δεν είχε καμία επιλογή. Η άπιστη σύζυγος ή δολοφονούνταν ή τιμωρούνταν με το κάψιμο των γεννητικών της οργάνων. Ακόμη και σε περίπτωση χηρείας δεν μπορούσε να απαλλαγεί από τα δεινά της αφού αποτελούσε ιδιοκτησία της οικογένειας ή της φυλής του συζύγου και κληροδοτούνταν στον αδερφό του. Η αυτοκτονία (συνήθως με αυτοπυρπόληση) ήταν ο μόνος τρόπος για να απαλλαγεί από τα δεσμά της.
Μετά τη νίκη της Οκτωβριανής Επανάστασης οι μπολσεβίκοι στρέφουν το βλέμμα τους στην Κεντρική Ασία. (Εκεί είχαν καταφύγει σε σημαντικό βαθμό και οι ομάδες των Λευκών που υποχωρούσαν.) Εκτός από τα οικονομικά, πολιτικά μέτρα που πήραν, έδωσαν μεγάλη προσοχή στη προσέγγιση των γυναικών που αντικειμενικά είχαν λόγους να στηρίξουν το νεαρό Σοβιετικό κράτος. Τα πράγματα ήταν πολύ δύσκολα. Την περίοδο του εμφυλίου, πολλές από τις γυναίκες που πήραν το μέρος του κόκκινου στρατού δολοφονήθηκαν ή τιμωρήθηκαν με απίστευτη βία (βασανιστήρια και ακρωτηριασμοί) από τους άντρες όταν τις συλλάμβαναν.
Εδώ έδρασε με υπομονή και επιμονή η Zhenotdel (τμήμα γυναικών του ΚΚ Μπολσεβίκων) που ιδρύθηκε το 1919 με σκοπό την βελτίωση των συνθηκών ζωής των γυναικών σε όλη τη Σοβιετική Ένωση (Κολοντάι, Αρμάντ κλπ). Στη σοβιετική κεντρική Ασία, η Zhenotdel πρωτοστάτησε για τη βελτίωση της ζωής των μουσουλμάνων γυναικών με εκστρατείες διαφώτισης, όπως ήταν και η εκστρατεία ενάντια στην μπούργκα. Η κατάσταση ήταν πολύ σοβαρή. Όσες γυναίκες ζητούσαν διαζύγιο χλευάζονταν, απειλούνταν με λιντσάρισμα και συχνά λιθοβολούνταν. Καταγράφεται ως γεγονός ότι την επόμενη μέρα της διαδήλωσης στις 8 Μάρτη του 1927 που οργανώθηκε από τη Zhenontdel για την ημέρα της γυναίκας, κάποιες γυναίκες που αποκάλυψαν δημόσια το πρόσωπό τους βρέθηκαν δολοφονημένες ή κακοποιημένες. Είχε τόσο αγριέψει η κατάσταση που το κόμμα αναγκάστηκε να κινητοποιήσει την Κομσομόλ και τον Κόκκινο Στρατό για να τις προστατέψει.
Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου οι γυναίκες συμμετείχαν με όλες τους τις δυνάμεις στην εποποιία του Σοβιετικού λαού. Πήραν φυσικά μέρος στον πόλεμο και συμμετείχαν στον Κόκκινο Στρατό όχι μόνο ως βοηθητικό προσωπικό και νοσοκόμες αλλά και ένοπλα. Ξεχώρισαν ως πιλότοι πολεμικών αεροπλάνων. Συμμετείχαν στα ένοπλα παρτιζάνικα τμήματα. Βασικά ήταν αυτές που σήκωσαν στην πλάτη τους όλο σχεδόν το βάρος της εργασίας και της παραγωγής στα εργοστάσια και τα χωράφια. Πέρα από την προσφορά τους για τη νίκη της ΕΣΣΔ στον πόλεμο, η δράση τους εκείνη την περίοδο έβαλε καινούρια θεμέλια στη σοσιαλιστική οικοδόμηση και πολλά ζητήματα σε ότι αφορούσαν στη χειραφέτησή τους τέθηκαν σε νέο περιβάλλον μέχρι τα βάθη της Σοβιετικής Ένωσης.
Την περίοδος 1945-1953, που όπως είναι φυσικό η κύρια έγνοια ήταν η ανοικοδόμηση και η αποκατάσταση των διαλυμένων υποδομών της ΕΣΣΔ, η γυναίκα παίρνει μέρος ως αναπόσπαστο κομμάτι της εργατικής τάξης και αγροτιάς.
Είναι σαφές πως η απελευθέρωση της γυναίκας ταυτίζεται με την πορεία εμβάθυνσης των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής. Στη γυναικεία υπόθεση αντανακλάστηκαν τόσο οι κατακτήσεις όσο και τα προβλήματα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Οι κατακτήσεις και τα συμπεράσματα που αφορούν στην γυναικεία υπόθεση από τη σοσιαλιστική οικοδόμηση στη Σοβιετική Ένωση διδάσκουν και εμπνέουν τους αγώνες των γυναικών σήμερα για το σπάσιμο της διπλής καταπίεσής τους.
Βαγγελιώ Δερμιτζάκη
Μέλος των Αγωνιστικών Κινήσεων Εκπαιδευτικών
Βιβλιογραφία:
1. Φ. Ένγκελς: Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους (Σ.Ε.)
2. Μαρξ, Ένγκελς, Λένιν: Για το γυναικείο ζήτημα (Σ.Ε.)
3. Α. Μπέμπελ: Η γυναίκα και ο σοσιαλισμός (ιστορικές εκδόσεις)
4. Α. Κολοντάι: Οικονομική και σεξουαλική απελευθέρωση της γυναίκας (Πύλη)
5. Α. Κολοντάι: Το γυναικείο ζήτημα (Σ.Ε.)
6. Κλάρα Τσέτκιν: Ο Λένιν για τη γυναίκα (μνήμη)
7. Συνέντευξη της Α. Κολοντάι 17/7/1936 (ιστοσελίδα Παραπόδα)
8. Διάφορα άρθρα από το διαδίκτυο και τις ιστοσελίδες κυρίως αριστερών και κομμουνιστικών οργανώσεων.
Παράρτημα
Το παρακάτω απόσπασμα είναι από μια προκήρυξη με τίτλο «Προς την Εργαζόμενη Γυναίκα του Κίεβου» και μοιράστηκε από τους Μπολσεβίκους στο Κίεβο της Ουκρανίας στις 8 Μάρτη 1915 (Διεθνή Ημέρα της Γυναίκας). Η προκήρυξη αυτή μας δίνει μια ιδέα για το τρόπο με τον οποίο οι Μπολσεβίκοι προσέγγιζαν το ζήτημα στη δημόσια προπαγάνδα τους. Έκαναν έκκληση για τη σύνδεση της καταπίεσης των γυναικών με αυτήν της καταδυνάστευσης των αντρών εργατών και για ένα πρόγραμμα απελευθέρωσης όλων των εργαζομένων ανθρώπων:
«Αν και οι περισσότεροι εργάτες περνούν αξιοθρήνητα, η κατάσταση των γυναικών είναι πολύ χειρότερη. Στα εργοστάσια και στους χώρους εργασίας δουλεύουν για κάποιο καπιταλιστή, στο σπίτι δουλεύουν για την οικογένεια.
«Χιλιάδες γυναίκες πουλούν την εργασία τους στο κεφάλαιο. Χιλιάδες εργάζονται σαν σκλάβες σε κάποια μισθωτή θέση. Χιλιάδες και εκατοντάδες χιλιάδες υποφέρουν κάτω από το ζυγό της οικογένειας και της κοινωνικής καταπίεσης. Και για τη συντριπτική πλειοψηφία των εργαζομένων γυναικών φαίνεται πως αυτός είναι ο τρόπος ζωής που πρέπει να έχουν. Αλλά είναι πράγματι αλήθεια ότι η εργαζόμενη γυναίκα δεν μπορεί να ελπίζει σε ένα καλύτερο μέλλον και ότι η μοίρα την έχει καταδικάσει σε μια ζωή δουλειάς και μόνο δουλειάς, χωρίς ανάπαυση ούτε μέρα ούτε νύχτα;
«Συντρόφισσες, γυναίκες εργαζόμενες. Οι άντρες σύντροφοι συμπαρατάσσονται μαζί μας. Η δική τους και η δική μας μοίρα είναι κοινή. Αλλά αυτοί πέρασαν πολλά μέχρι να μάθουν το μόνο δρόμο για μια καλύτερη ζωή - το δρόμο του οργανωμένου αγώνα της εργασίας ενάντια στο κεφάλαιο, το δρόμο του αγώνα ενάντια σε κάθε μορφή καταπίεσης, κακού και βίας.
Γυναίκες εργαζόμενες, δεν υπάρχει άλλος δρόμος για μας. Τα συμφέροντα των εργαζομένων αντρών και των γυναικών είναι ίδια, είναι ταυτόσημα. Μόνο με ένα ενωμένο αγώνα μαζί με τους άντρες εργαζόμενους, σε κοινές εργατικές οργανώσεις -στο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, στα συνδικάτα, στα εργατικά κέντρα και στους συνεταιρισμούς- θα διεκδικήσουμε τα δικαιώματα μας και θα κερδίσουμε μια καλύτερη ζωή». (Ο αγώνας του Λένιν για μια Επαναστατική Διεθνή, σ.268).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου