ΧΙΛΗ | Διδάγματα από την Οκτωβριανή Εξέγερση: Οφείλουμε να διδασκόμαστε από τις μάζες!

Της Elsa Sánchez*

Ένας άνδρας του στρατού γρονθοκοπείται. Ένδειξη της οργής ενός λαού που απώλεσε το φόβο. Φωτό: Frente Fotográfico

Η λαϊκή εξέγερση, που ξεκίνησε στις 18 του Οκτώβρη, έχει συγκινήσει όλη την κοινωνία. Οι διαστάσεις που πήρε το κίνημα και η μεγάλη συμμετοχή των μαζών είναι μεν πρωτοφανέρωτες στη χώρα μας, συνιστούν ωστόσο την αντανάκλαση της ανόδου του πολιτικού και οικονομικού αγώνα που αναπτύσσεται σε όλη τη Λατινική Αμερική. Σε Βραζιλία, Περού, Μεξικό, Νικαράγουα, Ονδούρα, Βενεζουέλα, Βολιβία, και πιο πρόσφατα στο Εκουαδόρ, είχαν ήδη τα τελευταία χρόνια δοθεί δείγματα της ανόδου του κινήματος διαμαρτυρίας των λαϊκών μαζών. Και αποτελούν επίσης αντανάκλαση της μακράς παράδοσης αγώνων του ίδιου μας του λαού, που έφθασαν στο αποκορύφωμα με τη διαρκή ανάπτυξη των λαϊκών αγώνων που παρατηρείται εδώ και τουλάχιστον δύο δεκαετίες.

Ο λαός αναγνώρισε ξανά τη φύση του ως λαός

Αναμφίβολα, το κυριότερο χαρακτηριστικό γνώρισμα και εκείνο που περισσότερο διακρίνεται σε αυτή την ένδοξη εξέγερση είναι το επίπεδο ενότητας που πέτυχε ο λαός έναντι των κοινών του προβλημάτων. Αυτό εκφράστηκε με πολλούς διαφορετικούς τρόπους στους δρόμους των διαφόρων γειτονιών, περιλαμβάνοντας διαφορετικές κοινωνικές τάξεις και επεκτείνοντας τη διαμαρτυρία σε τοποθεσίες σε όλη τη Χιλή, καθώς προστέθηκαν οι διεκδικήσεις των Χιλιανών αγροτών για το νερό και η υποστήριξη του αγώνα των Μαπούτσε.

Αναδείχθηκε ξεκάθαρα το γεγονός ότι υπάρχει ένας λαός αποτελούμενος από πολλές τάξεις και κοινωνικά στρώματα, ο οποίος συμπεριλαμβάνει την εργατική τάξη, τους Χιλιανούς και Μαπούτσε αγρότες, τους εργαζόμενους στο εμπόριο και τους υπαλλήλους γραφείου, τα στρώματα των επαγγελματιών και των αυτοαπασχολούμενων, ακόμη και πρώην επιχειρηματίες που πτώχευσαν και των οποίων οι προσδοκίες και επιθυμίες βρίσκονται σε πλήρη αντίθεση με το χιλιάνικο κράτος και όλους τους θεσμούς του. Αυτός ο λαός της Χιλής συνειδητοποίησε την αληθινή του φύση, και αντιπαρατέθηκε στην κυβέρνηση, στο κοινοβούλιο με όλα τα κοινοβουλευτικά-ψηφοθηρικά κόμματα που το συναποτελούν και στις δυνάμεις του στρατού και της επιβολής της τάξης που στηρίζουν αυτό το άδικο σύστημα. Ιδού ένα από τα σημαντικά διδάγματα που οφείλουμε να λάβουμε υπόψη.

Πλατιά τμήματα του λαού εξέφρασαν τη δυσαρέσκειά τους, εκδηλώνοντας το αίσθημα αδικίας που νιώθουν και προχωρώντας σε πολλές και ποικίλες μορφές αγώνα, από την ειρηνική διαμαρτυρία μέχρι την υπέρβαση της νομιμότητας και τις βίαιες διαμαρτυρίες. Με κατσαρόλες και παλούκια έκαναν αισθητή τη δυσαρέσκειά τους, βγήκαν στους δρόμους, κατέλαβαν σταυροδρόμια μαζί με γείτονες, αγνόησαν την απαγόρευση κυκλοφορίας, συγκεντρώθηκαν σε ορισμένους καίριους οδικούς άξονες και λεωφόρους, διαδήλωσαν, έστησαν οδοφράγματα, μοίρασαν προκηρύξεις, κόλλησαν αφίσες, στάθηκαν αντιμέτωποι με τις κρατικές δυνάμεις καταστολής. Αλλά επίσης οργάνωσαν τις διαμαρτυρίες, κινητοποίησαν την οικογένεια, τους συμφοιτητές και τους συναδέλφους τους για να ετοιμάσουν πικέτες και πανό, για τη συλλογική κουζίνα, για να προσφέρουν βοήθεια σε τραυματίες στις πορείες, για να επισκεφθούν τους κρατούμενους. Όπως επίσης, τέλος, εξύψωσαν το ηθικό όσων αγωνίζονται με τυμπανοκρουσίες και καλλιτεχνικά δρώμενα. Όλες αυτές οι μορφές αγώνα αναδεικνύουν περίτρανα την επιθυμία των μαζών να βγουν και να καταλάβουν τους δρόμους, να εκφράσουν τη δυσαρέσκειά τους και να αλλάξουν τη σημερινή κατάσταση, καθιστώντας ξεκάθαρη την ανάγκη περισσότερης και καλύτερης οργάνωσης των τεράστιων τμημάτων του λαού που διψούν για αλλαγή και συμμετοχή.

Εικονογράφηση: Julio Cárdenas

Ο ρόλος των σπουδαστών με καταγωγή από τις λαϊκές τάξεις

Είναι ανάγκη να τονίσουμε το ρόλο που έπαιξε η λαϊκή νεολαία, ένα από τα στρώματα που απέκτησε μεγαλύτερη εμπειρία αγώνων και οργάνωσης στις πόλεις, ως αποτέλεσμα των διαδοχικών φοιτητικών κινητοποιήσεων που πραγματοποιούνται εδώ και καιρό, από την πάλη για το σπουδαστικό πάσο το 2000, τις κινητοποιήσεις για δωρεάν παιδεία το 2006 και το 2011 και, πιο πρόσφατα, τις διαμαρτυρίες ενάντια στην καταστολή που ακολούθησε την ψήφιση του νόμου για τις καταλήψεις σχολείων.

Η μαθητική νεολαία διαδραμάτισε έναν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στο πλαίσιο των διαμαρτυριών ενάντια στην αύξηση των τιμών των μεταφορών, με άρνηση της καταβολής του αντίτιμου. Αυτό το τμήμα της λαϊκής νεολαίας έδωσε τρανά παραδείγματα αποφασιστικότητας και γενναιότητας όταν έτρεχε από σταθμό σε σταθμό κάθε φορά που τους καταδίωκαν οι δυνάμεις καταστολής καθ’ όλη τη βδομάδα πριν από τις 18 του Οκτώβρη. Η έκκληση να μην υποκύψουν στο φόβο προερχόταν από ομάδες που χτυπιόντουσαν και περικυκλώνονταν όπως οι μαθητές του Εθνικού Ιδρύματος, του Λυκείου Νταρίο Σάλας και του Πρώτου Λυκείου, μεταξύ άλλων. Η έκκλησή τους είχε απήχηση, ταρακούνησε και αναγνωρίστηκε ως τη σπίθα που άναψε τη φωτιά της διαμαρτυρίας ενός ολόκληρου λαού.

Οι διαστάσεις που έλαβαν οι κινητοποιήσεις των μαζών που ακολούθησαν ήταν σε σημαντικό βαθμό το αποτέλεσμα της ώθησης από μεριάς της λαϊκής νεολαίας, που έδινε πάντα το παρών σε όλα τα σημεία των δρόμων που καταλαμβάνονταν και όπου αναπτύχθηκε η διαμαρτυρία των μαζών με επαναστατική βία.

Οφείλουμε να υπογραμμίσουμε τη διαρκή οργανωμένη παρέμβαση της σπουδαστικής νεολαίας, που έδωσε τη δυνατότητα ανάδειξης της σε καθοριστική δύναμη στους κόλπους του αγώνα. Πρέπει να χαιρετίσουμε την απόφασή της να αντιμετωπίζει και να αντιπαρέρχεται σε κάθε κατασταλτικό μέτρο που επεδίωκε την ανακοπή της πάλης της: έλεγχοι ταυτότητας, επιλεκτικές προσαγωγές, ποινική ευθύνη των νέων και νόμος για τις καταλήψεις σχολείων.

Το επαναστατικό δυναμικό που φωλιάζει σε αυτή την πάλη θα συνεχίσει κατ’ ανάγκη να αναπτύσσεται στο βαθμό που οι φοιτητές θα βρουν τον τρόπο να ενωθούν με άλλα στρώματα του λαού μας, ειδικότερα με τις φτωχές λαϊκές μάζες της υπαίθρου και της πόλης, και να αντισταθούν στις έντονες προσπάθειες που στο εξής θα καταβάλλονται ώστε να διοχετευθεί η επαναστατική τους ορμή προς τη συμμετοχή στις εκλογές, με το μαζικό κάλεσμα που από κοινού θα απευθύνουν οι υπερασπιστές της παλιάς τάξης πραγμάτων για να «ψηφίσουμε σαν καλοί πολίτες».

Η απλή διαμαρτυρία πλέον δεν αρκεί

Πέρα από το αρχικό κάλεσμα για αντίσταση στις αυξήσεις τιμών των μεταφορών με κινητοποιήσεις, με το οποίο ο κόσμος ξεχύθηκε μαζικά στους σταθμούς του μετρό στις 18 του Οκτώβρη υπερβαίνοντας τη νομιμότητα, η ανάπτυξη της λαϊκής διαμαρτυρίας έφερε στο φως τον προβληματισμό σχετικά με την κατεστημένη τάξη σε μια χώρα υποταγμένη στα μεγάλα εγχώρια και ξένα μονοπώλια, στις μεγάλες ιδιοκτησίες των τσιφλικάδων στην ύπαιθρο και των μεγαλοκτηματιών στις πόλεις, σε ένα οικονομικό σύστημα το οποίο δεν ευνοεί παρά μόνο μια ασήμαντη μειοψηφία σε βάρος της μεγάλης πλειοψηφίας της χώρας – κατά τη δική μας αντίληψη, από τον ιμπεριαλισμό, το ημιφεουδαρχικό καθεστώς και τον γραφειοκρατικό καπιταλισμό.

Παρ’ όλο που δεν υπάρχει κάποιο προσδιορισμένο πρόγραμμα – αντανάκλαση της υφιστάμενης διάσπασης του λαϊκού κινήματος – η εξέγερση χαρακτηρίζεται από ένα πολιτικό περιεχόμενο ριζικής απόρριψης, όχι μόνο της κομπραδόρικης και υπεραντιδραστικής κυβέρνησης Πινιέρα, αλλά και της ίδιας της ουσίας του απαρχαιωμένου κράτους, ανεξαρτήτως της κυβέρνησης που το διαχειρίζεται.
Το επίπεδο συνείδησης του λαού ανέβηκε χάρη στην έντονη αγκιτάτσια και προπαγάνδα που αναπτύχθηκαν στους δρόμους, στα σπίτια, από στόμα σε στόμα κ.λπ. Το αμέτρητο πλήθος συνθημάτων και αφισών που κυκλοφορούν στις μέρες μας αφύπνισαν αισθήματα συμπάθειας και συνιστούν συνάμα μια ξεκάθαρη κριτική στην καταπίεση και την εκμετάλλευση των οποίων είμαστε θύματα.

Πιστεύουμε πως τώρα είναι η κατάλληλη στιγμή για να διαδώσουμε παραπέρα τις επαναστατικές απόψεις, καθιστώντας σαφές ποιον δρόμο πρέπει να ακολουθήσει ο λαός προκειμένου να πετύχει την πραγματική του χειραφέτηση. Πρέπει να αξιοποιούμε την κάθε στιγμή για να ανοίξουμε συζητήσεις με όλο και ευρύτερα τμήματα των μαζών, ανταποκρινόμενοι στην επείγουσα ανάγκη να τις οργανώσουμε και να τις παροτρύνουμε να εκφράσουν την απόρριψή τους ως προς αυτό που επικρατεί σήμερα. Όμως αυτό δεν αρκεί. Θα πρέπει επίσης να δουλέψουμε για να κατευθύνουμε τη διαμαρτυρία στο δρόμο του λαού. Το ολοένα και υψηλότερο επίπεδο πολιτικής συνείδησης του λαού προϋποθέτει κάτι περισσότερο από την κριτική στάση, και οι αγωνιστές και οι επαναστάτες επωμίζονται το καθήκον να πολιτικοποιήσουν όλους όσοι επιθυμούν να συμμετάσχουν δραστήρια στην οικοδόμηση του νέου σταδίου, όπου θα απαιτηθεί η «οργάνωση της φτώχειας σε επιστημονική βάση».

Οι λαϊκές μάζες είναι παντοδύναμες, αλλά η ισχύς τους θα εκφραστεί μόνον εφόσον οργανωθούν. Αυτό το γνωρίζουν και οι κάθε λογής αντιδραστικοί, οπορτουνιστές και ρεβιζιονιστές. Οπότε, δεν πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι οι μάζες αποτελούν πεδίο διαμάχης, και πως μπροστά σε αυτή τη μεγαλειώδη ένδειξη του δυναμικού των αγωνιζόμενων μαζών να επιφέρουν μετασχηματισμό, θα επιδιώξουν επίσης να επωφεληθούν, περισσότερο από ποτέ άλλοτε, με πράξεις αγκιτάτσιας και οργανωτικά τερτίπια, οι κάθε είδους οπορτουνιστές, ρεφορμιστές και ψηφοθήρες, εκμεταλλευόμενοι το ρεύμα και υποσχόμενοι με γλυκομίλητο ύφος, μπόλικο λαϊκισμό και βαρύγδουπα δημαγωγικά λογύδρια εκείνα που δεν θα μπορούσαν να καταφέρουν δίχως να προδώσουν τις διεκδικήσεις του λαού. Πρέπει λοιπόν να είμαστε προετοιμασμένοι και γι’ αυτό το ενδεχόμενο και να βοηθήσουμε τις μάζες να μάθουν να διακρίνουν τους φίλους από τους εχθρούς του λαού, εκδιώκοντας οι ίδιες τους τελευταίους από όλα τα οργανωτικά τους σχήματα.

Η αλήθεια έχει ταξικό χαρακτήρα

Οι κινητοποιημένες λαϊκές μάζες μπόρεσαν επιπλέον να αντιληφθούν το ρόλο των μέσων μαζικής επικοινωνίας, ιδιοκτησίας των ίδιων μονοπωλίων και μεγαλοαστών που κατέχουν τις μεγάλες επιχειρήσεις οι οποίες χρηματοδοτούν τους πολιτικούς όλων των αντιδραστικών κομμάτων.

Ένας από τους κυριότερους ρόλους που ανέλαβαν τα αντιδραστικά συγκροτήματα του Τύπου ήταν η προσπάθεια, από κοινού με την κυβέρνηση, να ποινικοποιήσουν τη διαμαρτυρία των μαζών και ταυτόχρονα να συγκαλύψουν τα εγκλήματα και τις πράξεις εξευτελισμού στις οποίες προέβαιναν οι δυνάμεις της αντίδρασης, εμφανίζοντάς τες σαν ευγενικούς προστάτες του πληθυσμού.

Με το να αμολήσει τους στρατιωτικούς στο δρόμο και να κηρύξει την απαγόρευση κυκλοφορίας, το απαρχαιωμένο κράτος κατέστησε σαφές ότι η ραχοκοκαλιά του, ο αντιδραστικός στρατός, υπάρχει απλώς και μόνο για να προστατεύει την «ιερή και όσια ατομική ιδιοκτησία» της μονοπωλιακής μειοψηφίας που μας εκμεταλλεύεται και μας καταπιέζει. Ανταποκρίθηκαν έτσι στο ιστορικό τους καθήκον που είναι η καταστολή, τα βασανιστήρια, η πρόκληση ταραχών και ο εκφοβισμός και διχασμός του λαού.

Για την εκπλήρωση αυτού του καθήκοντος αξιοποιούν επίσης τις δυνάμεις των εμπόρων ναρκωτικών και το λουμπεναριό, με τους οποίους η αστυνομία διατηρεί στενούς δεσμούς. Στις φτωχές συνοικίες του Σαντιάγκο παρατηρήσαμε πώς οι αστυνομικές δυνάμεις έκαναν τα στραβά μάτια ακόμη και σε σχέση με τις πιο επιτηρούμενες γειτονιές – όπως η Λέγκουα Εμερχένσια και η Παρινακότα – αφήνοντας έτσι και ενθαρρύνοντας τα λούμπεν στοιχεία να ενεργήσουν ως παραστρατιωτική δύναμη στην προσπάθεια να πυροδοτήσουν τις συγκρούσεις στους κόλπους των μαζών μπροστά στις λεηλασίες και τις πυρπολήσεις. Οι λαϊκές μάζες αντιλήφθηκαν όλη αυτή την ανάπτυξη των δυνάμεων καταστολής και, παρ’ ότι τα μέσα ενημέρωσης και η κυβέρνηση προσπάθησαν να ρίξουν το φταίξιμο συνολικά στο κίνημα, τα γεγονότα ήταν τόσο προφανή που ξεσκεπάστηκε εν μέρει το σχέδιο των αντιδραστικών.

Ο ανεξάρτητος Τύπος και όλοι εκείνοι που με γενναιότητα κατέγραψαν και μοιράστηκαν στα κοινωνικά δίκτυα διάφορα βίντεο, ηχογραφήσεις και ντοκουμέντα διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο ώστε να ενημερώσουν για το τι πράγματι συνέβαινε. Αυτό όμως ανέδειξε με τη σειρά του την ανάγκη μεγαλύτερου και καλύτερου συντονισμού στο πλαίσιο διαφορετικών ζητημάτων προκειμένου να δοθεί ενθάρρυνση, να καταπολεμηθεί η παραπληροφόρηση και να γίνεται συστηματική ενημέρωση, για να συνάψουμε στενότερους δεσμούς με τις διάφορες οργανώσεις του λαού, συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στην ανύψωση της λαϊκής διαμαρτυρίας σε νέα, ακόμη υψηλότερη κορύφωση.

• Δημοσιεύτηκε στο χιλιάνικο αριστερό περιοδικό El Pueblo, αρ.86 στις 16 Νοέμβρη 2019. Την μετάφραση από τα ισπανικά για λογαριασμό των Αντιγειτονιών έκανε ο Π.Π. Το άρθρο βρίσκεται στην τοποθεσία elpueblo.cl/2019/11/16/lecciones-de-la-revuelta-de-octubre