Ο «Μαύρος Σπάρτακος» της Αϊτής και η ελληνική Επανάσταση του 1821

Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία φυλ. 886, στις 23/1/2021

Η σημερινή Αϊτή είναι μια μικρή χώρα που αποτελεί το δυτικό τμήμα ενός νησιού στην Καραϊβική (το ανατολικό είναι η Δομινικανή Δημοκρατία). Γνώρισε δεκάδες επεμβάσεις και πραξικοπήματα από Ευρωπαίους και Αμερικάνους στη διάρκεια των δύο τελευταίων αιώνων (για να μείνουμε μόνο στη νεότερη ιστορία). Οι περισσότεροι τη γνωρίζουμε από ειδησεογραφικές αναφορές σχετικά με την τεράστια φτώχεια και την εξαθλίωση που βιώνει ο λαός της ή από τον καταστροφικό σεισμό του 2010 που ισοπέδωσε πόλεις και χωριά και άφησε πίσω του 300 χιλιάδες νεκρούς. Κι όμως αυτό το μικρό κράτος που ανεξαρτητοποιήθηκε στις αρχές του 19^ου αιώνα ήταν το πρώτο στον κόσμο που αναγνώρισε την ελληνική επανάσταση του ’21 και το ελληνικό κράτος. Και μάλιστα η στήριξή του δεν έμεινε μόνο στις επίσημες ανακοινώσεις αλλά υπήρξε και μια μικρή, αλλά με μεγάλο συμβολισμό, έμπρακτη προσφορά προς τον επαναστατημένο ελληνικό λαό.

Η αποικιοκρατία

Όταν ο Χ. Κολόμβος «ανακάλυψε» την Αμερική έφτασε σε ένα νησί ανατολικά της Κούβας. Αν και εκεί ζούσαν περίπου μισό εκατομμύριο ιθαγενείς, ο… μεγάλος θαλασσοπόρος το ονόμασε Ισπανιόλα, δηλαδή (Νησί) της Ισπανίας. Τόσο απλά. Οι Ισπανοί εξολόθρευσαν, κυριολεκτικά, τους ιθαγενείς είτε ως αντίποινα στις εξεγέρσεις τους, είτε από τις αρρώστιες που μετέφεραν από την Ευρώπη, είτε από την εξοντωτική εργασία στα ορυχεία χρυσού. Ήταν μια πραγματική γενοκτονία. Έτσι αναγκάστηκαν να μεταφέρουν μαύρους σκλάβους από την Αφρική για να τους αντικαταστήσουν.

Σταδιακά εγκαταστάθηκαν κι άλλοι Ευρωπαίοι. Μετά τον πόλεμο μεταξύ Γαλλίας - Ισπανίας το νησί χωρίστηκε στα δύο και στο δυτικό τμήμα του οι Γάλλοι ίδρυσαν τη σημερινή Πορτ ο Πρενς. Στο ανατολική (Άγιος Δομίνικος) κυριαρχούσαν οι Ισπανοί.

Η ζωή των μαύρων σκλάβων στις φυτείες των Ευρωπαίων αποικιοκρατών ήταν πραγματική κόλαση. Έχουν καταγραφεί αναφορές για φριχτά βασανιστήρια που δεν μπορεί να τα διανοηθεί ο ανθρώπινος νους.

 

Εξεγέρσεις και ανεξαρτησία

Η πρώτη οργανωμένη εξέγερση πραγματοποιήθηκε στα μέσα του 18^ου αιώνα. Διήρκησε περίπου μια δεκαετία και κατέληξε σε ήττα των σκλάβων και σκληρά αντίποινα από την πλευρά των εποίκων. Η λευκή μειοψηφία που είχε στα χέρια της όλο τον πλούτο του νησιού επιδόθηκε σε πράξεις βαρβαρότητας όλα τα επόμενα χρόνια, ώστε να μην τολμήσουν οι σκλάβοι να ξανασηκώσουν κεφάλι.

Το 1791, όμως, με μια νέα εξέγερση κατάφεραν οι μαύροι σκλάβοι να πάρουν στα χέρια τους το ένα τρίτο του νησιού. Ηγετική μορφή ανάμεσα στους εξεγερμένους αναδείχθηκε ο Τουσέν Λουβερτούρ. Γεννημένος σκλάβος, κατάφερε να γίνει ελεύθερος στα 33 του. Εργάστηκε σε φυτεία και κάποια στιγμή κατάφερε να αποκτήσει περιουσία. Η στρατιωτική του καριέρα ξεκίνησε αναλαμβάνοντας την καθοδήγηση της εξέγερσης. Τότε ήταν που υιοθέτησε και το όνομα «Λουβερτούρ». Η Γαλλία, μετά και την πρόσφατη νίκη της γαλλικής επανάστασης, αναγκάστηκε να υπογράψει την απελευθέρωση των σκλάβων. Η γαλλική Εθνοσυνέλευση του 1794 επικύρωσε την κατάργηση της δουλείας στην Αϊτή, αλλά και σε όλες τις γαλλικές κτήσεις. Ο Λουβερτούρ ανέλαβε καθήκοντα στρατιωτικού διοικητή ολόκληρου του νησιού της Ισπανιόλας, που είχε πλέον ενοποιηθεί μετά από την εκδίωξη και των Ισπανών από το ανατολικό τμήμα του.

Βρετανικά στρατεύματα που εισέβαλαν στο νησί ηττήθηκαν το 1801. Ο Λουβερτούρ ορίστηκε Πρόεδρος του νησιού και προχώρησε στην θεσμοθέτηση της ισότητας όλων των πολιτών και την κατάργηση της δουλείας και οποιασδήποτε διάκρισης. Η εργασία στις φυτείες γινόταν πλέον με το σύστημα της μισθωτής εργασίας, με αποτέλεσμα η οικονομία της χώρας να βελτιωθεί σημαντικά. Επίσης κατάφερε να δημιουργήσει έναν μεγάλο και καλά εκπαιδευμένο στρατό.

Την επόμενη χρονιά ήταν η σειρά των Γάλλων να εισβάλουν, όταν ο Ναπολέων προσπάθησε να ακυρώσει στην πράξη τις αποφάσεις της Εθνοσυνέλευσης και να επαναφέρει τη δουλεία. Στο πλευρό του στάθηκαν και οι ΗΠΑ που είχαν κάθε όφελος από την επαναφορά της δουλείας στη νεαρή μαύρη δημοκρατία. Η οικονομία τους στηριζόταν στην εργασία εκατομμυρίων μαύρων σκλάβων και η κατάσταση στο μικρό νησί της Καραϊβικής τους ανησυχούσε γιατί θα μπορούσε να λειτουργήσει ως πρότυπο για τους σκλάβους μέσα στις ίδιες τις ΗΠΑ.

Κι όμως, ο στρατός του Λουβερτούρ, του «μαύρου Σπάρτακου» όπως συχνά αναφέρεται, κατάφερε ξανά να επικρατήσει και να διώξει τον γαλλικό στρατό από το νησί. Χιλιάδες Γάλλοι στρατιώτες έχασαν τη ζωή τους στην απόπειρα αυτή του Ναπολέοντα να γυρίσει τον τροχό της ιστορίας προς τα πίσω. Το τίμημα που πλήρωσε βέβαια ο πληθυσμός των μαύρων ήταν ακόμα πιο βαρύ. Οι Γάλλοι στρατιώτες, πριν αποχωρήσουν, σκότωσαν δεκάδες χιλιάδες ντόπιου πληθυσμού και μάλιστα πολλούς από αυτούς με βάρβαρες μεθόδους που θα ζήλευαν ακόμα και οι Ισπανοί κονκισταδόρες. Ο Λουβερτούρ ήταν μέσα σ’ αυτούς. Το 1802 αιχμαλωτίστηκε με δόλο, από τους Γάλλους και δόθηκε η εντολή να απελαθεί στη Γαλλία. Κατά την αποχώρησή του προειδοποίησε τους απαγωγείς του ότι οι επαναστάτες δε θα επαναλάβουν το λάθος του: «Με την ανατροπή μου κόψατε μόνο τον κορμό του δέντρου της ελευθερίας στον Άγιο Δομίνικο. Θα φυτρώσει ξανά από τις ρίζες, γιατί είναι πολυάριθμες και βαθιές».

Ο Λουβερτούρ πέθανε, φυλακισμένος στη Γαλλία, το 1803, μετά από στέρηση νερού και τροφής. Έμελλε να μείνει στην ιστορία ως αυτός που για 12 ολόκληρα χρόνια τα έβαλε με τρεις αυτοκρατορίες, τη γαλλική, την ισπανική και τη βρετανική.

Τον αγώνα του συνέχισε ο Ζαν Ζακ Ντεσαλίν. Η ανεξαρτησία της Αιτής ανακοινώθηκε επίσημα την 1^η Γενάρη του 1804 (η δεύτερη χώρα στο δυτικό ημισφαίριο μετά τις ΗΠΑ) και ο Ντεσαλίν έγινε ο ηγέτης στην πρώτη και μοναδική χώρα στον κόσμο,  όπου κατάφεραν να επικρατήσουν οι σκλάβοι μετά από μια επανάσταση.

 

Η βοήθεια στους Ελληνες

Ο Ντεσαλίν διακυβέρνησε τη χώρα αυταρχικά. Μάλιστα αυτοανακηρύχθηκε Αυτοκράτορας. Δολοφονήθηκε, όμως, κατά τη διάρκεια μιας νέας εξέγερσης. Μετά από διαδοχικές ανατροπές και απόσχιση του νοτίου τμήματος της χώρας, ο Ζαν Πιερ Μπουαγιέ (μιγάς) έγινε Πρόεδρος της Αϊτής και σύντομα κατάφερε να ενοποιήσει και πάλι το νησί.

Ο Μπουαγιέ αλληλογραφούσε με τον Αδαμάντιο Κοραή, ο οποίος ήταν μέλος της «Ελληνικής Επιτροπής των Παρισίων» και η Αϊτή ήταν η πρώτη χώρα σε όλο τον κόσμο που αναγνώρισε την επανάσταση του 1821, το δικαίωμα των Ελλήνων στην αυτοδιάθεση και υποστήριξε την ανεξαρτησία της Ελλάδας. Μάλιστα, σε αίτημα του Κοραή για βοήθεια προς τους Έλληνες, ο Μπουαγιέ, αν και η χώρα του ήταν κατεστραμμένη οικονομικά, έστειλε μερικές δεκάδες τόνους καφέ για να πουληθούν και να ενισχύσουν τον αγώνα. Επίσης έστειλε και 100 εθελοντές για να πολεμήσουν στο πλευρό των επαναστατημένων Ελλήνων. Αυτοί, όμως, δεν κατάφεραν να φτάσουν στην Ελλάδα. Κάποιες πηγές αναφέρουν ότι επέστρεψαν στην Αϊτή και κάποιες άλλες ότι πέθαναν από τις κακουχίες κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Όπως και να ‘ναι, οι Αϊτινοί εθελοντές πρέπει να μνημονευτούν για την ηρωική τους πρόθεση να συμβάλλουν στην απελευθέρωση ενός άλλου λαού χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από την πατρίδα τους.

Η αναγνώριση της ελληνικής επανάστασης από την Αϊτή και του δικαιώματος των Ελλήνων για δημιουργία ανεξάρτητου κράτους έγινε σε μια στιγμή που κανένα άλλο κράτος δεν προχωρούσε σε κάτι αντίστοιχο. Η ανεξέλεγκτη τροπή που μπορούσαν να πάρουν τα πράγματα με αλλεπάλληλες επαναστάσεις στον χώρο της Βαλκανικής, της Εγγύς και Μέσης Ανατολής τρόμαζε τους Ευρωπαίους που φοβούνταν ότι η Ρωσία θα μπορούσε να αποκομίσει περισσότερα οφέλη από μια τέτοια κατάσταση. Έτσι, αρχικά, τάχθηκαν ενάντια στην προσπάθεια των Ελλήνων για ανεξαρτησία. Αλλά ακόμα και η ίδια η… ορθόδοξη Ρωσία, το «ξανθό γένος» στο οποίο επένδυσαν πολλοί από τους επαναστατημένους Έλληνες, προβληματιζόταν από μια ενδεχόμενη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που δε θα είχε η ίδια μελλοντικά τον έλεγχο των επιμέρους κομματιών της. Στη φάση εκείνη στόχευε περισσότερο στην άσκηση πίεσης στην Υψηλή Πύλη για να αποκομίσει όσο γινόταν περισσότερα οφέλη. Να μην ξεχνάμε ότι το Δεκέμβρη του 1822 η Ιερή Συμμαχία (στην οποία συμμετείχε και η Ρωσία) καταδίκασε την ελληνική επανάσταση και στο Συνέδριο της Βερόνας αρνήθηκε να δεχτεί ελληνική επιτροπή που ταξίδεψε για να ζητήσει βοήθεια. Άλλωστε το πρωτόκολλο που είχαν υπογράψει οι χώρες της Ιερής Συμμαχίας δυο χρόνια νωρίτερα ήταν σαφές: αναγνώριζαν στον εαυτό τους το δικαίωμα να επεμβαίνουν σε άλλες χώρες για την αντιμετώπιση επαναστατικών κινημάτων, κάτι που επιβεβαιώθηκε εκ νέου με το Συνέδριο του Λάιμπαχ (σημερινή Λιουμπλιάνα) το 1821, όπου δήλωσαν ότι θεωρούσαν παράνομη οποιαδήποτε μεταρρύθμιση πραγματοποιείται με κίνημα ή ανοικτή βία.

Όσο για την Αϊτή, τα επόμενα χρόνια σημαδεύτηκε από αλλεπάλληλες στρατιωτικές επεμβάσεις Ευρωπαίων και Αμερικάνων, οικονομικό έλεγχο της χώρας κυρίως από τις ΗΠΑ, πραξικοπήματα, στυγνές δικτατορίες, ανατροπές ηγετών και εμφύλιες συγκρούσεις. Πέρασαν δύο αιώνες και παραμένει μία από τις φτωχότερες χώρες του κόσμου. Όμως το όνομα του Λουβερτούρ έχει μείνει χαραγμένο στη μνήμη του λαού της, ως «ο Πατέρας της Αϊτής» αλλά και με την κυριολεκτική σημασία του, δηλαδή «άνοιγμα» ή «αυτός που άνοιξε το δρόμο».

ΣΣ