12 Φλεβάρη 1945 - Η συμφωνία της Βάρκιζας

Στις 12 Φλεβάρη του 1945 η ηγεσία του ΕΑΜ υπέγραψε τη συμφωνία της Βάρκιζας, αποδεχόμενη ουσιαστικά τις απαιτήσεις των Άγγλων για αφοπλισμό του ΕΛΑΣ, αν και είχε την απόλυτη κυριαρχία σε όλη την Ελλάδα, εκτός από την περιοχή της πρωτεύουσας. Το παρακάτω κείμενο δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία στις 30-1-2016.

Συμφωνία της Βάρκιζας. Όταν οι νικητές …παραδίδουν τα όπλα

Η συμφωνία της Βάρκιζας είναι σίγουρα ένα γεγονός που συζητήθηκε πολύ στους κόλπους της Αριστεράς και όχι μόνο. Ένα γεγονός που έδωσε το έναυσμα για τη διεξαγωγή ποικίλων συμπερασμάτων από όλες τις πλευρές. Το σίγουρο είναι ότι ήταν μια συμφωνία που δεν έγινε αποδεκτή στις συνειδήσεις χιλιάδων αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης που συνέχισαν να αντιστέκονται στην επιβολή των νέων δεσμών του μεταπολεμικού ελληνικού κράτους και των ξένων αφεντικών του.

Τα γεγονότα που οδήγησαν στη Βάρκιζα

Το Μάη του 1944 όλη σχεδόν η ελληνική ύπαιθρος έχει πλέον απελευθερωθεί από τους Γερμανούς και κυριαρχεί ο ΕΛΑΣ. Ιδρύεται η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ ή Κυβέρνηση του Βουνού) και αρχίζουν να δημιουργούνται δομές λαϊκής εξουσίας.

Τις ίδιες όμως μέρες γίνεται η μεγάλη υποχώρηση από την μεριά του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ με τη συμφωνία του Λιβάνου (17-20 Μάη του 1944) που θα ολοκληρωθεί στις 26 Σεπτέμβρη του ίδιου χρόνου με τη συμφωνία της Καζέρτας.

Με τις συμφωνίες αυτές οι εκπρόσωποι του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ χωρίς να υπάρχει κανένας ουσιαστικός λόγος και χωρίς να το επιβάλλουν οι υπαρκτοί συσχετισμοί δυνάμεων, θα συμφώνησουν στη δημιουργία κυβέρνησης εθνικής ενότητας με τα παλιά αστικά κόμματα που δεν πρόσφεραν τίποτε στην απελευθέρωση της Ελλάδας. Αποφασίζεται η διάλυση του ΕΛΑΣ (όχι άμεσα), η δημιουργία εθνικού στρατού και αναγνωρίζεται στους Άγγλους το δικαίωμα να επέμβουν στα εσωτερικά της Ελλάδας. Το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ μπαίνει κάτω απ’ τις διαταγές της κυβέρνησης Παπανδρέου και κάτω από την επίβλεψη των Άγγλων ιμπεριαλιστών.

Με μεγάλη άνεση πλέον και με τη νομιμοποίηση που διαθέτουν από τις τραγικές συμφωνίες οι Άγγλοι αποβιβάζουν στρατεύματα στην νότια Ελλάδα στις αρχές Οκτώβρη του 1944 (σχέδιο ΜΑΝΝΑ).

Στις 18 Οκτώβρη απελευθερώνεται η Αθήνα και ακολουθεί ο Δεκέμβρης του 44. Η κυβέρνηση με τις εντολές των Άγγλων αιματοκυλάει τις λαϊκές διαδηλώσεις στις 3 και 4 Δεκέμβρη και ακολουθεί η ένοπλη επίθεση ενάντια στον αθηναϊκό λαό. Για 33 μέρες συγκρούονται δύο κόσμοι. Οι Άγγλοι ιμπεριαλιστές μαζί με το στρατό της κυβέρνησης και τους πρώην ταγματασφαλίτες απέναντι στο ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ της Αθήνας. Χωρίς να εμπλακεί καθόλου στις συγκρούσεις ο τακτικός ΕΛΑΣ που βρισκόταν στα περίχωρα της πόλης ο λαός της Αθήνας και του Πειραιά, άοπλος σε πολλές περιπτώσεις και πεινασμένος δίνει μια άνιση μάχη με τα βαριά πυροβόλα και τα αεροπλάνα του Σκόμπι.

Αν και η μάχη της Αθήνας δεν είχε κριθεί τελειωτικά, ο ΕΛΑΣ αποχωρεί από την πόλη και η ηγεσία του ΕΑΜ αποφασίζει στις 11 Γενάρη του 1945 να υπογράψει ανακωχή.

Η συμφωνία

Οι συνομιλίες ανάμεσα στην κυβέρνηση Πλαστήρα και το ΕΑΜ αρχίζουν στη Βάρκιζα στις 2 Φλεβάρη του 1945 και το κείμενο υπογράφεται στις 12 του ίδιου μήνα.

Από τη μεριά της κυβέρνησης συμμετέχουν οι υπουργοί Ι. Σοφιανόπουλος, Π. Ράλλης, και Ι. Μακρόπουλος. Από το ΕΑΜ ο Γ. Σιάντος (ΚΚΕ), ο Δ. Παρτσαλίδης (ΕΑΜ), και ο Η. Τσιριμώκος (ΕΛΔ). Επίσης παραβρίσκονται ο Μακμίλαν (υπουργός της Μ. Βρετανίας) και ο Λίπερ (πρεσβευτής της Μ. Βρετανίας στην Ελλάδα). Είναι χαρακτηριστική η στάση της κυβέρνησης και των Άγγλων που απαίτησαν να συμμετάσχουν στη διάσκεψη μόνο εκπρόσωποι του ΚΚΕ, σε μια προσπάθεια να τους απομονώσουν και να συκοφαντήσουν στον ελληνικό λαό το κόμμα που συνέβαλε τα μέγιστα στην απελευθέρωση της πατρίδας.

Τα σημεία που συμφωνήθηκαν ήταν τα εξής:

Δημιουργία δημοκρατικού κράτους με πλήρεις πολιτικές ελευθερίες, άρση του στρατιωτικού νόμου, αμνηστία των πολιτικών αδικημάτων αλλά με την εξαίρεση των κοινών αδικημάτων που πραγματοποιήθηκαν μετά τις 3 Δεκεμβρίου 1944, πλήρης απελευθέρωση των συλληφθέντων από τον ΕΛΑΣ, δημιουργία νέου Εθνικού Στρατού, αποστράτευση του ΕΛΑΣ και πλήρης αφοπλισμός του, εκκαθάριση των δημοσίων υπηρεσιών και των σωμάτων ασφαλείας, διεξαγωγή δημοψηφίσματος για το πολιτειακό και διεξαγωγή εκλογών.

Είναι φανερό πως ούτε η αποχώρηση των αγγλικών στρατευμάτων αναφερόταν στη συμφωνία, ούτε υπήρχε δέσμευση για αντιπροσωπευτική κυβέρνηση. Η μονομερής αποστράτευση από τη μεριά του ΕΛΑΣ ήταν κάτι περισσότερο από σαφές. Και φυσικά το σοβαρότερο όλων ήταν το ζήτημα της αμνηστίας. Ενώ η ηγεσία του ΕΑΜ είχε σαφή εντολή να απαιτήσει γενική αμνηστία και να αποχωρήσει αν δεν δινόταν, υπέγραψε ένα άρθρο που έδινε τη δυνατότητα στην κυβέρνηση να ξεκινήσει διώξεις ενάντια σε χιλιάδες αγωνιστές με πρόσχημα την τέλεση κοινών αδικημάτων. « Άρθρο 3. Αμνηστεύονται τα πολιτικά αδικήματα τα τελεσθέντα από της 3ης Δεκεμβρίου 1944 μέχρι της υπογραφής του παρόντος. Εξαιρούνται της αμνηστίας τα συναφή κοινά αδικήματα κατά της ζωής και της περιουσίας του οποίου δεν ήσαν απαραιτήτως αναγκαία διά την επιτυχίαν του πολιτικού αδικήματος…»

Δηλαδή η κυβέρνηση παραχωρούσε αμνηστία για τα ...πολιτικά αδικήματα που τελέστηκαν από τις 3 Δεκέμβρη μέχρι τότε!! Εξαιρούνται από την αμνηστία τα κοινά αδικήματα κατά της ζωής και περιουσίας. Ουσιαστικά οι αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης παραδίδονται άνευ όρων στην αστική κυβέρνηση.

Αν και οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ κατείχαν τα τρία τέταρτα της χώρας με 50000 τακτικό στρατό και θα μπορούσαν να συνεχίσουν να μάχονται, η ηγεσία του ΕΑΜ και του ΚΚΕ που όλο το προηγούμενο διάστημα ταλαντευόταν, χωρίς να έχει ξεκάθαρη θέση απέναντι στα αστικά κόμματα και τους Άγγλους, συμφώνησε στη διάλυση του ΕΛΑΣ και την παράδοση του οπλισμού του μέχρι τις 15 Μάρτη. Ήταν μια απαράδεκτη υποχώρηση από την πλευρά του ΕΑΜ που δεν αντιστοιχούσε στον πραγματικό συσχετισμό δύναμης -στρατιωτικό και πολιτικό- ακόμα και μετά την ήττα του Δεκέμβρη. Οι ίδιοι οι Άγγλοι παραδέχονταν (αλληλογραφία Τσόρτσιλ με τον στρατάρχη Αλεξάντερ) ότι δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τον ΕΛΑΣ στην υπόλοιπη Ελλάδα παρά μόνο στην Αθήνα και το Πειραιά.

Μετά τη συμφωνία

Στις 28 Φεβρουαρίου ολοκληρώθηκε ο αφοπλισμός του ΕΛΑΣ. Παραδόθηκαν εκατοντάδες βαριά όπλα και χιλιάδες τουφέκια απλών αγωνιστών που με αυτά όργωσαν τα βουνά της πατρίδας μας και έδιωξαν τους κατακτητές. Αξίζει να αναφερθεί η στάση του Αρη Βελουχιώτη που δε δέχτηκε τη συμφωνία και έκανε μια προσπάθεια να συνεχίσει τον ένοπλο αγώνα.

Μετά την παράδοση των όπλων ξεκίνησε ένα πογκρόμ διώξεων και τρομοκρατίας απέναντι στους αγωνιστές του ΕΑΜ, σε όλη τη χώρα. Δολοφονίες, βασανισμοί, φυλακίσεις και εκτελέσεις ήταν στην ημερήσια διάταξη του κρατικού και παρακρατικού μηχανισμού. Ενός μηχανισμού που δεν κέρδισε στρατιωτικά τον επαναστατημένο λαό αλλά κατάφερε να εκμεταλλευτεί τις ταλαντεύσεις και τις λανθασμένες αποφάσεις μιας ηγεσίας που βρέθηκε πολύ πίσω όχι μόνο από τις απαιτήσεις των καιρών αλλά και από τις διαθέσεις του απλού λαού.

Παρ’ όλα αυτά, παρά το ξεπούλημα που υπέστησαν από την ηγεσία τους, οι αγωνιστές του ΕΑΜ μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα κατάφεραν να ξανασταθούν στα πόδια τους, δημιουργώντας το νέο αντάρτικο με το ΔΣΕ και γράφοντας λαμπρές σελίδες στην ιστορία του ελληνικού κομμουνιστικού και λαϊκού κινήματος.

Βιβλιογραφία

1. «Η Συμφωνία της Βάρκιζας», Π. Βενάρδος, εκδ. Το Ποντίκι

2. Σπύρου Γασπαρινάτου, «Απελευθέρωση, Δεκεμβριανά, Βάρκιζα», τόμος Α, εκδ. Σιδέρης

3. Φοίβου Γρηγοριάδη, «Βρετανοί, το αντάρτικο, απελευθέρωσις» (τόμοι 7, 8), εκδ. Νεόκοσμος

4. Σόλωνα Γρηγοριάδη, «Συνοπτική ιστορία της Εθνικής αντίστασης 1941-1944», εκδ. Καπόπουλος

5. Θ. Χατζή, «Η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε» εκδ. Δωρικός

6. Νίκου Ψυρούκη, «Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας» τόμος Α, εκδ. Επικαιρότητα

7. Τάσου Βουρνά, «Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας», εκδ. Τολίδη

8. Κρίς Γουντχάουζ, «Το μήλο της έριδος», εκδ. Εξάντας

9. Αντρέα Κέδρου «Η ελληνική αντίσταση 1940-44» τόμος Β, εκδ. Θεμέλιο

10. Γιάννη Ζεβγου, «Η λαϊκή αντίσταση του Δεκέμβρη και το νεοελληνικό πρόβλημα», εκδ. Ο Ρήγας

11. «Κομμουνιστική Επιθεώρηση της μεταδεκεμβριανής περιόδου 1945» (τόμος 1), εκδ. Καζαντζα

12. Σταύρου Αβδουλου, «Γιατί χάθηκε η νίκη», εκδ. Προσκήνιο

13. «ΚΚΕ, επίσημα κείμενα», τόμος 5ος, εκδ. Σύγχρονη Εποχή