80 χρόνια πριν | Η απελευθέρωση των Σερρών από τους Βούλγαρους κατακτητές

 του Σπύρου Κουζινόπουλου*

Σημαντική ημέρα η 14^η Σεπτεμβρίου, ημέρα   απελευθέρωσης της πόλης των Σερρών από τη βουλγαρική φασιστική κατοχή. Η είσοδος των ανταρτικών δυνάμεων του ΕΛΑΣ στις Σέρρες, εκείνη την ημέρα, κάτω από τις πανηγυρικές εκδηλώσεις χαράς των πολιτών, σήμανε και το τέλος της σκλαβιάς, με τους Σερραίους να έχουν ποτίσει με ποταμούς αίματος το δέντρο της Ελευθερίας στα 3,5 χρόνια της Κατοχής.Ο αγώνας για τη χιλιάκριβη τη λευτεριά, συνεχίσθηκε στο νομό Σερρών καθ΄όλη τη διάρκεια της υποδούλωσης στις δυνάμεις των – συμμάχων του Χίτλερ- βουλγαρικών φασιστικών στρατευμάτων. Με τους αγωνιστές του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος στην πόλη των Σερρών, στα χωριά αλλά και στα βουνά, να διεξάγουν σκληρές και πολυαίμακτες μάχες κατά των κατακτητών. Όπως η μάχη που έδωσαν τα τμήματα του ΕΛΑΣ στις 25 Μαρτίου 1944 στο ορεινό συγκρότημα «Αλή Μπαμπά» του Λαϊλιά, όταν μία ολόκληρη βουλγαρική μεραρχία επιτέθηκε για να συντρίψει τους αντιπροσώπους της Πανσερραϊκής συνδιάσκεψης του ΕΑΜ, που πραγματοποιούνταν εκεί. 
Οι ηρωϊκοί Σερραίοι αντάρτες, που ήταν οχυρωμένοι στο ύψωμα «Ντεμή Καπούρ», μετά από σκληρή μάχη, κατάφεραν με αιφνιδιασμό και μέσα σε σφοδρή χιονοθύελλα να ανατρέψουν και να κυνηγήσουν τις βουλγαρικές δυνάμεις που άφησαν πίσω τους 15 νεκρούς και 22 τραυματίες. Από τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ, νεκροί ήταν ο Γιώργος Νότας του Πέτρου, γραμματέας της ΕΠΟΝ στην Αμμουδιά, Γιάννης Πλίτσης και Νίκος Καμήλαλης από τις Σέρρες, Χρήστος Λιθαρής από την Πεντάπολη, Δημήτριος Χατζής από το Αηδονοχώρι και Αγαθόνικος Ταχματζίδης από την Αλιστράτη. 1

Οι αντάρτες του ΕΛΑΣ εισέρχονται στην πόλη των Σερρών στις 14-9-1944

Οι ημέρες της απελευθέρωσης

H πολυπόθητη μέρα της απελευθέρωσης, ήρθε με το τέλος του καλοκαιριού, όταν με την προέλαση του σοβιετικού στρατού και την είσοδό του στο βουλγαρικό έδαφος, κατέρρευσε η βουλγαρική φασιστική κυβέρνηση και τη διακυβέρνηση της χώρας ανέλαβε στις 3 Σεπτεμβρίου 1944 η κυβέρνηση Μουράβιεφ, που τάχθηκε αμέσως κατά της συμμετοχής της Βουλγαρίας στον πόλεμο. Ο δρόμος για την αποτίναξη του βουλγαρικού ζυγού στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, άνοιξε πλέον διάπλατα.

Όπως αφηγήθηκε ο καπετάνιος του εφεδρικού ΕΛΑΣ Σερρών, Στάθης Μελισσάς:

“…Στις 13 Σεπτεμβρίου στα 1944 έρχεται η διαταγή της απελευθέρωσης των Σερρών. Τότε τεθήκανε αμέσως σε επιφυλακή όλες οι δυνάμεις του εφεδρικού ΕΛΑΣ για την αντιμετώπιση κάθε ενδεχομένου. Στις 13 λοιπόν κυκλοφορεί μια προκήρυξη από τους Βούλγαρους κομιτατζήδες που τους καλούσε σε επίθεση ενάντια στο ελληνικό στοιχείο και την επιτροπή της απελευθέρωσης. Τότε η οργάνωση του ΕΑΜ αναβάλλει την ημερομηνία της 13ης Σεπτεμβρίου σαν ημέρα της απελευθέρωσης για την επομένη… Φαίνεται ότι ήταν στο πρόγραμμα η αντεπανάσταση που είπαμε προηγούμενα που θα γίνονταν και στη Σόφια και στην Ανατολική Μακεδονία ταυτόχρονα σε συνεργασία με τον Μύλερ… Είχανε καμιά δέκα χιλιάδες στρατό στην περιοχή αυτή. Την άλλη μέρα όμως η στρατιωτική διοίκηση των Βουλγάρων στα Σέρρας υποχώρησε και δεν πειθάρχησε στην απόφαση αυτή του Συράκωφ και τότε ο Μέραρχος παραδίδει μαζί με τον Βούλγαρο δήμαρχο την πόλη και απομονώνει τα συντάγματα που είχε…” 2

Το νέο, ότι συνθηκολόγησαν οι Βούλγαροι και οι δυνάμεις του ηρωϊκού ΕΛΑΣ πρόκειται να εισέλθουν στην πόλη, κυκλοφορεί σαν αστραπή από σπίτι σε σπίτι. Και από τα βαθιά χαράματα ως το ξημέρωμα, οργανωμένα μέλη του ΕΑΜ μοιράζουν δεξιά και αριστερά προκηρύξεις, με τις οποίες ανακοινώνεται και επίσημα πλέον η κάθοδος των ΕΛΑΣιτών στις Σέρρες. Ταυτόχρονα, σε όλη την πόλη χτυπούν χαρμόσυνα οι καμπάνες των εκκλησιών, δίνοντας τον πανηγυρικό τόνο της ημέρας, ενώ όλος ο κόσμος βρίσκεται στους δρόμους, κρατώντας στα χέρια του τις ελληνικές σημαίες. 3

Το πρωί της 14ης Σεπτεμβρίου 1944, ήταν πολλές χιλιάδες οι Σερραίοι που είχαν κατακλύσει το δρόμο από τα Ασβεστάδικα και το εξοχικό κέντρο του Τσέλιου μέχρι την κεντρική πλατεία της πόλης, για να αποθεώσουν τους ελευθερωτές αντάρτες του ΕΛΑΣ των τμημάτων του Μπόζνταγ, που βάδιζαν περήφανοι και καμαρωτοί, κρατώντας στα χέρια ελληνικές σημαίες, αλλά και σημαίες των συμμάχων κατά του άξονα κρατών .  

           

Στους δρόμους της Πεντάπολης Σερρών οι πολίτες πανηγυρίζουν την απελευθέρωση

Σύμφωνα με την περιγραφή που μας άφησε ο Χρήστος Κοσμίδης:

«… Όταν φτάσαμε στα ασβεστάδικα, που βρίσκονται πάνω στο δημόσιο δρόμο, στην ανατολική πλευρά των Σερρών, δεξιά και αριστερά του δημόσιου δρόμου, από το κέντρο της πόλης ως το εξοχικό του Τσέλιου, ήταν παρατεταγμένα τμήματα της βουλγάρικης Μεραρχίας με επικεφαλής το διοικητή της, εφεδροελασίτες μόνο με δίκωχα του ΕΛΑΣ και χιλιάδες λαού που μας περίμεναν και μας υποδέχθηκαν με λουλούδια και στεφάνια σαν απελευθερωτές του, ενώ οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούσαν χαρμόσυνα…». 4

Νωρίτερα, από την Επαρχιακή Επιτροπή Σερρών του ΕΑΜ, όπως αφηγούνταν ο γραμματέας της Γεώργιος Κόκκινος, που υπήρξε ο πρώτος μετά την απελευθέρωση Νομάρχης Σερρών, είχε εκδοθεί προκήρυξη των εθνικοαπελευθερωτικών οργανώσεων που ενημέρωνε τους κατοίκους των Σερρών για την είσοδο στην πόλη των ανταρτών του ΕΛΑΣ. Επίσης, καλούνταν όλος ο πληθυσμός της πόλης να προμηθευθεί την επόμενη ημέρα δωρεάν από τους φούρνους μία οκά λευκό ψωμί που ήταν προσφορά του ΕΑΜ προς τιμή των αγωνιστών της λευτεριάς. 5

Επικεφαλής των ανδρών του αντάρτικου τάγματος του ΕΛΑΣ. που εισήλθε στην πόλη, ήταν ο ταγματάρχης Μεθόδιος Αλεξανδρόπουλος, επιβαίνοντας αυτοκινήτου. Και κάποια στιγμή, κάλεσε να ανέβει στο αυτοκίνητο και τον αποσβολωμένο από τις εξελίξεις, Βούλγαρο φρούραρχο Σερρών. Κι έτσι μαζί  παρέλασαν μέχρι το Τηλεγραφείο, το οποίο βρισκόταν στο χώρο της σημερινής Λέσχης Αξιωματικών. Κι εκεί, εκφώνησαν λόγους που αναφέρονταν στην ανάγκη συναδέλφωσης των δύο λαών, ενώ την έλευση των ανταρτών του ΕΛΑΣ, υποδέχθηκε και ένας λόχος Βουλγάρων αντιφασιστών στρατιωτών σε παράταξη. 6

 Κι όταν ολοκληρώθηκε η είσοδος στην πόλη των ανταρτικών τμημάτων, ακολούθησε η πανηγυρική συγκέντρωση στην πλατεία Ελευθερίας, όπου ομιλητές, από τον εξώστη του σπιτιού του γιατρού Παπαβασιλείου ήταν ο γραμματέας της Νομαρχιακής Επιτροπής Σερρών του ΚΚΕ, Λευτέρης Ματσούκας (Μπαρμπαλέξης), ο διοικητής του Αρχηγείου Μπόζνταγ του ΕΛΑΣ, Χρήστος Κοσμίδης και ο διοικητής του βουλγάρικου παρτιζάνικου τμήματος «Αντόν Ποπόφ», Μίρτσεα Ραζμπόϊνικοφ, ακολούθησε ένα ξέφρενο πανηγύρι του λαού των Σερρών σε όλη την πόλη με χορούς και τραγούδια, που κράτησε όλη τη μέρα. 7

Επονίτες παρελαύνουν στη λεωφόρο Μεραρχίας των Σερρών

Πρώτη ενέργεια των ΕΑΜικών αρχών των Σερρών, ήταν να περισωθούν από τους κερδοσκόπους και τους Βουλγάρους τα αγαθά που υπήρχαν στις αποθήκες. Έτσι σώθηκαν και στη συνέχεια μοιράστηκαν στους κατοίκους, όλα τα άλευρα που υπήρχαν στους μύλους και  τα σιτηρά που βρίσκονταν στις αποθήκες. Επίσης, διανεμήθηκαν 18.000 κιλά έτοιμα τσιγάρα, από το εργοστάσιο «Τζίμου», όπου υπήρχαν, και περίπου 15 τόνοι κομμένο καπνό έτοιμο για μετατροπή σε τσιγάρα. Τέλος, στο παγοποιείο της πόλης, βρέθηκαν πολλές ποσότητες γαλακτοκομικών προϊόντων (τυριά, κασέρια, βούτυρα). Επίσης όλο το μέλι, μαρμελάδες και μια αποθήκη με διάφορα ποτά από ούζο, κονιάκ, κρασιά μέχρι σαμπάνια. 8

Το προζύμι της Εθνικής Αντίστασης

Καταλήγοντας πρέπει να πούμε ότι ο νομός Σερρών, είχε το μεγάλο ιστορικό προνόμιο να αποτελέσει το προζύμι για την ανάπτυξη του κινήματος της Εθνικής Αντίστασης στη Βόρεια Ελλάδα κατά την περίοδο της γερμανικής και βουλγαρικής Κατοχής. Καθώς η δάδα της ελευθερίας, που έστειλε το μήνυμα του αγώνα κατά των κατακτητών, άναψε από τον ταπεινό οπωρώνα του  Μιχαλούση, στα Πυροβολικά Σερρών, όπου ήταν η “γιάφκα”, το κρησφύγετο του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ. Για να μεταλαμπαδευτεί και να εξαπλωθεί γρήγορα στην Βόρεια Ελλάδα αλλά και στην υπόλοιπη χώρα ο πόθος για εθνική ανεξαρτησία, το μήνυμα της αντίστασης. 

Ξεκινώντας λοιπόν από εκεί, το υπέροχο κίνημα της Εθνικής Αντίστασης, ανάγκασε τους Ναζί να καθηλώσουν στη χώρα μας επί τριάμισι χρόνια, δέκα μεραρχίες της Βέρμαχτ, με πάνω από 200.000 άνδρες, προσφέροντας έτσι τεράστιες υπηρεσίες στον αγώνα των Συμμάχων κατά του χιτλερικού ναζιστικού τέρατος.

Σημειώσεις

1.      Δημοτική Βιβλιοθήκη Σερρών, «Ιστορικό Ημερολόγιο Σερρών», επιμέλεια Σάκης Π. Αραμπατζής, χ.ε., χ.χ., σ.77

2.      Βασίλης Τζανακάρης, Εικονογραφημένη Ιστορία των Σερρών, τ.2, έκδοση περιοδικού ΓΙΑΤΙ, Σέρρας 1995, σ.234

3.      Περιοδικό ΓΙΑΤΙ, αριθ.280, Οκτώβριος 1998, σ.17-22

4.      Χρήστος Κοσμίδης, «Από τους αγώνες του ΕΛΑΣ στην Ανατολική Μακεδονία», περιοδικό Εθνική Αντίσταση, τ.37, Οκτώβρης 1983, σ.40-41

5.       Βασίλης Γιαννογλούδης, «Απομνημονευματικές σημειώσεις του Γ. Κόκκινου», ό.π.

6.     «Ιστορικό Ημερολόγιο Σερρών», ό.π., σ. 285

7.      Χρήστος Κοσμίδης, «Από τους αγώνες του ΕΛΑΣ…», ό.π., σ.41

8.       Βασίλης Γιαννογλούδης, «Απομνημονευματικές σημειώσεις του Γ. Κόκκινου», ό.π.

*Το άρθρο γράφτηκε τον Σεπτέμβριο του 2021 , στην επέτειο των 77 χρόνων από την απελευθέρωση. Το Σάββατο 14/9/2024 στην Δημοτική Βιβλιοθήκη Σερρών πραγματοποιείται εκδήλωση στην οποία θα μιλήσει ο συγγραφέας. Πηγή: farosthermaikou.blogspot.com