Του Βασίλη Σαμαρά
Για το ζήτημα της Ουκρανίας έχω αναφερθεί επανειλημμένα και αναλυτικά (ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1990). Από άποψη ουσίας δεν έχω να αλλάξω ούτε λέξη στα όσα έχω γράψει αλλά ούτε και να προσθέσω κάτι εντελώς «νέο». Κρίνω, ωστόσο, αναγκαίο να αναφερθώ σε ορισμένα ζητήματα, καθώς το πώς παρουσιάζονται τα όσα συντελούνται το μόνο που δεν υπηρετούν είναι το τι σημαίνουν και ιδιαίτερα το τι προετοιμάζουν.
Για να το πω πιο απλά, μου είναι αδύνατο να αποδεχτώ ότι ο Τραμπ λ.χ. είναι ο άνθρωπος που κόπτεται για την ειρήνη στην Ουκρανία. Να μην αναφερθώ σε αστειότητες ότι ο «δόλιος» Πούτιν «χειρίζεται» την «αφελή» Τραμπ για να προωθήσει τους στόχους του.
«Υπόθεση εργασίας» αλλά όχι ακριβώς Για όλα αυτά θα μπορούσαν να ειπωθούν πολλά αλλά θα προσπαθήσω να περιοριστώ στα ουσιώδη. Θα ξεκινήσω κάπως «ιδιόρρυθμα» και με μια έννοια «ανάποδα».
Όλοι έχουμε δει τον χάρτη που μάλιστα ανάρτησε στο οβάλ γραφείο ο Τραμπ και όπου εμφανίζονται τα εδάφη που κατέχει-διεκδικεί η Ρωσία. Εδάφη που αντιπροσωπεύουν περίπου το 20% του ουκρανικού εδάφους. Μόνο που υπάρχει και το άλλο 80%. Ας κάνουμε, λοιπόν, μια υπόθεση εργασίας. Τα εδάφη αυτά παραμένουν υπό ρωσικό έλεγχο. Από την άλλη μεριά η Ουκρανία (το 80%) μπαίνει στο ΝΑΤΟ.
Σε μια τέτοια περίπτωση ποιος ο «χαμένος» και ποιος ο «κερδισμένος», ή αν θέλετε, ποιος «την έφερε» σε ποιον;
Απαραίτητη διευκρίνιση. Δεν αναφέρομαι στον ουκρανικό λαό, ο οποίος είναι ο χαμένος σε οποιαδήποτε εκδοχή και ήδη από τα τότε που η διεφθαρμένη άρχουσα ελίτ της Ουκρανίας αποφάσισε να εμπλέξει την χώρα στη δίνη των ενδοϊμπεριαλιστικών ανταγωνισμών.
Αναφέρομαι στα «κέρδη και ζημίες» των ανταγωνιζόμενων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων, των ΗΠΑ-Δύσης από τη μια μεριά και της Ρωσίας (και των συν αυτή) από την άλλη. Αναμφίβολα, τα εδαφικά κέρδη της Ρωσίας είναι σημαντικά, πολύ περισσότερο καθώς επεκτείνουν-διευρύνουν τις δυνατότητες παρέμβασης, ελέγχου της Μαύρης Θάλασσας.
Απαραίτητες εδώ κάποιες διευκρινίσεις. Τα εδάφη αυτά δεν τα «χαρίζει» ο Τραμπ στη Ρωσία. Η Κριμαία έχει «επιστρέψει» στη ρωσική επικράτεια ήδη από το 2014. Η περιοχή του Ντονμπάς ήδη έχει αυτονομηθεί στο μεγαλύτερο μέρος της, επίσης από το 2014 μετά από εξέγερση του λαού της περιοχής. Τα δε εδάφη της Χερσώνα και της Ζαπορίζια τα έχει κατακτήσει και ελέγχει ο ρωσικός στρατός.
«Δεσμεύσεις» του αέρος
Από την άλλη μεριά και πάντα υποθετικά μιλώντας, αν η Ουκρανία ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, ΗΠΑ-Δύση πετυχαίνουν αυτό που εξαρχής είχαν σαν στόχο. Τη δημιουργία μιας προκεχωρημένης ΝΑΤΟϊκής βάσης στα πλευρά της Ρωσίας. Το ότι η άμεση πρόσβασή της στα ρωσικά σύνορα έχει περιοριστεί στο Βορρά και έχει μετακινηθεί κατά 100-150 χιλιόμετρα δυτικότερα στο νότο, ελάχιστα επηρεάζει την ουσία του πράγματος. Με άλλα λόγια, ακυρώνει τον κύριο στόχο για τον οποίο η Ρωσία ξεκίνησε αυτόν τον πόλεμο. Δηλαδή την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ.
Θα πείτε και θα ‘χετε δίκιο, ότι στην κυοφορούμενη συμφωνία δεν προβλέπεται ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ και μάλιστα ο Τραμπ την «απορρίπτει». Θα αποφύγω να απαριθμήσω το πόσες ανάλογες «δεσμεύσεις» έχουν αναληφθεί από Αμερικανούς-ΝΑΤΟϊκούς ιθύνοντες από το 1990 έως σήμερα. Θα σταθώ στα ουσιώδη του πράγματος. Αλήθεια, τι σημαίνουν οι «εγγυήσεις» που ζητούν Ζελένκσι, Ευρωπαίοι ηγέτες και συναινεί και ο Τραμπ; Τι σημαίνει η θέση για παρουσία ευρωπαϊκών στρατιωτικών δυνάμεων στο έδαφος της Ουκρανίας με στήριξη και αεροπορική κάλυψη των ΗΠΑ; Τι σημαίνουν οι εγγυήσεις τύπου «άρθρου 5» του ΝΑΤΟ έστω κι αν τυπικά οι δυνάμεις αυτές δεν θα εμφανίζονται ως ΝΑΤΟϊκές;
Το κρίσιμο -πλέον- των ζητημάτων
Αναμφίβολα, το εδαφικό όπως ήδη ανέφερα έχει τη σημασία του πολύ περισσότερο αν συνυπολογίσουμε την ασάφεια που συνεχίζει να υπάρχει σε σχέση με αυτό ή και τις διιστάμενες απόψεις. Το ζήτημα, ωστόσο, που δείχνει ότι θα αναδείξει τις αντιτιθέμενες διαθέσεις και επιδιώξεις των εμπολέμων είναι αυτό που χάριν συντομίας αναφέρεται ως το ζήτημα των «εγγυήσεων».
Εγγυήσεων που κατά την άποψη Κιέβου και των Δυτικών θα διασφαλίζουν την Ουκρανία από ενδεχόμενες νέες επιθετικές ενέργειες της Ρωσίας. Μόνο που στο σύνθετο και περίπλοκο ουκρανικό ζήτημα εμφανίζονται και ορισμένες άλλες μορφές εγγυήσεων. Αυτές που αφορούν την τύχη και τα δικαιώματα των ρωσόφωνων που θα παραμείνουν στο ουκρανικό έδαφος. Πάνω απ’ όλα, των εγγυήσεων ασφαλείας που απαιτεί η ρωσική πλευρά απέναντι στη ΝΑΤΟϊκή απειλή. Ας τα δούμε πιο συγκεκριμένα όλα αυτά:
Η ρωσική πλευρά απορρίπτει με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο την παρουσία δυτικών (διάβαζε ΝΑΤΟϊκών) στρατευμάτων στο ουκρανικό έδαφος.
Αποστρατιωτικοποίηση, αποναζιστικοποίηση της Ουκρανίας. Πλήρη αποκατάσταση και πραγματική κατοχύρωση των δικαιωμάτων των ρωσόφωνων. Στη γλώσσα, στον πολιτισμό, στη θρησκεία. Τι σημαίνουν και πώς μπορεί να κατοχυρωθούν πραγματικά όλα αυτά; Σημαίνουν την επιβολή των ρωσικών όρων, σημαίνουν τον έλεγχο των εξελίξεων στην Ουκρανία από τον ρωσικό παράγοντα.
Αντιτιθέμενες επιδιώξεις
Από την άλλη μεριά, ΗΠΑ-Δύση έχουν τις εντελώς αντίθετες επιδιώξεις. Την εγκατάσταση δυτικών-ΝΑΤΟϊκών στρατιωτικών δυνάμεων στο έδαφος της Ουκρανίας. Παράλληλα, ήδη ενισχύουν τις ΝΑΤΟϊκές δυνάμεις και βάσεις στις χώρες που συνορεύουν. Επιδιώκουν, και δεν το κρύβουν, την ανασυγκρότηση, ενίσχυση και επανεξοπλισμό του στρατού του Κιέβου, ώστε να μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τυχόν ρωσική επίθεση. Εκείνο που «δεν λένε» ανοιχτά είναι αυτό που διατηρούν στο «πίσω μέρος» των σκέψεών τους για χρησιμοποίηση αυτών των δυνάμεων για ανάκτηση των «χαμένων εδαφών». Όπως κι αν χαρακτηρίζει κανείς τις διαθέσεις και τις επιδιώξεις της μιας ή της άλλης πλευράς, εκείνο που είναι αναμφισβήτητο είναι πως πρόκειται για διαμετρικά αντίθετες και αγεφύρωτες στην ουσία τους. Οπότε το ερώτημα παραμένει ανοιχτό. Τι μέλλει γενέσθαι;
Ο πόλεμος δεν ξεκίνησε χθες
Όσο με αφορά θα αποφύγω κάθε πρόβλεψη που έτσι ή αλλιώς θα ‘ναι παρακινδυνευμένη. Θα «καταφύγω» για ακόμη μια φορά στις «σταθερές» των πραγμάτων. Έχοντας αναφερθεί επανειλημμένα και αναλυτικά σ’ αυτό το θέμα, θα προσπαθήσω να είμαι σύντομος και επιγραμματικός.
Διανύουμε μια περίοδο που χαρακτηρίζεται από τη συνολική αναμέτρηση των δυνάμεων της «Δύσης» με την «Ανατολή». Η σύγκρουση στην Ουκρανία ανέδειξε το κρίσιμο διακύβευμα. Η έκβασή της κρίνει το αν ΗΠΑ-Δύση θα συνεχίσουν να έχουν τον κυρίαρχο ρόλο στις παγκόσμιες εξελίξεις ή θα περάσουμε σε μια νέα διάταξη και ιεραρχία δυνάμεων. Αυτό είναι που καθορίζει τη στάση όλων των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων ανεξάρτητα από μεταβολές στην τακτική τους και με βάση τις εξελίξεις σε όλα τα πεδία. Θεωρώ ότι αυτή η αναμέτρηση θα συνεχιστεί και για όσο ιστορικό διάστημα μπορώ να διακρίνω. Μια αναμέτρηση που αν δεν υπήρχε η λεγόμενη «ισορροπία του τρόμου» πολύ πιθανά θα είχε εξελιχθεί σε έναν τρίτο παγκόσμιο πόλεμο.
Αυτό δεν σημαίνει, ωστόσο, ότι αυτή η αναμέτρηση διευθετείται, αναβάλλεται, αναστέλλεται. Θα συνεχίσει να εξελίσσεται σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης και σε όλα τα πεδία. Το οικονομικό, το πολιτικό, το ενεργειακό, το νομισματικό, της κίνησης κεφαλαίων, στην κούρσα της τεχνολογίας και των στρατιωτικών αναμετρήσεων με την έμμεση ή και άμεση εμπλοκή των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων.
Μια από αυτές και η σημαντικότερη και πιο αιματηρή είναι ο πόλεμος στην Ουκρανία. Αυτή που, όπως κιόλας έχει αναφερθεί, έχει φέρει στην ημερήσια διάταξη το κρίσιμο διακύβευμα. Αυτό είναι που έχει «αιχμαλωτίσει», αν μπορεί να ειπωθεί έτσι, τη σκέψη και τις επιλογές των εμπλεκόμενων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Τη διαρκή τροφοδοσία της σύγκρουσης με πολεμικά μέσα και στρατιωτικές δυνάμεις, τη διαρκή κλιμάκωσή της σε όλο και πιο επικίνδυνα επίπεδα.
Αδιέξοδα, κίνδυνοι και πιέσεις
Το ζήτημα είναι ότι αυτή η σύγκρουση έχει οδηγηθεί σε ένα αδιέξοδο. Ούτε οι ΗΠΑ-Δύση μπόρεσαν να γονατίσουν τη Ρωσία ούτε η Ρωσία παρόλη την υπεροχή που εμφανίζει πλέον «επί του πεδίου» δεν δείχνει να μπορεί να πετύχει μια αποφασιστική νίκη.
Με αυτά τα δεδομένα τίθενται και για τις δύο πλευρές σημαντικά ερωτήματα. Η πιθανότητα παρ’ όλες τις προσπάθειές τους να οδηγηθούν σε μια στρατιωτική ήττα η οποία εκ των πραγμάτων θα έχει καταλυτικές συνέπειες για όποια πλευρά την υποστεί.
Από την άλλη μεριά, η επιλογή της διαρκούς κλιμάκωσης μπορεί να οδηγήσει σε μια γενικευμένη -έως και πυρηνική- αναμέτρηση, για την οποία καμία πλευρά δεν αισθάνεται «έτοιμη».
Ταυτόχρονα, τον δικό τους ρόλο έχουν οι πιέσεις που αισθάνονται και οι δύο πλευρές με βάση το ότι έχουν ανοιχτά μέτωπα τόσο στο εσωτερικό τους όσο και στη διεθνή σκακιέρα. Μέτωπα που δυσκολεύονται να αντιμετωπίσουν καθώς η εμπλοκή τους στο ουκρανικό απορροφά το κύριο μέρος των μέσων και δυνατοτήτων που διαθέτουν.
Είναι τελικά, αυτό το αδιέξοδο που οδηγεί στις «Αλάσκες» και στα διάφορα «σχέδια ειρήνης» που προτάσσονται από την κάθε πλευρά. Μόνο που το κάθε σχέδιο εμπεριέχει προβλέψεις εντελώς αντίθετες με εκείνες του άλλου. Με αυτό το δεδομένο και όπως ήδη ανέφερα, η κατάσταση δεν προσφέρεται για ασφαλείς προβλέψεις. Αυτό που μπορεί να ειπωθεί είναι πρώτον, εκείνο που παλιότερα ανέφερα, πως έχουμε μπροστά μας μια περίοδο, όπου η εξέλιξη των μαχών θα εναλλάσσεται με την πορεία διαπραγματεύσεων. Δεύτερο, το ότι με βάση το αδιέξοδο δεν μπορεί να αποκλειστεί εντελώς η πιθανότητα ενός είδους «διευθέτησης». Μια διευθέτηση, ωστόσο, που δεν θα είναι παρά προσωρινή, «ατελής» και εκ των πραγμάτων «ασταθής».
Τρίτον, να επαναλάβω για πολλοστή φορά εκείνο που εξαρχής αυτής της κρίσης είχα αναφέρει. Ο πόλεμος δεν ξεκίνησε χθες, δεν θα τελειώσει αύριο. Θα συνεχιστεί. Στην Ουκρανία, σε κάθε γωνιά της γης, και με όλες τις μορφές που μπορεί να πάρει.
