22 Μάη 1963 | Δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη

Τα γεγονότα της Τετάρτης 22 Μάη του 1963

Το βράδυ της 22 Μάη του 1963, μέσα σε κλίμα πρωτόγνωρης τρομοκρατίας, ο Λαμπράκης εκφωνούσε ομιλία της Επιτροπής για τη Διεθνή Υφεση και Ειρήνη στην αίθουσα του Δημοκρατικού Συνδικαλιστικού Κινήματος, στη Θεσσαλονίκη. Το κτίριο βρισκόταν στη διασταύρωση των οδών Βενιζέλου και Ερμού και είχε περικυκλωθεί από 180 ένστολους χωροφύλακες και πολλούς άλλους με πολιτικά. Επικεφαλής τους ήταν ο επιθεωρητής Χωροφυλακής Βορείου Ελλάδας, υποστράτηγος Κωνσταντίνος Μήτσου, αλλά παρευρισκόταν όλη η ηγεσία της αστυνομίας, ο διευθυντής Αστυνομίας Θεσσαλονίκης, συνταγματάρχης Ευθύμιος Καμουτσής, ο υποδιευθυντής Αστυνομίας, αντισυνταγματάρχης Μιχάλης Διαμαντόπουλος, ο διοικητής Ασφαλείας Θεσσαλονίκης, ταγματάρχης Κωνσταντίνος Δόλκας και οι υπομοίραρχοι Εμμ. Καπελώνης και Δ. Κατσούλης. Ο τελευταίος ήταν γνωστός κομμουνιστοφάγος, προϊστάμενος της «Υπηρεσίας Δίωξης Κομμουνισμού». Εκατοντάδες φασιστοειδή και παρακρατικοί την ίδια στιγμή πραγματοποιούσαν αντισυγκέντρωση στον ίδιο περίπου χώρο.

Ηταν, βέβαια, ολοφάνερο ότι η δολοφονία του Λαμπράκη είχε προσχεδιαστεί. Ακόμα και ο ίδιος ο Λαμπράκης στην ομιλία του είπε: «Σαν εκπρόσωπος του Εθνους και του Λαού, καταγγέλλω ότι υπάρχει σχέδιο δολοφονίας μου και καλώ τον υπουργό Βορείου Ελλάδος, το νομάρχη, τον εισαγγελέα, το στρατηγό Χωροφυλακής Μήτσου, το διευθυντή της Αστυνομίας και το διοικητή Ασφαλείας να προστατεύσουν τη συγκέντρωση και τη ζωή μου».

Οι δολοφόνοι

Η δολοφονία πραγματοποιήθηκε όταν ο Λαμπράκης αποχωρούσε από τη συγκέντρωση, αφού η αστυνομία τον διαβεβαίωσε ότι δεν κινδύνευε. Μάλιστα, όταν ο Λαμπράκης βγήκε, η αστυνομία εγκλώβισε τον κόσμο στο κτίριο, ώστε ο Λαμπράκης να απομονωθεί. Οι φυσικοί αυτουργοί της δολοφονίας ήταν μέλη παρακρατικών οργανώσεων, συνεργάτες-χαφιέδες της Ασφάλειας, ο Σπύρος Γκοτζαμάνης και ο Εμμανουήλ Εμμανουηλίδης. Ο Γκοτζαμάνης ήταν γνωστός για τους τραμπουκισμούς του και καταδικασμένος πολλές φορές για ξυλοδαρμούς. Επίσης συμμετείχε στην παρακρατική οργάνωση του γερμανοτσολιά Ξ. Γιοσμά. Ο Εμμανουηλίδης ήταν καταδικασμένος για βιασμό, παιδεραστία και κλοπή. Επίσης ήταν έκτακτος χωροφύλακας στην υποδοχή του Ντε Γκολ. Με τέτοια αποβράσματα και ανθρώπους του υπόκοσμου συνεργαζόταν η Ασφάλεια. Οι δολοφόνοι βγήκαν μέσα από το πλήθος των αστυνομικών με ένα τρίκυκλο κι ένα σιδερολοστό και έδωσαν το φονικό χτύπημα στο Λαμπράκη.
Στην περιοχή βρίσκονταν πάρα πολλοί αστυνομικοί. Κανένας όμως δεν καταδίωξε τους δολοφόνους, παρά μόνο ένας πολίτης, ο Μανώλης Χατζηαποστόλου (ο θρυλικός «Τίγρης»), κατάφερε να πηδήσει πάνω στην καρότσα του τρίκυκλου και πάλεψε με τον Εμμανουηλίδη και τον Γκοτζαμάνη. Ο Γκοτζαμάνης θα συλληφθεί κατά λάθος από τον υποδιοικητή της πυροσβεστικής που περνούσε τυχαία, τη στιγμή που ο Γκοτζαμάνης κατάφερε ένα χτύπημα με το λοστό στον «Τίγρη». Το όργανο του φόνου, αν και παραδόθηκε στην αστυνομία, όλως παραδόξως εξαφανίστηκε. Ο Λαμπράκης μετά το χτύπημα ήταν κλινικά νεκρός και άφησε την τελευταία του πνοή 4 μέρες αργότερα.

Η κηδεία

Το ίδιο βράδυ, λίγο πριν από τη δολοφονία, τα φασιστοειδή προπηλάκισαν άγρια τον Γ. Τσαρουχά, βουλευτή της ΕΔΑ, που μαθαίνοντας για τα γεγονότα έσπευσε στο μέρος της συγκέντρωσης. Ακόμα και αφού το ασθενοφόρο που τον παρέλαβε είχε ξεκινήσει, οι τραμπούκοι το σταμάτησαν, τον έβγαλαν έξω και τον ξαναχτύπησαν με μανία. Αναίσθητος ο Τσαρουχάς θα μεταφερθεί από περαστικούς στο νοσοκομείο. Ο Αντώναρος Πιτσώκος (γνωστό φασιστοειδές που συμμετείχε σε οργανωμένες συμμορίες που χτυπούσαν διαδηλωτές) θα κατηγορηθεί για τον άγριο ξυλοδαρμό του Τσαρουχά, αλλά θα αθωωθεί από το δικαστήριο.
Στις 28 Μάη, όταν έγινε η κηδεία του Λαμπράκη, στην Αθήνα, εκατοντάδες χιλιάδες λαού πραγματοποίησαν μεγαλειώδη αντικυβερνητική και αντιαμερικανική διαδήλωση. Τα συνθήματα που κυριαρχούσαν ήταν «ΟΧΙ ΑΛΛΟ ΑΙΜΑ», «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ», «ΕΙΡΗΝΗ».

Ποιος ήταν ο Γρηγόρης Λαμπράκης

Γεννήθηκε το 1912 στην Κερασίτσα της Αρκαδίας. Σπούδασε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Αναδείχθηκε πολλές φορές βαλκανιονίκης στο άλμα εις μήκος. Στα χρόνια της κατοχής δεν έμεινε αδρανής. Το 1943 ίδρυσε την Ενωση Ελλήνων Αθλητών μέσω της οποίας βοηθούσε στην ενίσχυση των λαϊκών συσσιτίων με τα έσοδα των αγώνων. Σε πάρα πολλές περιπτώσεις παρείχε δωρεάν περίθαλψη σε φτωχούς.
Στα 1961 εξελέγη βουλευτής Πειραιά, με το Πανδημοκρατικό Αγροτικό Μέτωπο Ελλάδος (ΠΑΜΕ, σχήμα που συγκροτήθηκε από την ΕΔΑ και το Εθνικό Αγροτικό Κόμμα). Το ίδιο διάστημα ιδρύεται η Επιτροπή για τη Διεθνή Υφεση και Ειρήνη, με πρωτοβουλία μεταξύ των άλλων και του Λαμπράκη.

Κράτος, παρακράτος, Παλάτι και Αμερικάνοι σε δράση

Μανώλης Χατζηαποστόλου
o "Τίγρης"

Αξίζει να γίνει μια αναφορά στο πολιτικό κλίμα της εποχής μετά τον εμφύλιο και ιδιαίτερα μετά τις εκλογές του 1958. Η μεταπολεμική ιστορία της Ελλάδας σημαδεύτηκε από πολλές πολιτικές δολοφονίες. Στα 1948 δολοφονείται στη Θεσσαλονίκη ο προοδευτικός αμερικανός δημοσιογράφος Τζόρτζ Πολκ. Για τη δολοφονία κατηγορούνται δύο κομμουνιστές, αλλά στην πραγματικότητα από πίσω κρύβεται ο πράκτορας της Ιντέλιτζενς Σέρβις, Ράνταλ Κόουτς. Το πτώμα βρίσκεται στη θάλασσα στις 16 Μάη.
Το 1950 δολοφονείται ο κομμουνιστής Δημ. Τατάκης μετά από 33 μέρες συνεχών βασανιστηρίων.
Στις 5 Μάρτη 1951 στη Θεσσαλονίκη εκτελείται ο φοιτητής Νικ. Νικηφορίδης γιατί συγκέντρωνε υπογραφές για την ειρήνη. Τότε ήταν πρωθυπουργός ο «φιλελεύθερος» Σοφοκλής Βενιζέλος και αντιπρόεδρος ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο «Γέρος της Δημοκρατίας».
Το 1952 εκτελείται ο Νίκος Μπελογιάννης μαζί με άλλους κομμουνιστές και το 1954 ο Νίκος Πλουμπίδης. Το 1957 δολοφονείται ο στρατηγός Στέφανος Σαράφης από τον ιταλοαμερικανό υποσμηνία Μάριο Μουζάλι που υπηρετούσε στην αμερικανική αεροπορική βάση του Ελληνικού. Το περιστατικό προσπάθησαν να το παρουσιάσουν σαν τροχαίο ατύχημα.
Σ' όλο αυτό το διάστημα η αμερικανοκρατία έχει αποκτήσει ισχυρά στηρίγματα στην Ελλάδα. Οι δολοφονίες είχαν ένα και μοναδικό στόχο: να τρομοκρατήσουν το λαό ώστε να υποταχθεί στα νέα του αφεντικά, τους Αμερικανούς.
Παρ' όλα αυτά, στις 11 Μάη του 1958, που διενεργήθηκαν εκλογές, η ΕΡΕ συγκέντρωσε ποσοστό 41%, η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ) ποσοστό 24,5% (αξιωματική αντιπολίτευση), τρίτο βγήκε το κόμμα των Φιλελευθέρων του Γ. Παπανδρέου και του Σοφ. Βενιζέλου, τέταρτη με ποσοστό 11% η Προοδευτική Αγροτική Δημοκρατική Ενωση (ΠΑΔΕ). Η ΕΔΑ, αν και η στάση της ηγεσίας της απείχε πολύ απ' αυτή της πραγματικής Αριστεράς, καθώς το βασικό της αίτημα ήταν να δημιουργηθεί κυβέρνηση κοινής εμπιστοσύνης (!) και να εκσυγχρονιστούν οι θεσμοί (!), πήρε πολύ μεγάλο ποσοστό και ήταν εν δυνάμει κίνδυνος για το καθεστώς.

Στις 19 Σεπτέμβρη του 1961 η κυβέρνηση ανακοινώνει τη διάλυση της Βουλής και την προκήρυξη εκλογών για τις 29 Οκτώβρη. Την ίδια μέρα ο Γεώργιος Παπανδρέου ανακοινώνει την ίδρυση της Ενωσης Κέντρου. Η Ενωση Κέντρου ήταν ένα πολυσυλλεκτικό κόμμα από Φιλελεύθερους, κεντρώους, σοσιαλιστές, δεξιούς. Ενα μήνα αργότερα ο Γεώργιος Παπανδρέου δήλωνε δημοσίως ότι στόχος της Ενωσης Κέντρου ήταν «να μην πάρει η ΕΔΑ ποσοστό μεγαλύτερο του 20%, για να μην έχει ρόλο ρυθμιστή των εξελίξεων και να μπορούν τα δύο εθνικόφρονα κόμματα να παλέψουν εντός των πλαισίων της Δημοκρατίας» («ΤΟ ΒΗΜΑ» 13/10/1961). Οι εκλογές θα γίνουν σε καθεστώς βίας. Η βία εξαπολύθηκε εναντίον της ΕΔΑ και του αριστερών σε όλη τη χώρα και έφτασε μέχρι τη δολοφονία του Στ. Βελδεμίρη στη Θεσσαλονίκη (στελέχους της νεολαίας της ΕΔΑ) στις 26 Οκτώβρη από το χωροφύλακα Σπ. Φιλίππου και του στρατιώτη Δ. Κερπινιώτη στην Αρκαδία, τη μέρα των εκλογών. Το σχέδιο «ΠΕΡΙΚΛΗΣ» που σχεδίασε η ΕΡΕ, για νίκη στις εκλογές με οποιονδήποτε τρόπο, είχε ήδη μπει σε εφαρμογή.
Ο Νίκος Ψυρούκης περιγράφει την προεκλογική περίοδο χαρακτηριστικά: «Το τι έγινε στη διάρκεια του προεκλογικού αγώνα και την ημέρα των εκλογών ήταν κάτι απίστευτο. Δολοφονίες, ξυλοδαρμοί, εκβιασμοί, απάτες κ.λπ., όλα τα «αγαθά» της φασιστικής βίας σκορπίστηκαν και στις τέσσερις γωνιές της ελληνικής γης. Ακόμα και στην ίδια τη βιτρίνα της αμερικανοκρατίας, στην Αθήνα, τραυματίστηκαν δεκάδες άνθρωποι... Στη διάρκεια του προεκλογικού αγώνα έγιναν μαζικές συλλήψεις πολιτών. Οι εκλογικοί κατάλογοι πλαστογραφήθηκαν, έτσι που να μπορέσουν να ψηφίσουν και οι πεθαμένοι με πληρεξούσιους τους μπράβους της αμερικανοκρατίας. Ακόμα και ομάδες κουκουλοφόρων εμφανίστηκαν και έδρασαν στα χωριά». (Ν. Ψυρούκης, «Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας», τόμος 3ος, σελ. 231, εκδ. Επικαιρότητα)
Τα αποτελέσματα των εκλογών, όπως δόθηκαν τελικά και παρ' όλη τη βία και τη νοθεία, ήταν: η ΕΡΕ ποσοστό 51%, η Ενωση Κέντρου, σε συνεργασία με το κόμμα του Μαρκεζίνη, πήρε ποσοστό 33,5% και το ΠΑΜΕ (Πανδημοκρατικό Αγροτικό Μέτωπο Ελλάδος, το κόμμα με το οποίο εξελέγη ο Λαμπράκης) πήρε περίπου 15% που, αν και υ-πολείπονταν αρκετά αυτού της ΕΔΑ το 1958, ήταν πάνω από τα αναμενόμενα και αρκετά επικίνδυνο.
Η ΕΡΕ κατάφερε έστω και μ' αυτό τον ξεδιάντροπο τρόπο να κερδίσει τις εκλογές. Ακόμα πιο αισχρή όμως ήταν η δήλωση του αμερικανού πρέσβη και πράκτορα της CIA, Πιουριφόι, για τα αποτελέσματα των εκλογών που: «αποτέλεσαν έμπρακτον απόδειξιν πίστεως εις τα ιδεώδη της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου»(!!) («Μαύρη Βίβλος», έκδοση ΕΔΑ, 1962, σελ. 204)
Η κυβέρνηση ήξερε πως έπρεπε να στριμώξει κι άλλο την Αριστερά. Οι αγώνες του λαού για ειρήνη καθώς και το κίνημα ενάντια στα πυρηνικά όπλα άρχισαν να παίρνουν μεγάλες διαστάσεις. Από τις αρχές του 1961 ο Λαμπράκης δραστηριοποιείται έντονα σε διεθνές επίπεδο για το ζήτημα των πολιτικών κρατουμένων στην Ελλάδα. Στα τέλη Μάρτη, 40 εργατικοί βουλευτές στην Αγγλία ζητούν από την ελληνική κυβέρνηση αμνηστία για τους έλληνες πολιτικούς κρατούμενους. Το ζήτημα είχε πάρει διεθνείς διαστάσεις, αφού δεν αφορούσε μόνο την Ελλάδα αλλά γίνονταν συντονισμένες προσπάθειες για τους πολιτικούς κρατουμένους και σε άλλες χώρες τους κόσμου. Ας μην ξεχνάμε ότι την ίδια περίπου περίοδο δολοφονήθηκε από το φασιστικό καθεστώς του Φράνκο, ύστερα από βασανιστήρια, ο Χιουλιάν Γκριμάο, μέλος της ΚΕ του ΚΚ Ισπανίας. Αλλά και μέσα στην Ελλάδα οι κόντρες για το ζήτημα δεν σταματούν μέσα κι έξω από τη Βουλή. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, «παραμένουν ακόμα στις φυλακές περίπου 1.200, από τους οποίους 610 είναι για δραστηριότητα στην Κατοχή, 380 για παράβαση των "μέτρων τάξης" του εμφυλίου πολέμου και περίπου 100 του ΑΝ 375 "περί κατασκοπείας"». («Από τον εμφύλιο στη χούντα» του Σπ. Λιναρδάτου, τόμος Δ, εκδ. Παπαζήση, σελ. 229).
Στις 21 Απρίλη του 1963 διοργανώνεται πορεία ειρήνης από το Μαραθώνα ως την Πνύκα, η οποία απαγορεύεται από την αστυνομία. Αλλά η κυβέρνηση του Καραμανλή δεν έμεινε μόνο στην απαγόρευση. Μπλόκαρε με ροπαλοφόρους της αστυνομίας αλλά και παρακρατικούς όλη σχεδόν τη διαδρομή, ώστε να είναι αδύνατο να φτάσει κάποιος στο Μαραθώνα. Ασκησε πιέσεις μέχρι και σε ιδιοκτήτες λεωφορείων να μη διαθέσουν οχήματα για τη μεταφορά κόσμου. Ο Λαμπράκης αποφασίζει να πραγματοποιήσει την πορεία έστω και μόνος του και μετά από πολλά εμπόδια ξεκινά την πορεία μαζί με τον Μιχ. Γιάγκα, τη Γ. Λιναρδάτου και τον πρόεδρο των εισπρακτόρων Πειραιά, Βασ. Παπασταφίδα. Τους ακολουθούν πολλοί δημοσιογράφοι. Στο δρόμο θα δεχτεί επιθέσεις από παρακρατικούς («αγανακτισμένους πολίτες» που διαμαρτύρονταν για τη... δράση κομμουνιστών στα ιερά χώματα του Μαραθώνα, όπως έλεγαν). Πολύ γρήγορα η αστυνομία θα συλλάβει τους τρεις συναγωνιστές του Λαμπράκη που τον συνόδευαν. Λίγο μετά θα συλληφθεί κι ο ίδιος. Αν και δεν κατάφερε να ολοκληρώσει την πορεία ειρήνης, κατάφερε κάτι πολύ σημαντικότερο. Εξέφρασε τις διαθέσεις του ελληνικού λαού για πάλη ενάντια στο σάπιο καθεστώς της αμερικανοκρατίας, κόντρα ακόμα και στην ίδια την ηγεσία της ΕΔΑ η οποία ζητούσε «μια αληθινή εξωτερική πολιτική έστω και στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ» («Αυγή» 30/11/1962).

Τίποτα από αυτά όμως δεν θα πτοήσει το μεγάλο αγωνιστή. Ετσι η κυβέρνηση κατέφυγε στην άνανδρη δολοφονία του. Το έγκλημα μπορεί να διέπραξαν οι παρακρατικοί Γκοτζαμάνης και Εμμανουηλίδης, αλλά οι εντολές είχαν δοθεί από πολύ ψηλότερα. Πολλοί έλεγαν ότι τη δολοφονία την οργάνωσε το ίδιο το Παλάτι, άλλοι ότι την εντολή την έδωσε η ξενόδουλη κυβέρνηση του Καραμανλή. Οι περισσότερες όμως ενδείξεις παραπέμπουν στους Αμερικανούς, τη CIA και τις παρακρατικές οργανώσεις που ανέθρεψε το ντόπιο ξενόδουλο καθεστώς και μέσα από τις οποίες προέκυψε λίγο αργότερα η χούντα.
Είχαν ενοχληθεί όλοι αυτοί όχι μόνο από τα αυξημένα εκλογικά ποσοστά της ΕΔΑ αλλά, πολύ περισσότερο, από τη δυναμική του λαϊκού κινήματος που, αν και είχε χτυπηθεί όλα τα προηγούμενα χρόνια, είχε καταφέρει να ανακάμψει. Ας μην ξεχνάμε πως λίγο καιρό πριν από τη δολοφονία, περίπου 700.000 εργαζόμενοι είχαν απεργήσει σε όλη τη χώρα
Πέρα από τα πολιτικά κίνητρα, τα στοιχεία δεν αφήνουν καμιά αμφιβολία. Και το Παλάτι και ο Καραμανλής είχαν σίγουρα στα σχέδιά τους τη δολοφονία του Λαμπράκη. Μάλιστα, ο γραμματέας των ανακτόρων, το 1964, Γερ. Τσιγάντες, αναφέρει πως μετά τις διαδηλώσεις και τα επεισόδια αποδοκιμασίας εναντίον της Φρειδερίκης στο Λονδίνο τον Απρίλη και την παρεμβολή του Γρ. Λαμπράκη, η βασίλισσα Φρειδερίκη αναφώνησε: «Δεν θα με απαλλάξει κανείς από αυτόν τον άνθρωπο;» («Το Βήμα» 4/6/1976).
Και ο ίδιος ο Α. Παπανδρέου αναφέρει μια συζήτηση που είχε με τον τότε αρχηγό της χωροφυλακής Βαρδουλάκη, ο οποίος του είπε: «Κατά λάθος σκοτώθηκε ο Λαμπράκης. Είχε απλώς δοθεί η εντολή από τη βασίλισσα Φρειδερίκη να τον στραπατσάρουν» (αναφέρεται στο βιβλίο του Σπ. Λιναρδάτου «Από τον εμφύλιο στη χούντα», τόμος Δ, εκδ. Παπαζήση)

Γιώργης Τσαρουχάς

Ομως, τα κυριότερα στοιχεία δείχνουν προς τις ΗΠΑ. Η ανάμειξη των Αμερικάνων στη δολοφονία φαίνεται από δύο πολύ χαρακτηριστικά στοιχεία που προέκυψαν κατά τη διάρκεια των ερευνών. Το πρώτο ήταν ότι στενός συνεργάτης των δολοφόνων ήταν ο Γιάννης Χολέβας, πράκτορας της ΚΥΠ και μετέπειτα συνεργάτης του Γ. Παπαδόπουλου και υπουργός στη αμερικανοκίνητη χούντα. Ο Παπαδόπουλος ήταν ο σύνδεσμος της CIA με την ΚΥΠ για αρκετά χρόνια. Το δεύτερο είναι ο ρεβανσισμός που έδειξε η χούντα για όλους εκείνους που αναμείχθηκαν στη δίκη. Ο Τσαρουχάς, που ήταν βασικός μάρτυρας κατηγορίας δολοφονήθηκε, ο Σαρτζετάκης, που ήταν ο ανακριτής στη δίκη των δολοφόνων, απολύθηκε και φυλακίστηκε και οι δικηγόροι της πολιτικής αγωγής εξορίστηκαν στα Γιούρα. Φυσικά οι δολοφόνοι αποφυλακίστηκαν.

Μετά τη δολοφονία

Η δολοφονία του Λαμπράκη πυροδότησε σημαντικές πολιτικές εξελίξεις. Η τεράστια κατακραυγή του ελληνικού λαού για τη στυγερή δολοφονία έφερε κρίση στην υπόδουλη κυβέρνηση. Στις 11 Ιούνη του 1963 η κυβέρνηση Καραμανλή παραιτείται. Φαίνεται ότι οι Αμερικανοί επέλεξαν την προσωρινή άμβλυνση των φαινομένων κρίσης που υπήρχαν και πρόκριναν μια κυβέρνηση της Ενωσης Κέντρου, που ευελπιστούσαν πως θα παίξει το ρόλο του αναχώματος απέναντι στις λαϊκές κινητοποιήσεις. Η δικομματική εναλλαγή θα περιθωριοποιούσε την Αριστερά πιο εύκολα.
Το Φλεβάρη της ίδιας χρονιάς ο Καραμανλής επιχείρησε μια άκρως αντιδραστική αλλαγή του συντάγματος ώστε να συσσωρεύσει όλες τις εξουσίες στα χέρια του. Μια δικτατορία με κοινοβουλευτικό μανδύα, όπως έχει ειπωθεί από πολλούς. Ομως οι Αμερικανοί, το Παλάτι και σίγουρα μια μερίδα της αστικής τάξης είχαν διαφορετική γνώμη και ο Κ. Καραμανλής οδηγήθηκε σε παραίτηση με πρόσχημα διαφωνίες με το βασιλιά για ένα ταξίδι στην Αγγλία.
Ο ίδιος ο βασιλιάς Παύλος είπε στον αμερικανό δημοσιογράφο Σουλτσμπέργκερ: «Ο Καραμανλής επέλεξε ένα παράδοξον και άνευ ουσίας θέμα διά να παραιτηθή, διότι κατά τα άλλα αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα με την υπόθεση της Θεσσαλονίκης (το φόνο του Λαμπράκη) και τα ζητήματα που άρχιζε να δημιουργεί στην Κύπρο ο Μακάριος» («Από τον Εμφύλιο στη Χούντα», Σπ. Λιναρδάτου, εκδόσεις Παπαζήση, τόμος Δ, σελ. 278). Λίγο αργότερα θα φανούν οι απώτεροι στόχοι των Αμερικανών με την επιβολή της χούντας το '67. Στις 18 Ιουνίου, αφού έχει προκύψει νέα κυβέρνηση από την ΕΡΕ, με επικεφαλής τον Π. Πιπινέλη, ο Κ. Καραμανλής θα αναχωρήσει για τη Ζυρίχη, με πλαστό διαβατήριο με το όνομα «Βασίλης Τριανταφυλλίδης».
Στις εκλογές της 3ης Νοεμβρίου η Ενωση Κέντρου πήρε το 42% και 138 έδρες, η ΕΡΕ το 40% και 132 έδρες και η ΕΔΑ 14,5% και 28 έδρες. Ετσι προκύπτει νέα κυβέρνηση της Ενωσης Κέντρου με πρωθυπουργό το Γεώργιο Παπανδρέου, που απ' ό,τι φαίνεται είχε, την περίοδο εκείνη τουλάχιστον, την έγκριση των ΗΠΑ αλλά και του Παλατιού.

Τα εγκλήματα, όμως, των Αμερικάνων δεν σταμάτησαν στο Λαμπράκη. Στις 11 Νοέμβρη του 1964, στην επέτειο της ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοποτάμου, συγκεντρώθηκαν στο Γοργοπόταμο πολλοί εκπρόσωποι του ΕΛΑΣ για να τιμήσουν την ιστορική εκείνη μέρα. Η περιοχή όμως είχε ναρκοθετηθεί. 14 άνθρωποι σκοτώθηκαν και πολλοί περισσότεροι τραυματίστηκαν. Γρήγορα αποκαλύφθηκε ότι ήταν δουλειά της CIA και το σχέδιο είχε την κωδική ονομασία «ΒΕΛΟΣ».
Λίγους μήνες μετά βγήκε στη δημοσιότητα μυστικό έγγραφο της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Αθήνα προς την αμερικανική κυβέρνηση, που ανέφερε τα εξής: «Σχετικά με την υπόθεση του περασμένου Νοεμβρίου στο "G" μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι καμιά διαρροή πληροφοριών δεν μπορούσε να γίνει στην Ελλάδα. Οσοι αναμίχθησαν έλαβον οδηγίες και ενήργησαν κάτω από τον αυστηρό έλεγχο της CIA» («Αυγή» 20/10/1966 και Ν. Ψυρούκης «Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας», τόμος 3ος, σελ. 251, εκδ. Επικαιρότητα). Η αλυσίδα των εγκλημάτων θα συνεχιστεί με τη δολοφονία του Πέτρουλα, τις δολοφονίες της χούντας, την εκτέλεση του Παναγούλη και τόσες άλλες.

Η δίκη

Την ανάκριση για τη δολοφονία διεξήγαγε ο Χρήστος Σαρτζετάκης και εισαγγελείς της δίκης ήταν οι Δελαπόρτας και Μπούτης. Στις 13 Σεπτέμβρη 1963 ο ανακριτής Σαρτζετάκης και ο εισαγγελέας Μπούτης διατάζουν την προφυλάκιση του Μήτσου, του Καμουτσή, του Διαμαντόπουλου και του Παπατριανταφύλλου, πρώην διοικητή του Ε' Αστυνομικού Τμήματος Θεσσαλονίκης. Και μόνο αυτό το γεγονός είναι αρκετό για να φανεί ότι η δολοφονία έγινε εν γνώσει της κυβέρνησης.
Η κυβέρνηση και αστυνομία προσπάθησαν να εμφανίσουν τη δολοφονία ως τροχαίο ατύχημα. Οταν όμως έγινε η δίκη, ο Εμμανουηλίδης είπε πως λίγο πριν από την επίθεση οι παρακρατικοί μαζεύτηκαν στην Ασφάλεια και ο υπομοίραρχος Κατσούλης τους είπε ξεκάθαρα πως «στόχος μας είναι ο Λαμπράκης». Είναι χαρακτηριστική η κατάθεση του Καπελώνη στη δίκη, ο οποίος ανέφερε πως «ο Κατσούλης ειδοποίησε όλα τα Παραρτήματα να στείλουν άνδρες τους στον τόπο της συγκέντρωσης όπου θα μιλούσε ο Λαμπράκης και να πάρουν μαζί τους "Εθνικόφρονες πολίτες", για να αποδοκιμάσουν τους οπαδούς της Ειρήνης. Επειδή όμως στο μεταξύ άλλαξε ο τόπος της συγκέντρωσης όπου θα μιλούσε ο βουλευτής της ΕΔΑ, οι περί ου ο λόγος "πολίτες" κλήθηκαν να μαζευτούν στο Ε' Αστυνομικό Τμήμα. Εκεί τους έβγαλε λόγο ο Κατσούλης, ο οποίος μεταξύ των άλλων τούς τόνισε ότι "στόχος μας είναι ο Λαμπράκης"». Με επίμονες προσπάθειες τριών δημοσιογράφων, του Γιώργου Ρωμαίου, του Γιάννη Βούλτεψη και του Γιώργου Μπέρτσου, βρέθηκαν στοιχεία και αποκαλύφθηκε η ύπαρξη και η δράση μιας μυστικής παρακρατικής οργάνωσης με το όνομα «Καρφίτσα» που έδρασε το βράδυ της δολοφονίας στην αντισυγκέντρωση των φασιστοειδών. Η ονομασία προέρχεται από μια καρφίτσα που είχαν όλοι στο πέτο για να αναγνωρίζονται μεταξύ τους. Ο Ρωμαίος μάλιστα καταγγέλλει και απόπειρα δωροδοκίας από το πολιτικό γραφείο του Καραμανλή για να μη δημοσιεύσει τα στοιχεία.
Παρά τους εκβιασμούς και τις πιέσεις που δέχτηκαν τα μέλη του δικαστηρίου και λόγω της μεγάλης κατακραυγής για τη δολοφονία και της απαίτησης για απονομή δικαιοσύνης, οι δύο δολοφόνοι (Εμμανουηλίδης και Γκοτζαμάνης) καθώς και πολλοί αξιωματικοί της χωροφυλακής θα δικαστούν το Δεκέμβριο 1966.
Είναι χαρακτηριστικό ένα σημείο της αγόρευσης του Παύλου Δελαπόρτα, που προσπάθησε να χρησιμοποιήσει τις μελανότερες εκφράσεις όταν αναφερόταν στους μηχανισμούς που σκότωσαν το Λαμπράκη: «Αποτελούνται από κατάλοιπα υποπροϊόντων του Xίτλερ, από γιγαντοκύτταρα δωσιλογικής λευχαιμίας... από κακοποιούς διαφόρων βαθμών και ειδών, από ιδεολογικούς σκηνίτες και από άλλους φτωχούς διαβόλους... Aπό τέτοια κοινωνικά βυθοκορήματα αναμενόταν βοήθεια και σ' αυτά θα ανετίθετο σε ώρα κρίσης η ενίσχυση των Σωμάτων Aσφαλείας και η μεγάλη και άγια υπόθεση "της υπερασπίσεως της Πατρίδος και του Eλληνοχριστιανικού Πολιτισμού παντού, πάντοτε και δι' όλων των μέσων", κατά τους σκοπούς της οργάνωσης του Γιοσμά που αναγράφονται πίσω από την ταυτότητα του Γκοτζαμάνη… Tι άλλο έπρεπε να περιμένει κανείς απ' αυτό πλην του ότι θα εξελισσόταν σε κακοήθη νεοπλασία της κοινωνίας;».
Οι φυσικοί αυτουργοί Γκοτζαμάνης και Εμμανουηλίδης θα καταδικαστούν όχι για δολοφονία αλλά για βαριές σωματικές βλάβες σε 11 και 8,5 χρόνια αντίστοιχα. Μετά από δύο χρόνια η χούντα θα τους αποφυλακίσει. Οι αξιωματικοί της αστυνομίας που είχαν κατηγορηθεί αθωώθηκαν πανηγυρικά. Οι ηθικοί αυτουργοί παρέμειναν «οι γνωστοί... άγνωστοι». Η απόφαση των ενόρκων ήταν ότι ο Λαμπράκης «δεν εδολοφονήθη».
Tη διετία 1990-1991 ήρθαν νέα στοιχεία στη δημοσιότητα. Οι Αμερικανοί αμέσως μετά τον πόλεμο έστησαν σε όλες τις χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ παρακρατικές οργανώσεις μέσα από τις μυστικές υπηρεσίες. Αποστολή τους ήταν οι πολιτικές δολοφονίες αγωνιστών αλλά και προβοκατόρικες ενέργειες που είχαν στόχο να ενοχοποιήσουν συνολικά την Αριστερά, ώστε να αποφευχθεί μια ενδεχόμενη κατάληψη εξουσίας από κομμουνιστές ή ακόμα και η συμμετοχή της Αριστεράς σε κυβερνήσεις. Η όλη επιχείρηση της CIA ονομάστηκε «Stay Behind» και στην Ελλάδα εξειδικεύτηκε ως «Eπιχείρηση Kόκκινη Προβιά». Οι χώρες του ΝΑΤΟ υπέγραφαν μυστικό πρωτόκολλο με το οποίο έπρεπε να δημιουργήσουν το δικό τους παρακρατικό μηχανισμό μέσω των μυστικών υπηρεσιών άλλα και του στρατού για να στηθεί σωστά η επιχείρηση. Για την Ελλάδα στις 25 Μάρτη του 1955 υπογράφηκε η μυστική συμφωνία της «Κόκκινης Προβιάς» από τον πρωθυπουργό Παπάγο με το στρατηγό της CΙΑ Τράσκοτ. Υπάρχουν πολλές ενδείξεις ότι η οργάνωση «Καρφίτσα» ήταν έργο αυτού του μηχανισμού. Για την επιχείρηση στο Γοργοπόταμο το 1964 οι αποδείξεις για την εμπλοκή των Αμερικανών είναι ατράνταχτες.
Η δολοφονία του Λαμπράκη, όπως κι αυτή του Μπελογιάννη, αποτελεί ορόσημο στη μεταπολεμική ιστορία της Ελλάδας. Ερχεται να επισφραγίσει την κυριαρχία των πιο αντιδραστικών στοιχείων της ελληνικής αστικής τάξης αλλά και πολύ περισσότερο την κυριαρχία των Αμερικανών, που ανέδειξαν και στήριξαν όλους τους γνωστούς και άγνωστους παρακρατικούς–φασιστικούς μηχανισμούς στη χώρα μας τις δεκαετίες του '50 και του '60. Είναι μια δολοφονία που υπογραμμίζει πως, παρά τον κοινοβουλευτικό μανδύα που είχε την περίοδο εκείνη το πολίτευμα, δεν είχε να ζηλέψει σε τίποτα το κράτος των ταγματασφαλιτών και των δωσίλογων, το κράτος του εμφύλιου και της μαζικής τρομοκρατίας. Είναι μια πράξη που ήθελε να τρομοκρατήσει το δημοκρατικό και προοδευτικό κόσμο της Ελλάδας, τους εργαζόμενους που πάλευαν για ψωμί, δουλειά και ελευθερία. Είναι ένα από τα πολλά γεγονότα που ανέθρεψαν τα πιο αντιδραστικά και φασιστικά κατακάθια που υπήρχαν την περίοδο εκείνη στην ελληνική κοινωνία, με τελική κατάληξη το αμερικανοκίνητο στρατιωτικό πραξικόπημα του 1967.
Ο Γρηγόρης Λαμπράκης, με τον ηρωικό του θάνατο, θα δείχνει πάντα το δρόμο του αντιιμπεριαλιστικού αγώνα και της ειρήνης στους λαούς. Και σήμερα, περισσότερο από ποτέ, υπάρχει ανάγκη όλοι οι λαοί του κόσμου να ακολουθήσουν με συνέπεια αυτό το δρόμο.