Ήταν ένας ποιητής που αγαπήθηκε από λαούς και καλλιτέχνες σε τόσες χώρες, όσο τους αγάπησε κι ο ίδιος και με τα έργα του και με τις πράξεις του. Κι αυτό φαίνεται όχι μόνο από τις αμέτρητες μελοποιήσεις των ποιημάτων του σε Ελλάδα, Αμερική, Ιαπωνία κλπ, αλλά και από τη μεριά του, με την απεύθυνση σε αυτούς, τις συνήθειές τους, τους καημούς τους, τις ανάγκες και τα προβλήματά τους μέσα από την τέχνη του κι όχι μόνο. Κι ενώ μπαίνω στον πειρασμό να κάνω λογοτεχνική ανάλυση του έργου του, θα αρκεστώ σε λίγα απλά και γενικά ζητήματα της ζωής και του έργου του.
Ο Ναζίμ Χικμέτ ήταν επαναστάτης στο έργο του, επειδή ένιωθε τις ανάγκες και τα προβλήματα των εργατών και του εργαζόμενου λαού, επειδή παρότρυνε σε ξεσηκωμό, συμβούλευε να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους. Δεν πατρονάριζε, δεν είχε δασκαλίστικο ύφος, ήταν όμως και πατέρας και δάσκαλος. Μορφωμένος αλλά όχι υπεράνω.
Ο Ναζίμ Χικμέτ ήταν επαναστάτης στη ζωή του, όχι μόνο λόγω της τέχνης του. Άλλωστε “λόγια χωρίς έργα είναι απλά θόρυβος”. Ήταν επαναστάτης επειδή αγωνίστηκε για το λαό του, τον τουρκικό, επειδή οι απόψεις του δεν άρεσαν στο κράτος και υπήρξε πολλές φορές εξόριστος (που κατέφευγε στην ΕΣΣΔ), επειδή έκανε απεργίες πείνας με ανεπανόρθωτες ζημιές στην υγεία του. Επειδή στήριξε την ειρηνική συνύπαρξη των ελληνοκυπρίων και των τουρκοκυπρίων της Κύπρου, δείχνοντάς τους την ανάγκη να προβούν σε απελευθερωτικό αγώνα ενάντια στη βρετανική κατοχή. Επειδή οι διώξεις εις βάρος του από την ιδιαίτερη πατρίδα του, του στοίχισαν στην υγεία του και εν τέλει δεν ήταν άσχετες με το θάνατό του.
Ήταν διεθνιστής, όχι επειδή αρνούνταν πατρίδα ή εθνικότητα, αλλά ίσα-ίσα, επειδή αγαπούσε την πατρίδα του την Τουρκία όσο και τις υπόλοιπες πατρίδες. Αγωνίστηκε γι'αυτήν και ήθελε να προσφέρει ό,τι είχε και δεν είχε στο λαό του, ενώ παράλληλα αναγνώριζε το δικαίωμά του να υπάρχει σε κάθε άλλη χώρα ως δεύτερη ή επόμενη πατρίδα του, ως ισότιμος, για να παραφράσω και τα λεγόμενα του Ρίτσου. Μίλησε και στους λαούς των υπόλοιπων χωρών, αφουγκράστηκε τα ιδιαίτερα ζητήματά τους, όπως αφουγκράστηκε και τα ιδιαίτερα ζητήματα του τουρκικού λαού που έδειξε πολλές φορές πως αγάπησε.
Και το πιο σημαντικό, ο Ναζίμ Χικμέτ ήταν λαϊκός. Όχι με μια διαστρεβλωμένη έννοια πως ό,τι συμβαίνει κι ό,τι ασπάζεται ή αρέσει στο σήμερα σε ένα λαό είναι λαϊκό. Αλλά με την έννοια ότι ποτέ δεν είδε τον εαυτό του έξω και πάνω από το λαό (είτε τον τουρκικό είτε κάθε άλλο). Πάντα μέσα σε αυτόν, με την ίδια σκέψη, απλή και χωρίς φορτικά ή κρυφά και μυστικά νοήματα στην ποίηση του. Ήταν με την ειρήνη, όχι όμως από μια “ανθρωπιστική” ή πασιφιστική οπτική. Αναγνώριζε και διαχώριζε τον καταπιεστή από τον καταπιεζόμενο• χωρίς να χαϊδέψει ποτέ τα αφτιά μας, χωρίς να μας πει πως όλα είναι εντάξει, ήταν συμβουλευτικός σε εμάς, και δηκτικός προς τους υπηρέτες της εκμετάλλευσης. Έδειχνε πάντα το δρόμο της επανάστασης και μιλούσε γι'αυτήν μέσα από τα βιώματά του και τα βιώματά μας. Ήταν λαϊκός γιατί δεν είχε μια μικροαστική ανυπομονησία για το μέλλον απορρίπτοντας το παρελθόν, λάθος που συχνά έκαναν άλλοι επαναστατικοί καλλιτέχνες. Οι παραδόσεις ιδίως του τουρκικού λαού αποτέλεσαν γι'αυτόν έμπνευση, όπως φαίνεται και από τα παραμύθια και τα θεατρικά έργα που έγραψε. Οι παραδόσεις ενός λαού ή των λαών αποτελούν το παρελθόν του και για τον Χικμέτ η αποτύπωση, η αναγνώριση και η χρήση του (“Όπως ο Κερέμ”, “Πέτρογκραντ 1917”...) μαζί με την περιγραφή της παροντικής πραγματικότητας, των κακουχιών που υφίστανται οι λαοί και ο λαός του, πλάι τους κι οι αγωνιστές (“Επιστολές και ποιήματα XI”, “Του θανάτου”) οδηγούν στην ανάγκη να αγωνιστούμε για ένα διαφορετικό, καλύτερο μέλλον (“Αισιοδοξία”, “Επιστολές και ποιήματα XX”). Τέλος, ήταν λαϊκός, γιατί επαναστατική δεν είναι μόνο η αναφορά στην επανάσταση και η καθοδήγηση σε αυτήν, όμως επαναστατικό είναι να μην ξεχνάμε πως ο έρωτας, η φύση, τα ταξίδια, τα πανυγήρια, το τραγούδι κι η μουσική, οι τέχνες κι ό,τι συμβαίνει στη ζωή του ανθρώπου, ανήκει στον ίδιο το λαό και γι'αυτό όλα αυτά κατέχουν εξέχουσα θέση στην ποίησή του.
Ο Ναζίμ Χικμέτ ήταν κομμουνιστής. Για όλα τα παραπάνω.
Δημήτρης Χατζηκωνσταντίνου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου