Μπόρο και Ραμίζ: η αλβανο-σερβική φιλία θεμελιωμένη πάνω στον αντιφασιστικό αγώνα

“Δύο σώματα με το ίδιο αίμα”


Ο εθνικά Σέρβος από το Μαυροβούνιο, Μπόρκο “Μπόρο” Βουκμίροβιτς, και ο εθνικά Αλβανός από το Κόσοβο, Ραμίζ Σαντίκου, πολέμησαν δίπλα-δίπλα εναντίον του φασισμού και εκτελέστηκαν σφιχταγκαλιασμένοι, το 1943, φωνάζοντας αντιφασιστικά συνθήματα. Οι δυο τους, μετά το 1945, έγιναν σύμβολα της φιλίας Σέρβων και Αλβανών ενώ η ανάμνησή τους επιχειρείται να εκριζωθεί μετά το 1999. Αυτή είναι η ιστορία τους.

Ο Μπόρκο Βουκμίροβιτς γεννήθηκε την 1η Αυγούστου 1912, στο χωριό Μπρατσίγκοβο της Βουλγαρίας κοντά στην πόλη Πλόβντιβ. Ο πατέρας του ήταν εθνικά Σέρβος από το Μαυροβούνιο, ο οποίος είχε πάρει μέρος στην εξέγερση του Ίλιντεν, το 1903 πράγμα που του κόστισε την εκδίωξή του από την πατρίδα του. Η οικογένεια Βουκμίροβιτς επέστρεψε, δέκα χρόνια μετά, το 1914, κι εγκαταστάθηκε στην πόλη Πέτς του Κοσόβου.

Ο “Μπόρο” τελείωσε το σχολείο στο Πετς κι εντάχθηκε στο εργατικό κίνημα. Το 1932 έγινε μέλος της κομμουνιστικής νεολαίας και τον επόμενο χρόνο του ΚΚ Γιουγκοσλαβίας. Το 1934 ήταν ήδη γραμματέας της περιοχής του Πετς. Συλλαμβάνεται, φυλακίζεται και βασανίζεται αρκετές φορές λόγω της δράσης του αλλά πάντοτε συνεχίζει σταθερά. Το 1937 εκλέγεται γραμματέας της περιφερειακής επιτροπής του ΚΚΓ και το 1940 γραμματέας της κομματικής επιτροπής Μαυροβουνίου, Σαντζάκ και Κοσόβου-Μετοχίων. Στην αυγή του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου οργανώνει διαδηλώσεις και απεργίες στην περιοχή του Κοσόβου. Με το ξέσπασμα του πολέμου αναλαμβάνει την οργάνωση του ένοπλου αγώνα στην περιοχή του Κοσόβου και επιπλέον, ως γραμματέας της κομματικής επιτροπής Κοσόβου-Μετοχίων, του ανατίθεται το καθήκον να έρθει σε επαφή με τους Αλβανούς κομμουνιστές και να βοηθήσει στην οργάνωση και ανάπτυξη του αγώνα εκεί. Από τα τέλη του 1941, ως πολιτικός κομισάριος, του παρτιζάνικου τμήματος Μετοχίων εκδίδει την αντιφασιστική εφημερίδα “Φωνή του Λαού” και βοηθά στην οργάνωση του παρτιζάνικου αγώνα στην περιοχή του Κοσόβου.

Μπόρκο “Μπόρο” Βουκμίροβιτς

 Ο Ραμίζ Σαντίκου, γεννήθηκε στις 19 Γενάρη του 1915, στην πόλη Πετς του Κοσόβου. Συμμετέχει στην αθλητική ομάδα “Μέλλον” (Buducnost), η οποία συγκεντρώνει όλα τα επαναστατικά στοιχεία της περιοχής. Αυτό θα του κοστίσει και την πρώτη του σύλληψη και φυλάκιση, το 1931. Στη συνέχεια, ο Ραμίζ σπούδασε Νομικά στο πανεπιστήμιο του Βελιγραδίου. Εκεί εντάχθηκε στο ρωμαλέον φοιτητικό αντιφασιστικό κίνημα του μεσοπολέμου και ήρθε σε επαφή με τις κομμουνιστικές ιδέες. Έγινε μέλος της κομμουνιστικής νεολαίας το 1933 και του ΚΚ Γιουγκοσλαβίας, το 1936 παίρνοντας τη θέση του μέλους του Περιφερειακού Γραφείου Κοσόβου-Μετοχίων. Το 1938, μαζί με άλλους 68 κομμουνιστές της περιοχής, ο Ραμίζ συντάσσει Διακήρυξη για τα δικαιώματα του αλβανικού πληθυσμού του βασιλείου της Γιουγκοσλαβίας, η οποία προκαλεί αίσθηση στον τοπικό πληθυσμό. Το 1939, όταν η Ιταλία καταλαμβάνει την Αλβανία, ο Σαντίκου βοηθάει στην οργάνωση διαμαρτυριών στο Κόσοβο που ζητούν την απόσυρση των ιταλικών στρατευμάτων. Γι’ αυτή του τη δράση συλλαμβάνεται και φυλακίζεται ενώ αργότερα σε νέα δίκη του ο εισαγγελέας θα προτείνει τη θανατική καταδίκη, την οποία θα γλιτώσει τελευταία στιγμή. Όταν αφεθεί ελεύθερος θα πάρει μέρος στον αμυντικό πόλεμο εναντίον της γερμανικής εισβολής, πολεμώντας από τις τάξεις του γιουγκοσλαβικού στρατού. Με την επικράτηση των Γερμανών συλλαμβάνεται και μεταφέρεται σε στρατόπεδο συγκέντρωσης αλλά δραπετεύει και εντάσσεται στον παράνομο μηχανισμό του ΚΚΓ. Στην αρχή της Κατοχής καθοδηγεί σχεδόν μόνος του την κομματική οργάνωση Κοσόβου-Μετοχίων. Τον Ιούλιο του ’42 συλλαμβάνεται από τις κατοχικές Αρχές φυλακίζεται και βασανίζεται για να προδώσει τον παράνομο μηχανισμό του ΚΚΓ στην περιοχή. Επειδή δε λυγίζει διατάσσεται η μεταφορά του στις αλβανικές φυλακές των Τιράνων. Εκεί με τη βοήθεια Αλβανών κομμουνιστών με επικεφαλής το νο2 του ΚΚ Αλβανίας, Κότσι Τζότζε, δραπετεύει κι επανέρχεται στην περιοχή του Κοσόβου.

Ραμίζ Σαντίκου

Ο Απρίλιος του 1943 βρίσκει τους Μπόρο και Ραμίζ δίπλα-δίπλα να συνεργάζονται στα πλαίσια των παρτιζάνικων τμημάτων στην περιοχή της Τζιακόβιτσα, στο Κόσοβο. Στις αρχές του Απρίλη, μεταβαίνουν μαζί στην πόλη του Πρίζρεν για να συναντήσουν το στέλεχος του ΚΚΓ, Σβέτοζαρ Βουκμάνοβιτς “Τέμπο” που έχει φτάσει στην περιοχή επιφορτισμένος με την οργάνωση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Ενώ όμως βρίσκονται καθ’ οδόν πέφτουν σε ενέδρα Ιταλών και Αλβανών φασιστών. Στη μάχη που ακολουθεί, στο χωριό Λαντόβιτσα της επαρχίας Πρίζρεν, τραυματίζονται και οι δύο και συλλαμβάνονται. Ακολουθούν τριήμερα βασανιστήρια για να προδώσουν συντρόφους, θέσεις και σχέδια όμως στέκονται κι οι δύο αλύγιστοι. Τότε διατάσσεται η εκτέλεσή τους.

Στις 10 Απριλίου, οι Μπόρο και Ραμίζ, στήνονται μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα. Στέκονται αγκαλιασμένοι. Όταν επιχειρούν να τους χωρίσουν για να εκτελεστούν ξεχωριστά, αυτοί σφίγγονται ακόμα περισσότερο ο ένας πάνω στον άλλον κι αρχίζουν να τραγουδούν παρτιζάνικα τραγούδια και να φωνάζουν αντιφασιστικά συνθήματα. Έτσι, αγκαλιασμένοι θα δεχτούν τα πυρά του εκτελεστικού αποσπάσματος και θα πέσουν ηρωικά νεκροί.

Μπόρο και Ραμίζ, λίγο πριν την εκτέλεσή τους

Σύμβολα της “Αδελφότητας κι Ενότητας” Σέρβων και Αλβανών του Κοσόβου

Τα νέα της εκτέλεσής τους θα προκαλέσουν μεγάλη συγκίνηση στους παρτιζάνους της περιοχής καθώς πρόκειται για δύο μάχιμα και αγαπητά στελέχη του ΚΚΓ. Αμέσως γίνονται σύμβολα του αντιφασιστικού αγώνα και της αδελφότητας κι ενότητας Σέρβων κι Αλβανών στο Κόσοβο. Τα δύο κοσοβάρικα παρτιζάνικα τάγματα που θα ενταχθούν στην 1η μακεδονο-κοσοβάρικη ταξιαρχία κρούσης το φθινόπωρο του ’43 θα φέρουν τα ονόματά τους.

Μετά το τέλος του πολέμου, το 1945, αμφότεροι θα ανακηρυχθούν ήρωες της νέας Γιουγκοσλαβίας ενώ ο Σαντίκου θα ανακηρυχθεί και εθνικός ήρωας της ΛΔ Αλβανίας από την κυβέρνηση του Ενβέρ Χότζα. Το 1963, στα 20χρονα του ηρωικού θανάτου τους, θα χτιστεί ένα εντυπωσιακό μνημείο στον τόπο εκτέλεσής τους, σε ανάμνησή τους. Μια επιγραφή στο μνημείο έγραφε:
“Κρατώντας ψηλά τη σημαία του Κομμουνιστικού Κόμματος Γιουγκοσλαβίας (ΚΚΓ) στη μάχη εναντίον των κατακτητών και των ντόπιων προδοτών για την εθνική και κοινωνική απελευθέρωση, για την αδελφότητα κι ενότητα των λαών μας, εδώ, τον Απρίλιο του 1943, οι εθνικοί ήρωες Μπόρο Βουκμίροβιτς, γραμματέας, και Ραμίζ Σαντίκου, μέλος της Περιφερειακής Επιτροπής Κοσόβου-Μετοχίων του ΚΚΓ, έδωσαν τις ζωές τους.”

Δρόμοι, σύλλογοι, στάδια και ιδρύματα στο Κόσοβο και σε άλλα μέρη στην πρώην Γιουγκοσλαβία θα πάρουν τα ονόματά τους ενώ χάλκινες προτομές τους θα κοσμούν κεντρικό πάρκο στην Πρίστινα. Μάλιστα ένας αθλητικός ποδοσφαιρικός σύλλογος που αγωνίζεται στη Β’ Εθνική του τοπικού πρωταθλήματος στο Κόσοβο εξακολουθεί μέχρι σήμερα να ονομάζεται Αθλητικός Σύλλογος “Ραμίζ Σαντίκου”. Επίσης, ο γιουγκοσλαβικός στρατός θα ονομάσει το 1978 το πυροβόλο όπλο του RTOP-403 “Ραμίζ Σαντίκου”.

Αλλά η ιστορία των Μπόρο και Ραμίζ θα εμπνεύσει και τους ποιητές της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Ο αλβανικής καταγωγής Αντέμ Γκαϊτάνι θα συγγράψει ένα ποίημα στα αλβανικά υπό τον τίτλο “Μπόρο και Ραμίζ” (Boro dhe Ramiz). Το ποίημα, που μπορείτε να διαβάσετε στο τέλος του άρθρου μεταφρασμένο στα ελληνικά, τραγουδούσαν τα χρόνια της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας οι μαθητές των σχολείων του Κοσόβου και στα αλβανικά και στα σερβικά.

Το μνημείο της “Αδελφότητας κι Ενότητας” Σέρβων και Αλβανών Κοσοβάρων στο χωριό Λαντόβιτσα στη μνήμη των Μπόρο και Ραμίζ, έργο των Γιουγκοσλάβων αρχιτεκτόνων Miodrag Pecić και Svetomira Arsić Basara. Στην τελευταία φωτογραφία γιουγκοσλαβικό γραμματόσημο τιμά τα 40χρονα της εκτέλεσης των δύο μαχητών

Δυστυχώς, μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, η θαυμάσια αυτή ιστορία, αντί για παράγοντας έμπνευσης και αντιεθνικιστικής-αντιφασιστικής εκπαίδευσης του λαού, θα αρχίσει να ενοχλεί. Τόσο που θα επιχειρηθεί κυριολεκτικά το ξερίζωμά της από τα εδάφη του Κοσόβου…

Γκρεμίζοντας την “Αδελφότητα κι Ενότητα”

Μετά τον ντε φάκτο χωρισμό του Κοσόβου από τη Σερβία το 1999, η νέα εξουσία στην περιοχή αποφασίζει να γκρεμίσει το μνημείο της “Αδελφότητας κι Ενότητας” Σέρβων και Αλβανών Κοσοβάρων στον τόπο εκτέλεσης των δύο μαχητών και στη θέση του να ανεγείρει ένα εξίσου επιβλητικό μνημείο στη μνήμη των πεσόντων του εθνικιστικού UCK στις μάχες εναντίον του σερβικού στρατού. Έτσι, το μνημείο των Μπόρο και Ραμίζ, το οποίο κοσμούσε κι ένα υπέροχο μωσαϊκό που απεικόνιζε τη στιγμή της εκτέλεσής τους, γκρεμίζεται ολοσχερώς και στη θέση του φτιάχνεται αρχικά ένα νεκροταφείο μαχητών του UCK. Από το 2016 στο ίδιο σημείο ορθώνεται ένα ολόλευκο μνημείο πεσόντων του UCK για να θυμίζει πλέον τον εθνικισμό και την εχθρότητα ανάμεσα στους δυο λαούς.

Φώτο 1: Ο Γιόζιπ Μπροζ Τίτο καταθέτει στεφάνι στο μνημείο των Μπόρο και Ραμίζ (φαίνεται τμήμα του μωσαϊκού που απεικονίζει την εκτέλεση των δύο μαχητών).
Φώτο 2: Το σημερινό μνημείο για τους πεσόντες του UCK που έχει στηθεί στη θέση του παλιού.

Ταυτόχρονα, σε πάρκο της Πρίστινα, βάνδαλοι βεβηλώνουν το μικρό μνημείο των Μπόρο και Ραμίζ, ξεριζώνοντας την προτομή του Μπόρο Βουκμίροβιτς και αφήνοντας μόνο αυτήν του Ραμίζ Σαντίκου.

Οι κυβερνήσεις του Κοσόβου από το 1999 κι έπειτα επιδεικνύουν ιδιαίτερο ζήλο όσον αφορά το ξερίζωμα του κοινού αντιφασιστικού αγώνα των δυο λαών. Στο στόχαστρό τους έχει μπει τόσο το νεκροταφείο των παρτιζάνων-μαχητών στην Πρίστινα (στη θέση του σχεδιάζεται να χτιστεί μνημείο στον πρώτο πρωθυπουργό του ντε φάκτο ανεξάρτητου Κοσόβου, Ιμπραήμ Ρουγκόβα), όσο και το μνημείο της “Αδελφότητας κι Ενότητας” σε μία από τις κεντρικές πλατείες της πόλης. Το αθλητικό κέντρο “Μπόρο και Ραμίζ” που ανεγέρθη το 1977 στην Πρίστινα μετονομάστηκε μετά το 1999 σε “Παλέ της Νεολαίας και των Σπορ” ενώ την είσοδό του πλέον κοσμεί ένα τεράστιο πορτραίτο του Αντέμ Γιασάρι, δολοφονηθέντα από τη σερβική αστυνομία αρχηγού του UCK.

Ο Ραμίζ χωρίς τον Μπόρο ή αλλιώς “το ένα φτερό χωρίς το άλλο”

Ωστόσο, παρά την κυριαρχία του εθνικισμού και στον αλβανικό και στον σερβικό πληθυσμό της περιοχής υπάρχουν ακόμη φωνές που υπερασπίζονται τη μνήμη του κοινού αντιφασιστικού και αντιεθνικιστικού αγώνα, όχι καιροσκοπικά, αλλά ως πρόγραμμα για τα δικά μας Βαλκάνια.

Το ποίημα του Adem Gajtani “Boro dhe Ramiz”

Μπόρο και Ραμίζ

Είμαστε ένας ουρανός, δυο φύλλα από το ίδιο κλαδί, δυο μικρές πέτρες στο ίδιο νερό​

Ο καθαρός ποταμός Μπίστριτσα, δύο σώματα με το ίδιο αίμα, το αγνό καθαρό αίμα
του όρους Ντουκατζίν.

Δάχτυλα απ’ το ίδιο χέρι, μαζί είμαστε ένα πουλί
Εγώ το δεξί του φτερό, εσύ το αριστερό.

Τα μάτια μου, οι βλεφαρίδες σου, οι ρυτίδες σου, το μέτωπό μου,
μιλούν για τους δρόμους προς το μέλλον, μιλούν για τους δρόμους προς την ελευθερία.

Μας τουφεκίσανε, πέσαμε απ’ την ίδια σφαίρα, γιατί, τί είμαι εγώ χωρίς εσένα,
τί είναι το ένα φτερό χωρίς το άλλο;

Τον Ιανουάριο του 2016, Κοσοβάροι φοιτητές και φοιτήτριες, σε μια συμβολική κίνηση,  τοποθέτησαν τη φωτογραφία των Μπόρο και Ραμίζ στη θέση της ξεριζωμένης προτομής του Βουκμίροβιτς, σε κεντρικό πάρκο της Πρίστινα. Οι νέοι άνθρωποι που μαθαίνουν σήμερα τη θαμμένη ιστορία των δύο μαχητών σπάνια μένουν ασυγκίνητοι.

*Στοιχεία πάρθηκαν από την Wikipedia και μία σειρά άρθρα. Ενδεικτικά παραθέτουμε κάποια:

http://www.spomenikdatabase.org/landovica
http://www.spomenikdatabase.org/velanija
http://www.reporter.al/heronjte-e-harruar-te-miqesise-shqiptaro-serbe/?fbclid=IwAR1_O1DIlq9vsp8jKXSQmNvsNAKNaAHQcX_RQx36kCZgpLC0TkBPomXQIaM

πηγή δική μας: https://ourbalkans.wordpress.com/