«Η Μάσκα του κόκκινου Θανάτου» του Έντγκαρ Άλλαν Πόε (1809- 1849)

Εισαγωγή από τον Καλλιτεχνιστή:

Μετά από ένα μικρό διάστημα απουσίας, ο Καλλιτεχνιστής επανέρχεται προσφέροντας για τις επόμενες μέρες κείμενα πάνω σε έργα που βασίστηκαν στις πανδημίες τις ιστορίας. Πρόκειται για κείμενα που χρησιμοποιήθηκαν σε σχετική εκπομπή της Φωνής Αντίστασης (foniantistasis.gr) για τις πανδημίες όπως εμφανίζονται στη λογοτεχνία και την ιστορία. Την επιμέλειά τους ανέλαβε ο φιλόλογος Παναγιώτης Σαπουνάς και σας τα παρουσιάζει το blog μας. Σήμερα ξεκινάμε με το πρώτο έργο.

Η ζοφερή «γκόθικ» αλληγορία ενός μυστηριώδους επιδημικού θανάτου γραμμένη, το 1842, από τον άρχοντα του τρόμου. Ο «Κόκκινος Θάνατος» ρήμαζε από καιρό τη χώρα. Καμιά επιδημία δεν είχε ποτέ σταθεί τόσο θανατερή, τόσο φριχτή. Το αίμα ήταν η ενσάρκωση κι η σφραγίδα του – το κόκκινο και απαίσιο αίμα. Δυνατοί πόνοι, ξαφνικές ζαλάδες, από τους πόρους άφθονη αιμορραγία, κι έπειτα ο θάνατος. Οι κόκκινες βούλες πάνω στο κορμί, και ειδικά στο πρόσωπο του θύματος, σήμαιναν την αποκήρυξή του από τους συνανθρώπους του, τη στέρηση κάθε βοήθειας και συμπόνιας. Η εκδήλωση της αρρώστιας, η πρόοδός της και ο θάνατος ήταν ζήτημα μισής ώρας.

Ας δούμε, όμως, την ιστορία πιο αναλυτικά:

Όλα συμβαίνουν στο καστροχτισμένο αβαείο του πρίγκιπα Πρόσπερο. Αυτός και χίλιοι ευγενείς ζουν απομονωμένοι μέσα στις πύλες του αβαείου προκειμένου να αποφύγουν ένα θανατηφόρο λοιμό που βασανίζει τον κόσμο.

Ένα βράδυ ο Πρόσπερο διοργανώνει ένα χορό μεταμφιεσμένων στα έξι από τα εφτά χρωματιστά δωμάτια του αβαείου του. Το κάθε ένα από τα δωμάτια είναι διακοσμημένο και βαμμένο με ένα συγκεκριμένο χρώμα: μπλε, μοβ, πράσινο, πορτοκαλί, άσπρο και βιολετί. Το τελευταίο δωμάτιο είναι μαύρο, με μαύρες βελούδινες ταπισερί που σκέπαζαν τους τοίχους πέφτοντας σε βαριές πτυχές σε ένα μαύρο χαλί και άλικα τζάμια στο χρώμα του αίματος. Το μαύρο δωμάτιο επίσης διακοσμούσε ένα εβένινο ρολόι που χτυπούσε κάθε μια ώρα προκαλώντας απόλυτη ησυχία σε όλα τα δωμάτια. Όταν ο ήχος σταματούσε όλοι επανέρχονταν στο γλέντι.

Τα μεσάνυχτα, ο Πρόσπερο και οι επισκέπτες παρατηρούν μια μυστηριώδη φιγούρα με αιματοβαμμένη ρόμπα και πρόσωπο να θυμίζει πτώμα. Ο ξένος είχε ντυθεί σαν ένα θύμα του Κόκκινου Θανάτου. Ο Πρόσπερο, εξοργισμένος από το κακόγουστο αυτό αστείο ζητάει να μάθει την ταυτότητα του ξένου για να τον κρεμάσει. Οι επισκέπτες φοβούνται να πλησιάσουν τον ξένο και έτσι αυτός περιφέρεται και στις έξι αίθουσες. Έτσι ο Πρόσπερο τον ακολουθεί με ένα ξίφος ώσπου φτάνουν στο έβδομο δωμάτιο. Όταν ο Πρόσπερο τον αντικρίζει ρίχνει το ξίφος στο χαλί και σωριάζεται νεκρός. Οι επισκέπτες συγκεντρώνονται φοβισμένοι στην έβδομη αίθουσα και αφαιρούν την μάσκα του ξένου παρατηρώντας ότι δεν κρύβεται κανένα πρόσωπο από πίσω. Τότε αντιλαμβάνονται ότι η φιγούρα είναι ο ίδιος ο Κόκκινος Θάνατος και σωριάζονται όλοι νεκροί. Όλα τελειώνουν με τη φράση «Και το σκοτάδι και η σήψη και ο Κόκκινος Θάνατος κατακυρίευσαν τα πάντα».

Η αλληγορία του «κόκκινου θανάτου»

Μπορούμε να δούμε τον Κόκκινο Θάνατο σαν πολιτική αλληγορία: η ελίτ κάνει πάρτυ, όσο οι φτωχοί πεθαίνουν. Διασκεδάζουν αποκομμένοι στο κάστρο τους και, πριν το καταλάβουν, ο θάνατος έχει έρθει ανάμεσά τους. Η ιστορία εκδόθηκε το 1850. Σχεδόν στη μισά της περιόδου μεταξύ Γαλλικής και Ρώσσικης επανάστασης.

Αν ερμηνεύσουμε το έργο με έναν πιο εσωτερικό συμβολισμό, μπορούμε να υποθέσουμε ότι αναφέρεται στην εθελοτυφλία. Ο άνθρωπος που, ενώ των ζώνουν τα προβλήματα, προσπαθεί να τα αγνοήσει με το να κλείνεται μέσα σε έναν δικό του χώρο και να διασκεδάζει. Όμως, η πραγματικότητα, όπως ο κλέφτης, θα τρυπώσει μέσα στη νύχτα και ένα προς ένα τα ψέματα που στήθηκαν ως κάστρα θα πέσουν.

Αν δούμε πιο φιλολογικά το συμβολισμό του Κόκκινου Θανάτου, το κείμενο παραπέμπει αλλού.

Αρχικά, έχουμε την ασθένεια: τα συμπτώματά της είναι πόνοι, ξαφνικές ζαλάδες και δερματική αιμορραγία. Τα συμπτώματα παραπέμπουν σε δύο ασθένειες:

• Η μία είναι η αιμοσηπτική πανώλη, που είναι ένα από τα τρία στελέχη του λεγόμενου “Μαύρου Θανάτου”, της πανούκλας που αποδεκάτισε την Ευρώπη στο 14ο αιώνα, προκαλώντας ανάλογους πανικούς.

• Η δεύτερη, είναι η φυματίωση, από την οποία υπέφερε η σύζυγός του Βίβιαν όσο γραφόταν το κείμενο.

Από την άλλη, έχουμε τα εφτά δωμάτια, το Μπλε, το Μωβ, το Πράσινο, το Πορτοκαλί, το Λευκό, το Βιολετί και τέλος το Μαύρο. Μία ακολουθία που ξεκινάει με τη γέννηση, συνεχίζει με την ανάπτυξη (πράσινο), τα ώριμα χρόνια (πορτοκαλί), τα γηρατειά (λευκό) και τέλος το μαύρο(θάνατος)

Με άλλα λόγια, η Μάσκα του Κόκκινου Θανάτου, αναφέρεται στην προσπάθεια που κάνει ο άνθρωπος να αποφύγει τον θάνατο, παριστάνοντας ότι αυτός δεν υπάρχει. Μόνο το εβένινο ρολόι, που βρίσκεται στο τέλος της διαδρομής χτυπάει και φέρνει ανατριχίλες στους συνδαιτημόνες – όσο κι αν κρύβεσαι, πάντα η θνητότητά σου θα χτυπάει την πόρτα.

Το ότι η φορά των δωματίων είναι από Ανατολή προς Δύση ενισχύει το συμβολισμό ακόμα περισσότερο.