Όσοι ανήκουμε στην αριστερά και έχουμε αναφορές στην κινέζικη Πολιτιστική Επανάσταση μας είναι πολύ οικεία η προσέγγιση σχετικά με το έργο των μεγάλων καλλιτεχνικών δημιουργών, που ήδη διδάσκεται εξ άλλου και στα σημερινά -αστικά- Πανεπιστήμια: Ότι το έργο δηλαδή του καλλιτέχνη από τη στιγμή που γίνεται κτήμα των λαϊκών μαζών αποκτά μία αυτόνομη υπόσταση. Ότι ακόμα μπορεί να διαχωριστεί αξιολογικά από την πορεία του ίδιου του δημιουργού. Πολύ περισσότερο όταν αυτό το έργο-όπως του Μίκη Θεοδωράκη – γίνεται εργαλείο πολιτικής και πολιτιστικής αφύπνισης και «συνοδεύει» τους αγώνες του λαού.
Με αυτή την έννοια λοιπόν υπάρχει ένας Μίκης Θεοδωράκης που συνόδευσε μουσικά και ποιητικά τις μεγάλες αγωνιστικές εξάρσεις του ελληνικού λαού. Που τραγούδησε τους πόθους του, τις ελπίδες του, τις… ήττες του, τις προσμονές του. Και υπάρχει ένας Θεοδωράκης που κατόρθωσε να κάνει κτήμα πολιτιστικό τους μεγάλους ποιητές αυτής της χώρας. Έργο διόλου επίσης μικρότερο…
Υπάρχει όμως και ο Θεοδωράκης του «Καραμανλής η Τανκς», ο υπουργός του Κων/νου Μητσοτάκη, ο Θεοδωράκης των εθνικισμών της Σπίθας και πολύ περισσότερο των εθνικιστικών συλλαλητηρίων για την Μακεδονία. Αυτός που προσφέρθηκε σε υποθέσεις τελείως αλλότριες και αντιθετικές με αυτές που τραγούδησε.
Δεν μπορούμε να γνωρίσουμε τις μύχιες προθέσεις του πολιτικού Θεοδωράκη. Είναι ορατές οι εθνικιστικές -μέσω του πατριωτισμού- καταβολές του τρόπου με τον οποίο συνδέθηκε ιστορικά με την Αριστερά. Όπως ορατές επίσης οι προθέσεις του να αντιπροσωπεύσει την αριστερά στο πολιτικό σκηνικό από την εποχή των Λαμπράκηδων. Που εκδηλώνονταν με ιδιομορφία και αμετροέπεια και αρκετές αυταπάτες για τον καθοριστικό ρόλο των επιλογών του στο πολιτικό σκηνικό της χώρας. Αυτός είναι ο δικός «του» Θεοδωράκης.
Κοιτώντας μάλιστα και πιο εποπτικά την πολιτική ιστορία της χώρας θα μπορούσαμε να δούμε προσωποιημένες -ίσως στην πιο ακραία τους μορφή- επιθυμίες και αυταπάτες της ηγεσίας της καθεστωτικής «αριστεράς» να παίξει στο κεντρικό πολιτικό σκηνικό, να αναβαθμιστεί ως παράγοντας της πολιτικής ζωής της χώρας … Όχι ότι κάτι τέτοιο απαλλάσσει τον ίδιο από τις ευθύνες του βεβαίως…
Τι να κρατήσουμε λοιπόν από αυτή την τριχοτόμηση;
Προφανώς καμία σχέση με τον δικό «τους» Θεοδωράκη. Αυτόν στον οποίο αποτιμούν υποκείμενα σαν τον Γεωργιάδη, που θα τον υμνήσουν τα κανάλια και οι εφημερίδες του σημερινού καθεστώτος. Όλοι αυτοί, που μπορούσαν να σε συλλάβουν, σε όχι πολύ μακρινές ιστορικά εποχές από σήμερα, γιατί απλά σιγοσφύριζες τα τραγούδια του…
Κρατάμε τον δικό μας «Μίκη», της ρωμιοσύνης, της εξορίας, της αντίστασης, του επιτάφιου, τον συνοδό και εκφραστή των αγώνων του λαού μας….
Δεν μπορούμε φυσικά να κάνουμε τίποτε με την ιδιότυπη πολιτική του αυταπάτη.
Ίσως να η θλίψη μας να γίνεται μεγαλύτερη όταν την αναλογιζόμαστε ….
Δημήτρης Μάνος
Υ.Γ.: Σε ένα σημείο η μελοποίηση του Θεοδωράκη αλλοίωσε το ύφος του ποιητή -του Σεφέρη- και το έκανε κάπως… μοιρολατρικό. Πρόκειται για το περίφημο «Πήραμε τη ζωής μας. Λάθος. Και αλλάξαμε ζωή». Αυτή η… τελεία που φυσικά δεν μπορεί να χωρέσει στην μελωδική απόδοση του ποιήματος είναι τελικά καθοριστική. Και ισχύει για όσους εντάχθηκαν, ασχολήθηκαν, αποστρατεύτηκαν κλπ στην υπόθεση της επαναστατικής αλλαγής της κοινωνίας με ένα συμβολικό τρόπο. Δεν «πήραν τη ζωή τους λάθος» όλοι αυτοί εκτός και αποφάσισαν ότι η… ζωή τους ήταν λάθος. Ο Σεφέρης αντίθετα μας προκαλεί σε αποφασιστικότητα: Λάθος! Και αλλάξαμε ζωή! Δηλαδή πήραμε τη ζωή στα χέρια μας. Κι όταν το πετύχουμε αυτό εμείς και κυρίως εκείνοι που «έρχονται», θα βρεθούν οι νέοι δημιουργοί που θα εκφράσουν -ίσως με λιγότερες αντιφάσεις- την νέα ιστορική περίοδο…
4 σχόλια:
https://www.ogdoo.gr/diskografia/stigmes/o-mikis-o-seferis-to-perigiali-kai-i-ano-teleia
Στη μεταπολίτευση έπιασα δουλειά σε τσαγκαράδικο, δούλευα στην πόντα. Οκτώ ώρες όρθιος κάρφωνα σόλες σε καλαπόδια. Δεν περνούσε η άτιμη ώρα και τραγουδούσα έτσι για παρηγοριά να φεύγει και ο θυμός. "Τι Σώπα όπου να 'ναι θα σημάνουν οι καμπάνες.
και "αυτό το χώμα είναι δικό τους και δικό μας " και εκείνο το " Ένα το χελιδόνι με τους νεκρούς χιλιάδες . . ." Η δουλειά ήταν εποχική, ήρθε ο καιρός μας απέλυσαν όλους, έδωσαν την αποζημίωση αλλά "ξέχασαν" να δώσουν δώρα και επιδόματα. Όταν τα ζήτησα γυρνά και λέει το αφεντικό " Εσένα έπρεπε να σε απολύσουμε όταν τραγουδούσες". Τα τραγούδια δεν ανήκουν στον δημιουργό τους αλλά σε εκείνους που τα τραγουδούν.
Δεν είμαι φυσικά ο αρμόδιος από την άποψη μουσικής έκφρασης για να κρίνω κατά πόσο ο Μίκης "δεν απέδωσε σωστά το στίχο του Σεφέρη στη μελοποίηση". Στη μελοποίηση της "Άρνησης" του Σεφέρη με τη φωνή του Μπιθικώτση πράγματι δεν αποδόθηκε η άνω τελεία του ποιητή. Αν όμως ακούσετε νεώτερες εκτελέσεις του τραγουδιού, π.χ. από τη Μαρία Φαραντούρη, γίνεται αισθητή η αναγκαία παύση στην άνω τελεία. Το ίδιο και στην απόδοση από πολλούς άλλους καλλιτέχνες και κυρίως από χορωδίες. Έτσι κι αλλιώς και το ποίημα και η μουσική είναι αριστουργήματα. Σε σχέση όμως με το νόημα που βγαίνει μέσα από τα γραφόμενα του συντρόφου Δημήτρη Μάνου [ότι τον "λάθος" τρόπο απόδοσης του αυτού στίχου στη μουσική έκφραση τον εκμεταλλεύτηκαν σαν άλλοθι για την αποστρατεία τους διάφοροι (συμβιβασμένοι ή οπορτουνιστές) που έτσι ήθελαν να μας πουν ότι παλιότερα αγωνίστηκαν αλλά μάταια σε "λάθος δρόμο" κι έτσι άφησαν τη "λάθος" στάση ζωής και ...κοίταξαν πια την ατομική τους ανέλιξη!], θα ήθελα να καταθέσω μια προσωπική μαρτυρία, που φανερώνει το ...εντελώς αντίθετο αποτέλεσμα του "λάθους"! Στη δεκαετία του 1980 θυμάμαι τη χααρακτηριστική περίπτωση γείτονά μου, απλού ιδιωτικού υπάλληλου σε μαγαζί, ανθρώπου που ως τότε στη γειτονιά τον θεωρούσαμε μάλλον συντηρητικό, δεξιό και συμβιβασμένο, να τραγουδά την "Άρνηση" του Σεφέρη, σαφώς όπως ο ...Μπιθικώτσης, χωρίς δηλαδή να κρατάει την παύση της άνω τελείας. Σε μια συζήτηση μαζί του ξέρετε τι μου είχε πει; Ότι το τραγούδι αυτό του αρέσει εξαιρετικά, γιατί νιώθει ότι ...ο ίδιος "πήρε τη ζωή του λάθος", στα προηγούμενα χρόνια, στηρίζοντας τη δεξιά, τον Καραμανλή, το Ράλλη και τις ιδέες που πλασάρει γενικά ο καπιταλισμός για τη ζωή, τον άνθρωπο και την κοινωνία! Έτσι, αποφάσισε-έστω και τότε- το ...Μάη του 1985 (παραμονές εκλογών...) να "αλλάξει ριζικά" τις πολιτικές επιλογές του παρελθόντος και ...να στηρίξει τον αγώνα για μια "πραγματική αλλαγή στον τόπο", για μια καλύτερη ζωή του εργαζόμενου λαού, χωρίς αδικίες, χωρίς θάψιμο των φρούτων με εντολές της ΕΟΚ, χωρίς αμερικάνικες βάσεις και πυρηνικά όπλα στον κόσμο! Μου είπε δηλ. μέσα από όλα αυτά ότι πλέον η απόφασή του ήταν να ...ψηφίσει στις 2 του Ιούνη του 1985, όχι πια τη δεξιά ούτε το "ΠΑΣΟΚ", αλλά το ..."επίσημο ΚΚΕ" Και αυτή ήταν μια ...μεγάλη, πολύ μεγάλη απόφαση για στροφή στη ζωή του!(Σίγουρα ήταν πολύ να του ζητούσε κάποιος τότε να ψηφίσει και αντιρεβιζιονιστικά-επαναστατικά, αλλά να ψηφίσει ο συγκεκριμένος έστω και το συγκεκριμένο ΚΚΕ, δεν ήταν και λίγο!!). Σκέφτομαι λοιπόν σήμερα, διαβάζοντας τα γραφόμενα του σ. Δημήτρη Μάνου, μήπως τελικά ακόμη κι ένα "λάθος" στην απόδοση ενός τραγουδιού, δεν δρα και τόσο ...αρνητικά στο υποσυνείδητο και τελικά στην ίδια τη συνείδηση των απλών λαϊκών ανθρώπων. Γιατί εδώ ο απλοϊκός αυτός γείτονάς μου δεν ένιωθε κανένα λάθος στο τραγούδι, όμως πραγματικά ένιωθε ότι ως τότε "είχε πάρει τη ζωή του λάθος"! Τη δική του ζωή! Και ήθελε σαφώς να κάνει κάτι για να την αλλάξει! Μήπως λοιπόν, Δημήτρη, δεν πρέπει να πιαστούμε από θλιβερά ταξικά και πολιτικά ναυάγια του αριστερού κινήματος τύπου Κύρκου, Μίσιου, Λαζαρίδη, Πάγκαλου, που σίγουρα θα επικαλούνταν ένα τέτοιο "λάθος" για να "δικαιώσουν" το δικό τους αρνητικό ρόλο, αλλά να δούμε και την άλλη πλευρά; Σε κάθε περίπτωση πάντως, εκείνο που εδώ είχε σημαντική επίδραση στο υποσυνείδητο και στη συνείδηση του λαϊκού αυτού ανθρώπου της γειτονιάς μας είναι η άφταστη ποιότητα και η αλήθεια που αναδείχνεται μέσα από το τεράστιο, κορυφαίο και αθάνατο μουσικό έργο του Μίκη Θεοδωράκη συνολικά. Και αυτό το έργο σαφώς και για πάντα ανήκει στο Λαϊκό μας Κίνημα. "Δεν μπορεί κανείς να μας το πάρει"!
Ευχαριστώ τον σ για την διόρθωση ,όντως είναι άνω τελεία. Αυτό δεν αλλάζει την κριτική παρατήρηση. Μπορεί βέβαια να έχουμε και το αντίθετο στο "πήραμε τη ζωή μας λάθος" ωστόσο σε αυτή την συγκυρία της διάλυσης του κομμουνιστικού κινήματος, την ανάγκη εκ νέου συγκρότησης της εργατικής τάξη σε τάξη για τον εαυτό της και με τις σοβαρές ελλείψεις στην ιδεολογική ιστορική εξήγηση για την παλινόρθωση του καπιταλισμού από μεριάς των αντιρεβιζιονιστικών δυνάμεων, μάλλον τη πίεση θα την έχουμε από την πλευρά της αποστράτευσης. Βέβαια έτσι ήρθαν τα πράγματα μα έτσι δεν θα πάνε.... ΔΜ
Δημοσίευση σχολίου