ΚΑΖΑΚΣΤΑΝ | Εξέγερση, καταστολή, εξωτερικές επεμβάσεις και νέες δοκιμασίες για την εργατική τάξη και τον λαό

Η εξέγερση  στο Καζακστάν η οποία  αντιμετωπίστηκε με  άγρια κρατική καταστολή και πνίγηκε στο αίμα φαίνεται να αιφνιδίασε ακόμη και τους πιο  προσεκτικούς  παρατηρητές των εξελίξεων  σε αυτήν την χώρα της κεντρικής Ασίας.(1)  Δεν θα έπρεπε όμως. Όχι μόνο γιατί γενικά τέτοιας έντασης και έκτασης κοινωνικές εκρήξεις δεν προκύπτουν από το πουθενά. Αλλά γιατί, εδώ και δέκα τουλάχιστον χρόνια,  η καζάκικη κοινωνία βρίσκονταν άλλοτε πιο φανερά και άλλοτε υπόκωφα σε ένα διαρκή αναβρασμό.

Ήταν και πάλι χειμώνας, Δεκέμβριος του  2011 όταν το καθεστώς  Ναζαρμπάγιεφ έστειλε τις δυνάμεις καταστολής ενάντια σε απεργούς εργάτες  πετρελαίου στο κέντρο της Ζαναοζέν. Οι τελευταίοι απεργούσαν για οκτώ μήνες και είχαν  καταλάβει μια πλατεία επί έξι μήνες διαμαρτυρόμενοι για τις απολύσεις που ακολούθησαν όταν τόλμησαν  να διεκδικήσουν αυξήσεις στους μισθούς τους. Αποτέλεσμα να ξεσπάσουν βίαια επεισόδια, να σκοτωθούν από την αστυνομική επίθεση τουλάχιστον δεκαπέντε  άτομα,  να κηρυχτεί η πόλη σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης  και να απαγορευθεί η κυκλοφορία επί εβδομάδες. (Αντιπολίτευση  και εργάτες ισχυρίστηκαν  πως οι νεκροί ήταν πολύ περισσότεροι).   Αυτά τα  γεγονότα  άσκησαν επίδραση σε όλη την καζάκικη κοινωνία και αποτέλεσαν σημείο καμπής για την  κοινωνική υποστήριξη προς το καθεστώς  που εκείνες τις ημέρες γιόρταζε τα είκοσι χρόνια από την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του, ύστερα από την αποσύνθεση της ΕΣΣΔ.

Η Ζαναοζέν  βρίσκεται στην δυτική άκρη του Καζακστάν, στην περιφέρεια Μαγκιστάου  πολύ κοντά στις ακτές της Κασπίας σε  μια  περιοχή  πλούσια σε κοιτάσματα πετρελαίου. Στην εκμετάλλευση  ενός από αυτά οφείλει και την ίδρυση  της στην δεκαετία του 1960. Η ανατολική και η βόρεια πλευρά  της Κασπίας και σε βάθος πολλών χιλιομέτρων στην στεριά αποτελεί  μια περιοχή σκανδαλωδώς  πλούσια σε υδρογονάνθρακες. Εκεί ανακαλύφθηκαν στην δεκαετία του 1990 από δυτικές εταιρίες το γιγάντιο  κοίτασμα  Κασάγκαν (2)   (στον βυθό)  και εκεί βρίσκεται επίσης το τεράστιο κοίτασμα Τενγκίζ  (στην ακτή) (3)  το οποίο, αν και γνωστό από την δεκαετία του 1970, έγινε εκμεταλλεύσιμο από την αμερικανική Chevron.   Δίπλα βρίσκεται το πλούσιο πεδίο  Κορόλεφ, ενώ πιο βόρεια στην μεθόριο με την Ρωσία  απλώνεται  το μεγάλο κοίτασμα φυσικού αερίου του Καρασαγκάνακ.  Σύμφωνα με το Ετήσιο Στατιστικό Δελτίο για το 2019 που δημοσιεύτηκε από τον Οργανισμό Πετρελαιοεξαγωγικών Χωρών (OPEC), το Καζακστάν κατατάσσεται στη 12η θέση παγκοσμίως για τα αποθέματα πετρελαίου και στην 22η  για τα αποθέματα φυσικού αερίου(4). Ως κύρια πηγή εσόδων από εξαγωγές, συναλλαγματικών αποθεμάτων, φορολογικών εσόδων και άμεσων ξένων επενδύσεων (ΑΞΕ), ο τομέας του πετρελαίου και του φυσικού αερίου είναι στρατηγικής σημασίας για την οικονομία του Καζακστάν. Οι εξαγωγές ορυκτών προϊόντων αντιστοιχούσαν κατά μέσο όρο στο 75% των συνολικών εξαγωγών του Καζακστάν μεταξύ 2013 και 2018, αυτές της ενέργειας (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, ηλεκτρική ενέργεια και άνθρακας) σχεδόν στο 70% και μόνο του πετρελαίου πάνω από τα δύο τρίτα. Αλλά δεν είναι μόνο οι υδρογονάνθρακες. Όχι άδικα οι Καζάκοι υπερηφανεύονται πως στο έδαφος της χώρας τους   βρίσκονται τα  99 από τα 100 στοιχεία του  περιοδικού πίνακα του Μεντελέγιεφ. Μεταξύ αυτών και ουράνιο. Το  Καζακστάν κατέχει τη θέση  ηγέτη με περίπου το 40% της παγκόσμιας παραγωγής το 2017 και έχει τα δεύτερα μεγαλύτερα αποθέματα στον κόσμο (υπολογίζονται σε περίπου ένα δισεκατομμύριο τόνους). Η παραγωγή ουρανίου του Καζακστάν έφτασε τους 23.391 τόνους το 2017.  Παγκόσμιας διάστασης, τέλος, είναι και τα αποθέματα άνθρακα (5) αλλά και  χαλκού, φωσφορίτη, ψευδάργυρου και χρυσού.

Ένα μήνα περίπου πριν ξεσπάσουν οι ταραχές, στις 3 Δεκεμβρίου,  πραγματοποιήθηκε μια τηλεδιάσκεψη κορυφής υπό την προεδρία του προέδρου  Τοκάγεφ   και εκπροσώπων μερικών από τα μεγαλύτερα  επενδυτικά χρηματοπιστωτικά  κεφάλαια στον πλανήτη όπως η BlackRock, Capital Group, Aberdeen Asset Management, Luxor Capital,  Lugard Road Capital, Sands Capital και Kingsway Capital.  Σκοπός  η προσέλκυση επενδυτών   στην κεφαλαιαγορά της χώρας.  Η είδηση συνοδεύτηκε στον διεθνή χρηματιστικό τύπο   με ύμνους για το θετικό επενδυτικό κλίμα και τους βαθμούς οικονομικής ελευθερίας  που διαθέτει  η καζάκικη οικονομία. Ακόμη και πριν την επισημοποίηση  της ανεξαρτησίας το καθεστώς  Ναζαρμπάγεφ  είχε ξεκινήσει  τολμηρά οικονομικά  ανοίγματα σε δυτικές πολυεθνικές  πετρελαίου.  Από  το 1991 μέχρι το 2021 το Καζακστάν προσέλκυσε  370 δισεκατομμύρια δολάρια σε επενδύσεις κυρίως στον εξορυκτικό τομέα. Το Καζακστάν είναι η χώρα με το υψηλότερο ποσοστό  ξένων επενδύσεων στο σύνολο της Κοινοπολιτείας  Ανεξάρτητων Κρατών.  Συνέπεια του ανοίγματος   ήταν να εγκαινιαστεί  ένας  σκληρός  ανταγωνισμός μεταξύ των μεγαλύτερων πολυεθνικών  εταιρειών πετρελαίου για να ελέγξουν την εκμετάλλευση των ορυκτών πόρων της χώρας. Ως αποτέλεσμα, το 87% του πετρελαίου και το 88% της παραγωγής φυσικού αερίου ελέγχεται  από 12 επιχειρήσεις, κυρίως ευρωπαϊκές, κινέζικές, ρωσικές ή αμερικανικές. Ο μεγαλύτερος παραγωγός πετρελαίου του Καζακστάν είναι η κοινοπραξία Tengizchevroil  που ελέγχεται από την αμερικανική Chevron.  Της αναλογεί περισσότερο από το 24% της εθνικής παραγωγής.  Η εθνική εταιρεία πετρελαίου και φυσικού αερίου, KazMunaiGaz, παίρνει τη δεύτερη θέση με πλειοψηφική συμμετοχή  στο έργο Uzenmunaigas,  αντιπροσωπεύοντας το 11% της εθνικής παραγωγής. Τέλος, το έργο Καρασαγκάνακ το οποίο είναι υπό τον έλεγχο της ιταλικής ΕΝΙ, της αγγλικής BG,  της αμερικανικής Chevron και της ρωσική Lukoil, παράγει μόνο το 9% της εθνικής παραγωγής πετρελαίου, αλλά περισσότερο από το 47% της παραγωγής φυσικού αερίου. Το 2019, οι αμερικάνικες πολυεθνικές πετρελαίου  αντιπροσώπευαν περίπου το 30%  του συνολικού πετρελαίου που εξορύσσεται στο Καζακστάν, σε σύγκριση με περίπου 17%  που παράγεται από την κινεζική CNPC, τη Sinopec και τη CITIC και το 3%  από τη ρωσική Lukoil. Τα τελευταία  χρόνια ενισχύθηκε  θεαματικά  η κινέζικη παρουσία  στον πετρελαϊκό τομέα με εξαγορές και συμμετοχές  σε νέες κοινοπραξίες (6) και σε έργα συγκοινωνιών και υποδομών στα πλαίσια του επενδυτικού προγράμματος γνωστού ως ο Δρόμος του Μεταξιού.

Ηγέτης του ΚΚ Καζακστάν από το 1989 ο Ναζαρμπάγεφ,  στην επιθανάτια περίοδο της  Σοβιετικής Ένωσης, αναρριχήθηκε  ύστερα από μια σκληρή εσωκομματική αναμέτρηση και ήταν ο τελευταίος που προχώρησε στην ανεξαρτητοποίηση   από το κέντρο, όταν όλα είχαν  τελειώσει.  Από τότε   πέταξε  από πάνω το ένδυμα του κομμουνιστή   και  μετατράπηκε  σε έναν αυταρχικό  ηγέτη. Πέτυχε  με επιδεξιότητα   να επιβιώσει στην εξουσία  για τριάντα χρόνια, διατηρώντας επιτυχώς   τις εξωτερικές και εσωτερικές ισορροπίες. Αξιοποίησε την  δίψα των δυτικών πολυεθνικών για πετρέλαιο   και κέρδη,  απέφυγε να προκαλέσει τις γεωπολιτικές ευαισθησίες της Μόσχας και την θέση της ισχυρής  ρώσικης κοινότητας και ανέπτυξε τις οικονομικές  σχέσεις με την Κίνα.   Η Καζάκικη οικονομία  είχε  σημαντικούς  ρυθμούς ανάπτυξης, η οικονομική ελίτ συγκέντρωσε αμύθητα  πλούτη, πολλά από τα οποία τα έβγαλε στο εξωτερικό αγοράζοντας ακίνητα και επιχειρήσεις  και οι διεθνείς καπιταλιστικοί  οικονομικοί και  χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί μιλούσαν  για το    οικονομικό θαύμα στην στέπα. Την ίδια στιγμή κυνήγησε δίχως  έλεος την εργατική αντιπολίτευση, τα συνδικάτα και τους κομμουνιστές. Έφτασε να  απαγορεύσει   την λειτουργία του  ΚΚ Καζακστάν.   Όλοι φαίνονταν να είναι ευχαριστημένοι εκτός  από τους απλούς εργαζόμενους Καζάκους  αλλά και τους μετανάστες εργάτες από τις γύρω χώρες. «Δεν ξέρουν ούτε  την μυρωδιά του πετρελαίου αλλά κερδίζουν πολύ περισσότερα από τους ανθρώπους που ρισκάρουν τη ζωή τους καθημερινά» σχολίαζε  πρόσφατα ένας βετεράνος εργάτης στις πετρελαιοπηγές σε δημοσιογράφους,   αναφερόμενος στους μάνατζερ  των εταιριών.  Από όλο αυτό το πολύχρονο πάρτι  ο λαός του Καζακστάν δεν κέρδισε τίποτε.  Αντίθετα οι ανισότητες μεγάλωσαν και  έγιναν περισσότερο εμφανείς. Και όταν άρχισε η περίοδος με την πτώση των τιμών του πετρελαίου, το καθεστώς Ναζαρμπάγεφ έσπευσε να μεταφέρει τον λογαριασμό στα λαϊκά στρώματα. Η αγανάκτηση άρχισε να φουντώνει και μαζικές βίαιες  αντιστάσεις  ξεκίνησαν να ξεσπάνε ιδιαίτερα στον φτωχό νότο.  Είναι χαρακτηριστικό  πως μόνο  την περίοδο  από το 2018 έως  το 2021 καταγράφτηκαν  περισσότερες  από 1300 διαδηλώσεις   στην χώρα, οι περισσότερες  στο Αλμάτι ( πρώην Αλμα-Ατά). Πολύπειρη αλεπού  ο Ναζαρμπάγεφ αφού διαπίστωσε πως οι πολιτικοί ελιγμοί με  αλλαγές  κυβερνήσεων δεν έπιαναν  και η δυσαρέσκεια  άρχισε  να εκδηλώνεται με απεργίες και άλλες αντιδράσεις  αποφάσισε  να αποσυρθεί από το προσκήνιο.  Τον Μάρτιο του 2019 έχρισε  διάδοχο του τον Κασίμ-Ζομάρτ Τοκάγεφ, έναν διπλωμάτη καριέρας στην σοβιετική περίοδο και πρόεδρο της Γερουσίας. Στις προεδρικές εκλογές στις 9 Ιουνίου 2019, ο Τοκάγιεφ εξελέγη πρόεδρος λαμβάνοντας το …ταπεινό 71% σε σχέση  με τα ποσοστά που έπαιρνε  ο προκάτοχος του. Ο τελευταίος διατήρησε την προεδρία του Συμβουλίου Ασφαλείας και έδωσε το όνομα του στην Αστάνα, την  νέα πρωτεύουσα που ξεφύτρωσε στην κυριολεξία από το πουθενά   στην στέπα  στον βορρά.   Η οικειοθελής αποχώρηση Ναζαρμπάγεφ και η ομαλή διαδοχή ενίσχυσε την πεποίθηση των περισσότερων διεθνών παραγόντων πως το Καζακστάν αποτελεί  υπόδειγμα σταθερότητας.  Μέχρι  που αποδείχτηκε  το αντίθετο!

Στα κοινωνικά προβλήματα δεκαετιών προστέθηκε και η ραγδαία οικονομική επιδείνωση των δυο τελευταίων χρόνων.  Ο πληθωρισμός αυξήθηκε στο 8,9%  το 2021 από 7,5%  το 2020. Ήταν ακόμη υψηλότερος στα τρόφιμα: 11,3%  το 2020 και 10,9%  τους πρώτους έντεκα μήνες του 2021. Οι ελλείψεις τροφίμων επηρέασαν  τις καθημερινές αγορές  προκαλώντας ιδιαίτερα απότομες αυξήσεις για βασικά είδη όπως οι πατάτες και τα καρότα.

Οι εικόνες που  εμφανίστηκαν  σε τοπικά τηλεοπτικά δίκτυα στις αρχές έδειχναν καταναλωτές  να  κάνουν ουρές έξω από τα παντοπωλεία από νωρίς το πρωί ελπίζοντας να αγοράσουν πατάτες σε τιμές που επιδοτούνται από το κράτος. Οι πατάτες σε χαμηλές τιμές πωλούνταν  σε ποσόστωση 3 κιλών ανά άτομο, αλλά ακόμη και αυτή η μερίδα δεν ήταν αρκετή για να μείνουν  όλοι ευχαριστημένοι. Το 2020, το ποσό του προσωπικού δανεισμού έφτασε σε ιστορικό υψηλό, αυξανόμενο 12,3%  από το προηγούμενο έτος. Η πανδημία έπληξε σκληρά την εργατική τάξη.  Σύμφωνα με δημοσκόπηση  της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης, το επίσημο ποσοστό ανεργίας αυξήθηκε κατά 12%   το 2021. Περισσότερο επλήγησαν οι εγχώριοι μετανάστες, κυρίως νέοι άνδρες (ο μέσος όρος ηλικίας στο Καζακστάν είναι μικρότερος των 32 ετών ) που μετακομίζουν σε μεγάλες πόλεις από τις επαρχίες για να βρουν δουλειά. Πολλοί από αυτούς έχασαν σημαντικό ποσοστό του εισοδήματός τους λόγω των αυστηρών περιορισμών που επιβλήθηκαν Ταυτόχρονα, η πτώση των τιμών του πετρελαίου το πρώτο εξάμηνο του 2020 μείωσε τα έσοδα του προϋπολογισμού, γεγονός που επηρέασε   την ικανότητα του καθεστώτος   να σβήσει τη δυσαρέσκεια που σιγόκαιγε  μοιράζοντας επιδόματα. Σημαντική επίδραση άσκησε  επίσης και μια μεγάλη περίοδος ξηρασίας η οποία δημιούργησε σοβαρά  προβλήματα στον αγροτικό και κτηνοτροφικό τομέα.  Στις πιο θερμές περιοχές, στα δυτικά και τα νότια, τα  βοσκοτόπια στέγνωσαν    λόγω της έλλειψης βροχής και τα  χαμηλότερα  από τα κανονικά επίπεδα των  ποταμών οδήγησαν  στο θάνατο χιλιάδες βοοειδή.

Ένας εργαζόμενος από την AMK Munai απευθύνεται στον Πρόεδρο Tokayev σε μια έκκληση βίντεο, τον Φεβρουάριο του 2021

Το 2021 ξεκίνησε με την εργατική και λαϊκή αναταραχή να επεκτείνεται. Οι εργάτες  στην ιταλική Bonatti, στο κοίτασμα Καρασαγκάνακ στις  6 Ιανουαρίου άφησαν τα εργαλεία τους και κήρυξαν απεργία πείνας ζητώντας να αυξηθούν οι μισθοί τους κατά 50%.  Στις 12 Ιανουαρίου, εργάτες στο κοίτασμα χρυσού Yubileinoye στην επαρχία Ακτομπέ,  ακολούθησαν το παράδειγμά τους. Απαίτησαν  και αυτοί   50% αύξηση μισθών. Για πέντε χρόνια δούλευαν με μισθό  90.000 τένγκε (215 δολάρια).  Λίγο  αργότερα, ήταν η σειρά της SiBu, μιας εταιρείας γεώτρησης στην παράκτια πόλη Ακτάου  της Κασπίας  να αντιμετωπίσει   την εργατική αγανάκτηση  για την  ξαφνική  περικοπή του  μπόνους  που είναι συνδεδεμένο  με το ύψος της ετήσιας  παραγωγής.  Στις 25 Ιανουαρίου, εργάτες  της κινεζικής KMK Munai,  στην επαρχία Ακτομπέ   κήρυξαν  απεργία. Το ίδιο και οι εργάτες  της AMK Munai.  «Οι εργαζόμενοι  της εταιρείας μας βγάζουν 67.000 τένγκε (160 δολάρια). Με αυτά τα χρήματα, δεν μπορείτε να συντηρήσετε μια οικογένεια, να πληρώσετε για κοινόχρηστα, να αγοράσετε είδη παντοπωλείου, και αυτό συμβαίνει ενώ οι τιμές αυξάνονται καθημερινά», είπε ένας εργαζόμενος σε μια διαδικτυακή έκκληση  στον Καζάκο πρόεδρο.  Την 1η Φεβρουαρίου, το προσωπικό της εταιρείας  μεταφορών MunaiSpetsSnab  πήρε τη σκυτάλη και μια  εβδομάδα αργότερα, περίπου 200 εργαζόμενοι στη  Sagiz Petroleum, μια εταιρεία πετρελαίου με έδρα το Ακτομπέ  που ανήκει στην κινεζική Sinopec  ξεσηκώθηκαν ζητώντας αυξήσεις. Κάπως έτσι κύλησε όλο ο χρόνος  μέχρι να εφαρμοστεί   η απελευθέρωση  των τιμών στο βουτάνιο και το προπάνιο και να εκτιναχτούν οι τιμές  στο υγραέριο κίνησης  μέσα σε μια νύκτα. Γεγονός που αποτέλεσε τον σπινθήρα των τελευταίων γεγονότων.

Οι αντιδράσεις ξεκίνησαν πάλι από τα δυτικά, με επίκεντρο την Ζαναοζέν  το Σαββατοκύριακο 1 και 2 Ιανουαρίου, όταν έγιναν γνωστές  οι αυξήσεις   στην τιμή του υγραερίου.  Τα αιτήματα των διαδηλωτών  περιελάμβαναν μεταξύ άλλων αυξήσεις στους μισθούς και στις συντάξεις, μείωση των τιμών των καυσίμων, μείωση  του κόστους προϊόντων διατροφής, ένδυσης, κρατικών φόρων και προστίμων για το λαό,  την ακύρωση  των ιδιωτικοποιήσεων, μέτρα στήριξης των ανέργων, συνδικαλιστικές και πολιτικές ελευθερίες.  Διατυπώθηκαν επίσης πολιτικά αιτήματα για παραίτηση της κυβέρνησης και περιορισμό του ρόλου του κυβερνητικού κόμματος.Επικρατέστερο σύνθημα : «Shal, ket!» «Γέρο, φύγε!» με το οποίο εκφράζονταν  η αντίθεση στο προσωποπαγές  ολιγαρχικό αστικό καθεστώς.  Οι κινητοποιήσεις αστραπιαία   επεκτάθηκαν στην  Ακτάου, στην  Τσίμκεντ και στην  Αλμάτι.  Η κυβέρνηση αιφνιδιασμένη  από την σφοδρότητα της οργής  έτρεξε  να μειώσει  τις τιμές  αλλά  ήταν αργά.   Στην παλιά πρωτεύουσα και μεγαλύτερο αστικό και οικονομικό κέντρο της χώρας,  στην οποία τα κοινωνικά προβλήματα είναι βαθιά  στις 5 Ιανουαρίου  τα γεγονότα πήραν την μορφή της ένοπλης εξέγερσης, με καταλήψεις κρατικών  κτιρίων, αστυνομικών  οχημάτων,  οδομαχίες, πυρπολήσεις και λεηλασίες. Το καθεστώς δεν άργησε  να μιλήσει για τρομοκρατική εξωτερική επέμβαση, να κηρύξει κατάσταση έκτακτης  ανάγκης στο Αλμάτι και στο Μαγκιστάου και  να βγάλει τον στρατό στους δρόμους. Ακολούθησε ένα λουτρό αίματος, ιδιαίτερα στο Αλμάτι, με στρατιώτες και αστυνομικούς να πυροβολούν  στο ψαχνό.   Παράλληλα ο Τοκάγεφ, αφού άλλαξε  την κυβέρνηση,  έσπευσε   να ζητήσει την στρατιωτική βοήθεια της Ρωσίας μέσω  του «Οργανισμού της Συνθήκης Συλλογικής Ασφαλείας» (CSTO) και της Αρμενίας που προεδρεύει αυτό το διάστημα.   Η Μόσχα ανταποκρίθηκε άμεσα, στέλνοντας  επίλεκτες αερομεταφερόμενες  μονάδες και τεθωρακισμένα  μαζί με ολιγάριθμα   στρατιωτικά  τμήματα από τις υπόλοιπα κράτη  μέλη του Οργανισμού ( Αρμενία, Λευκορωσία, Αρμενίας, Τατζικιστάν και Κιργιζία) (7) Οι ρωσικές  δυνάμεις  δεν ενεπλάκησαν  σε συγκρούσεις. Η παρουσία  τους, πέρα από τα ισχυρά μηνύματα  που έστειλε στο εσωτερικό και κυρίως στο εξωτερικό, περιορίστηκε στην διαφύλαξη στρατηγικών περιοχών και κτιρίων.  Η Ρωσία στο Καζακστάν  εκτός  από το διαστημικό κέντρο στο Μπαϊκονούρ, έχει και άλλα σημεία στρατιωτικού  ενδιαφέροντος, επενδύσεις στον εξορυκτικό τομέα, αγωγούς μεταφοράς πετρελαίου και φυσικού αερίου και  πολύ σημαντικές εμπορικές συναλλαγές.  Κυρίως όμως την απασχολεί ο εξωτερικός προσανατολισμός της χώρας,  η θέση των 3,5 εκατομμυρίων Ρώσων στον βορρά και η επιρροή σε όλη την πρώην σοβιετική  Κεντρική Ασία, ο οποία  δίχως το Καζακστάν  θα είναι απόλυτα επισφαλής. Η παρέμβαση της Ρωσίας κατέδειξε πως η εργατική τάξη και οι λαοί σε αυτές τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης  εκτός  από τις αντιδραστικές ντόπιες ολιγαρχίες και την δυτική προσπάθεια χειραγώγησης   έχουν αντίπαλο και τα  ιμπεριαλιστικά συμφέροντα της ρώσικης αστικής τάξης. 

Σύμφωνα  με την τελευταία αλλά όχι τελική ανακοίνωση από  το γραφείο του  Γενικού Εισαγγελέα οι νεκροί ανέρχονται σε 225 από τους οποίους 19 είναι  αστυνομικοί και στρατιωτικοί, 4500 είναι οι τραυματίες  ενώ  έχουν σχηματιστεί  δικογραφίες  για 546 ποινικές υποθέσεις, με κατηγορίες για τρομοκρατία, δολοφονίες, οργάνωση  ταραχών, οπλοφορία   και ληστείες. Οι αριθμοί  των θυμάτων πιθανόν να είναι πολύ μεγαλύτεροι. Το καθεστώς επιμένει πως οι ομάδες που έδρασαν στο Αλμάτι ήταν οργανωμένες, βαριά οπλισμένες  και είχαν σχέδιο και συντονισμό. Τις κατηγόρησε  πως υποκινούνταν από εξωτερικές δυνάμεις, κάνοντας σαφείς  υπαινιγμούς για ισλαμικά δίκτυα. Περισσότερο σαφής υπήρξε ο  εκπρόσωπος  του κινεζικού υπουργείου Εξωτερικών, που έκανε  αναφορά στο δίκτυο χιλιάδων ΜΚΟ που πατρονάρονται από την Δύση.  Αναφέρθηκε   στο ίδρυμα  National Endowment for Democracy (NED) με έδρα τις ΗΠΑ το οποίο – όπως είπε-  διπλασίασε τις επιχορηγήσεις του στο Καζακστάν τα τελευταία δύο χρόνια. Το NED  σχετίζεται  με την CIA, χρηματοδοτείται από το Κογκρέσο   και δρα  με  το πρόσχημα της υποστήριξης της κοινωνίας των πολιτών, της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.(8) Μέχρι τώρα το  καζάκικο καθεστώς δεν έχει επιδείξει λεπτομερή στοιχεία για  όσα ισχυρίζεται.  Παράλληλα άλλοι παρατηρητές, αξιολογώντας   το κύμα εκκαθαρίσεων που ακολούθησε σε καίρια πόστα των υπηρεσιών ασφαλείας και σε νευραλγικές θέσεις εξουσίας  που κατείχαν φίλοι και συγγενείς του πρώην προέδρου,     αφήνουν να εννοηθεί πως την λαϊκή κινητοποίηση προσπάθησαν   να την  εκτρέψουν σε πραξικόπημα οπαδοί του Ναζαρμπάγεφ. Όπως και να έχουν τα πράγματα είναι φανερό πως και εξωτερικές δυνάμεις αναζητούν αφορμές και γεγονότα για να τα αξιοποιήσουν και εσωτερικές έριδες στα πλαίσια του ολιγαρχικού καθεστώτος  υπήρχαν  και πυροδοτήθηκαν. Για μια φορά ακόμη αποδείχτηκε  πως το κενό μιας γνήσιας  εργατικής, λαϊκής ή και επαναστατικής οργάνωσης και ηγεμονίας έρχονται να εκμεταλλευτούν άλλες τυφλές ή  αντιδραστικές δυνάμεις και συμφέροντα. Φαινόμενο που συναντά κανείς όλο και πιο συχνά σε λαϊκά ξεσπάσματα  στον κόσμο  παρά τις διαφορετικές τοπικές  συνθήκες 

Το Καζακστάν με την έκταση και το πλούσιο υπέδαφος που διαθέτει και την γεωγραφική  θέση στην οποία βρίσκεται αποτελεί τεράστιο γεωπολιτικό διακύβευμα.  Πρώτα και κύρια για την Ρωσία και ακριβώς γι αυτό και  για κάθε επίδοξο αντίπαλο  της  στην Ασία  και στον κόσμο.  Ο Ναζαρμπάγεφ, άλλα και ο διάδοχος του,   είχαν και έχουν πλήρη επίγνωση αυτής της διάστασης και φρόντισαν επιμελώς να μην προκαλέσουν όλα αυτά τα χρόνια την ρώσικη αντίδραση με ριψοκίνδυνες  πρωτοβουλίες. Παρ’ όλα αυτά  κράτησαν  επαφές και ανέπτυξαν  σχέσεις τόσο με την  Ουάσιγκτον όσο και με το Πεκίνο, ενώ τα τελευταία χρόνια προσχωρήσαν  και σε πρωτοβουλίες που εκπορεύτηκαν  από  την  Άγκυρα. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός  πως ταυτόχρονα   το Καζακστάν συμμετέχει  στον   Οργανισμό  της Συνθήκης Συλλογικής Ασφαλείας (CSTO),   στον οποίο απευθύνθηκε για βοήθεια, στην  Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών,  στην Ευρασιατική Οικονομική Ένωση (EEU) στον  Οργανισμό  Συνεργασίας της Σαγκάης  αλλά  και στην  Ένωση Τουρκικών Κρατών (STG), μια πρωτοβουλία της Άγκυρας. Ο   Πούτιν έχει επισκεφθεί το Καζακστάν 28 φορές!  στην διάρκεια της ηγεσίας του,  περισσότερες από οποιαδήποτε άλλη χώρα.  Από την άλλη ο Ναζαρμπάγεφ επιχείρησε μια προσεκτική αποστασιοποίηση από την Μόσχα και ενίσχυση του Καζάκικου εθνικισμού. Η μεταφορά της πρωτεύουσας  στον βορρά για καλύτερο έλεγχο  της ισχυρής ρωσικής κοινότητας και η  απόφαση   να μετατρέψει το καζακικό αλφάβητο από κυριλλικό σε λατινικό και να αλλάξει όλα τα ρώσικα τοπωνύμια, αυτόν τον σκοπό είχαν. 

Παράλληλα  διατήρησε μια ειδική  σχέση με την Δύση και ιδιαίτερα με τις ΗΠΑ (εγκάρδια την έχουν χαρακτηρίσει ορισμένοι).  Στον εξορυκτικό τομέα οι Αμερικανοί διαθέτουν πολύ ισχυρή θέση. Οι αμερικανικές εταιρείες το 2019, αντιπροσώπευαν περίπου το 30%  του συνολικού πετρελαίου που εξορύσσεται στο Καζακστάν.  Οι εμπορικές συναλλαγές  του Καζακστάν με τις Ηνωμένες Πολιτείες (σχεδόν 2 δις.  δολάρια το 2020) δεν μπορεί να συγκριθούν  με αυτές  με την Κίνα (21,4 δις  δολάρια) ή με τη Ρωσία (19 δις  δολάρια). Αλλά εξακολουθούν  να είναι τριπλάσιες  από το μέγεθος του εμπορίου των ΗΠΑ  με όλα τα άλλα κράτη της Κεντρικής Ασίας μαζί. Από το 2003, το Καζακστάν πραγματοποιεί ετήσιες στρατιωτικές ασκήσεις με το ΝΑΤΟ, που ονομάζονται Steppe Eagle, και από το 2004 έως το 2019, οι Ηνωμένες Πολιτείες προμήθευσαν στο Καζακστάν όπλα αξίας 43 εκατομμυρίων δολαρίων: περισσότερα από όλες τις άλλες χώρες της περιοχής μαζί. Η Μόσχα είχε αντιδράσει μερικές φορές  ιδιαίτερα στην απόφαση να χρησιμοποιήσουν οι Αμερικανοί αεροδρόμια για την μεταφορέα  πολεμικού υλικού στο Αφγανισταν   και στην συμφωνία  να χρηματοδοτήσει το Πεντάγωνο την ανοικοδόμηση δύο βιολογικών εργαστηρίων. Αντιδράσεις που δεν είχαν κλιμάκωση. Σταδιακά σε αυτήν την περίπλοκη εξωτερική σχέση προστέθηκε η Κίνα με την ενίσχυση των εμπορικών συναλλαγών και την αποφασιστική θέληση του Πεκίνου να προσθέσει την χώρα στην  Οικονομική Ζώνη του Δρόμου του Μεταξιού. Δεν ήταν τυχαίο ότι ο Κινέζος πρόεδρος, Σι Τζινπίνγκ, ανακοίνωσε την Πρωτοβουλία Ζώνη και Οδός (Belt and Road Initiative, BRI) το 2013,  στο Πανεπιστήμιο Ναζαρμπάγεφ στο Καζακστάν.  Η Κίνα ενδιαφέρεται για μια σταθερότητα στα σύνορα με το Καζακστάν, μιας και αυτά βρίσκονται στην περιοχή της Αυτόνομης Περιφέρειας των Ουιγούρων του Σιντζιάνγκ..  Όταν ο Αμερικάνος ΥΠΕΞ  Πομπέο επισκέφτηκε Καζακστάν τον Φεβρουάριο του 2020 σε ένα από τα ζητήματα που ήταν επίμονος, ήταν  η ανάγκη να αντισταθεί το Καζακστάν στην κινέζικη επιρροή. 

Το ότι ο Ναζαρμπάγεφ κατάφερε να ισορροπήσει για τρεις δεκαετίες σχεδόν,  ανάμεσα στην Μόσχα, την Δύση και την Κίνα, κάνοντας παιγνίδι ακόμη και με την Τουρκία, δίχως μεγάλα  προβλήματα, δεν σημαίνει πως αυτή η επιτήδεια τακτική μπορεί να  πετυχαίνει στο διηνεκές.   Ιδιαίτερα σε συνθήκες αυξανόμενου ανταγωνισμού και προϊούσας αστάθειας στην ευρύτερη περιοχή,  στην οποία προστέθηκε και η πρόσφατη Αφγανική εξέλιξη. Μερικοί παρατηρητές συνδέουν τα τελευταία γεγονότα με μια πιο φιλορωσική πολιτική του Τοκάγεφ  φέροντας ως αποδεικτικό στοιχείο την πρόσκληση  για  παρέμβαση  στον Οργανισμό  Συνθήκης Συλλογικής Ασφαλείας. Σε κάθε περίπτωση πάντως, ακόμη και μετά την απόσυρση των στρατιωτικών  δυνάμεων του Οργανισμού,  η παρέμβαση του χωρίς  να δημιουργηθούν  περιπλοκές,  ενίσχυσε την θέση της  Μόσχας  στο διαρκές παιγνίδι  ιμπεριαλιστικού ανταγωνισμού και επιρροής στην χώρα και ευρύτερα  στην περιοχή. Εξέλιξη  που δεν άρεσε  ούτε στους Αμερικανούς, ούτε στους Ευρωπαίους  αλλά ούτε και στους Τούρκους. Όλοι,  παρά  την επίσημη  και ανεπίσημη γκρίνια, αναγκάστηκαν  να την  αντιμετωπίσουν  ως περίπου μοιραία. Μετά όμως από  όσα συνέβησαν το Καζακστάν δεν θα αντιμετωπίζεται με τον ίδιο τρόπο.  Η πολυδιαφημισμένη «πολυδιανυσματική» εξωτερική πολιτική που εμπνεύστηκε ο Ναζαρμπάγεφ  θα αντιμετωπίσει πιο δύσκολα και περίπλοκα  διλλήματα στο προσεχές μέλλον.

Στον απόηχο της αιματηρής   κατάπνιξης  της εξέγερσης, εμφανίστηκε ξανά   ο  Ναζαρμπάγεφ,  ισχυριζόμενος  πως δεν υπάρχουν αντιθέσεις  και διαφωνίες με τον νυν πρόεδρο παρά το γεγονός πως ο ίδιος απολύθηκε από  την ηγεσία του Συμβουλίου Ασφαλείας και πολλοί δικοί του  άνθρωποι ( μεταξύ αυτών  και μέλη της μεγάλης  οικογένειας του)  αντικαταστάθηκαν  από   θέσεις -κλειδιά στον κρατικό μηχανισμό και από νευραλγικές  θέσεις στην οικονομία. Ο Τοκάγεφ σε μια μακροσκελή  ομιλία του  υποσχέθηκε   αλλαγές  στην οικονομική πολιτική, μέτρα για την καταπολέμηση των κοινωνικών και περιφερειακών ανισοτήτων και ενίσχυση των πολιτικών κοινωνικής  πρόνοιας.(9). Ο μεγάλος μετασχηματισμός  του Καζακστάν από μια σοβιετική επαρχία  σε ένα ολιγαρχικό καθεστώς άγριου καπιταλισμού, λεηλασίας του φυσικού πλούτου και διάλυσης των παλιών  κοινωνικών δομών, φαίνεται να έπιασε τα όρια του και αναδείχνει τις σκληρές αντιφάσεις και αδιέξοδα.   Την ίδια στιγμή η εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα αντιμετωπίζουν τα αποτελέσματα της βάρβαρης κρατικής καταστολής  και  συνδικαλιστές και άλλοι κοινωνικές αγωνιστές, μεταξύ αυτών και κομμουνιστές που δρουν στην παρανομία, δέχονται   κυνηγητό  και  διώξεις. Με την κινητοποίηση τους όμως   έστειλαν   πολλά μηνύματα  σε διαφορετικές  κατευθύνσεις. Το κυριότερο πως, παρά τις δύσκολες και σύνθετες συνθήκες,  δεν γίνεται  να αποδέχονται  για πάντα την βαρβαρότητα και την εκμετάλλευση. Το ότι η εργατική τάξη  βρίσκεται ακέφαλη πολιτικά και ιδεολογικά και με διαρκή τον κίνδυνο  οι αγώνες της να  καπελώνονται από αντιδραστικές και ιμπεριαλιστικές  δυνάμεις, είναι μια πραγματικότητα που αντιμετωπίζουμε.  Και είναι ένας λόγος παραπάνω για να εκφράζεται  πιο καθαρά η αληθινή διεθνιστική αλληλεγγύη εκεί που εκτυλίσσονται  και δοκιμάζονται αυτοί οι αγώνες. 

Δ.Π

1. Ο Ελληνας υπουργός Εξωτερικών Δένδιας στις 16 Δεκεμβρίου 2021 μάλιστα, με αφορμή την 30ή επέτειο της ανεξαρτησίας του Καζακστάν μεταξύ άλλων υπογράμμιζε …με περισσή διορατικότητα πως η χώρα.. « Έχει γίνει πλέον εστιακό σημείο για την ειρήνη, τη σταθερότητα και την ευημερία στην Κεντρική Ασία»!!!

2. Αυτό είναι το μεγαλύτερο που ανακαλύφθηκε εκτός Μέσης Ανατολής κατά τη διάρκεια των τελευταίων 30 ετών με 38 δισεκατομμύρια βαρέλια αποθεμάτων.

3. Το Τενγκίζ έχει χαρακτηριστεί από τους γεωλόγους ως «το τέλειο κοίτασμα». Το ρεζερβουάρ (η δεξαμενή ) έχει πλάτος 19 χλμ. και μήκος 21 χιλμ, η δε κορυφή του είναι σχεδόν 4 χλμ. κάτω από το έδαφος. Με άλλα λόγια, το Τενγκίζ είναι τέσσερις φορές σε έκταση όσο ο Δήμος των Παρισίων! Τα εκτιμώμενα αποθέματά του (μαζί με το γειτονικό πεδίο Κορόλεφ) είναι 25,5 δισ. βαρέλια, εκ των οποίων μια ποσότητα μεταξύ 7 δισ. και 10,7 δισ. βαρελιών θεωρείται απολήψιμη. Ανακαλύφθηκε το 1979, επί ΕΣΣΔ, αλλά άργησε 15 ολόκληρα χρόνια να παράξει πετρέλαιο. Για την ακρίβεια, οι Σοβιετικοί προσπάθησαν αρχικά να το αναπτύξουν μόνοι τους, αλλά τελικά δεν τα κατάφεραν ποτέ, λόγω των γεωλογικών δυσκολιών. Μάλιστα, το 1985 μια τρομακτική έκρηξη στο πηγάδι (γεώτρηση) αρ. 37 του Τενγκίζ, που έκαιγε επί δύο μήνες, προκάλεσε μια από τις μεγαλύτερες, παγκοσμίως, περιβαλλοντικές καταστροφές της εποχής.

4. Η συνολική παραγωγή πετρελαίου και συμπυκνώματος φυσικού αερίου του Καζακστάν έφτασε τους 81,8 εκατομμύρια τόνους το 2013, 80,8 εκατομμύρια τόνους το 2014, 79,5 εκατομμύρια τόνους το 2015 και 78 εκατομμύρια τόνους το 2016. Το 2013, η χώρα εξήγαγε 70,7 εκατομμύρια τόνους πετρελαίου, ή το 86,4% της συνολικής παραγωγής της. το 2014, 62,5 εκατομμύρια τόνοι, ή 77,4% της συνολικής παραγωγής της· το 2015, 69,9 εκατομμύρια τόνοι, ή 76,7% της συνολικής παραγωγής της· το 2016, 62,1 εκατ. τόνοι, ή 79,6% της συνολικής παραγωγής της. Η συνολική παραγωγή φυσικού αερίου του Καζακστάν ήταν 42,3 δισεκατομμύρια m³ το 2013, 43,2 δισεκατομμύρια m³ το 2014, 45,3 δισεκατομμύρια m³ το 2015, 46,4 δισεκατομμύρια m³ το 2016.

5. Όσον αφορά τα αποδεδειγμένα αποθέματα άνθρακα, το Καζακστάν κατατάσσεται στην 8η θέση στον κόσμο σύμφωνα με τη Στατιστική Επιθεώρηση της Παγκόσμιας Ενέργειας της BP, με 25,6 δισεκατομμύρια τόνους στο τέλος του 2017 (δηλαδή 2,5% των παγκόσμιων αποθεμάτων). Όσον αφορά την παραγωγή άνθρακα, το Καζακστάν κατατάσσεται στη 10η θέση στον κόσμο με 111,1 Mt το 2017 και 29,9 Mt το πρώτο τρίμηνο του 2018 (8). Διαθέτει 10 λεκάνες ανθρακίτη και λιγνίτη και διερευνήθηκαν περισσότερα από 300 κοιτάσματα, που βρίσκονται κυρίως στις περιοχές Karaganda (60% του συνόλου), Pavlodar (20% του συνόλου) και Kostanai. Με έκταση μεγαλύτερη από 3.600 km², η λεκάνη άνθρακα Karaganda είναι η μεγαλύτερη στο Καζακστάν, ακολουθούμενη από τη λεκάνη Ekibastuz που βρίσκεται μεταξύ των πεδιάδων Saryarka και Priertysskoy.

6. Το έτος 2015 σημαδεύτηκε από το ρεκόρ συναλλαγής 1,1 δισ. δολαρίων (930 εκατ. ευρώ), που επέτρεψε στη Sinopec, μια κινεζική κρατική εταιρεία πετρελαίου, να αγοράσει τη θυγατρική του Καζακστάν της ρωσικής Lukoil. Αυτή η επέκταση στον τομέα του πετρελαίου και του φυσικού αερίου επιβεβαιώθηκε με την εξαγορά από την China National Petroleum Corporation (CNPC) της καναδικής PetroKazakhstan, η οποία της επέτρεψε να αποκτήσει έδαφος στη λεκάνη Turgay, στα νότια της χώρας. Τώρα βρίσκεται στην πρωτεύουσα της εθνικής εταιρείας πετρελαίου και φυσικού αερίου KazMunayGas (KMG), μέσω του κρατικού της ταμείου China Investment Corporation (CIC). Η Κίνα είναι επίσης πολύ εδραιωμένη στην περιοχή Aktioubé (Βορειοδυτικά) και στο Mανγκιστάου (ανατολική ακτή της Κασπίας θάλασσα). Ελέγχει πλέον περισσότερο από το ένα τέταρτο της τοπικής παραγωγής, διαθέτει έναν αγωγό πετρελαίου και έναν αγωγό φυσικού αερίου στο έδαφος του Καζακστάν.

7. Σύμφωνα με το Γενικό Γραμματέα του CSTO Στάνισλαβ Ζας περισσότεροι από 2.000 στρατιωτικοί και 250 μέσα μεταφοράς μεταφέρθηκαν από αέρος στην περιοχή των επιχειρήσεων από αεροσκάφη των Ρωσικών Αεροπορικών Δυνάμεων Έγιναν πάνω από 108 σχετικές πτήσεις.

8. Λίστα με τις επίσημες χρηματοδοτήσεις του NED στο Καζακστάν από την ιστοσελίδα του, με ημερομηνία 18/02/2021. www.ned.org/region/eurasia/kazakhstan-2020

9. Στο διάγγελμά του στο κοινοβούλιο, στις 11 Ιανουαρίου, αναγνώρισε την προβληματική κατανομή του πλούτου στην χώρα και το πώς τα οφέλη της οικονομικής ανάπτυξης έχουν συσσωρευτεί σε μια μικρή τάξη. Επέκρινε τις κυβερνητικές υπηρεσίες για την υποβάθμιση των οικονομικών δυσκολιών στην χώρα, το καμουφλάρισμα της πραγματικής κατάστασης με όρους όπως «παραγωγική αυτοαπασχολούμενη άτυπη απασχόληση» και την εγκατάλειψη πολλών ανθρώπων «σε κατάσταση ανεργίας και κοινωνικής ανασφάλειας». Ζήτησε «μια ποιοτική ανανέωση των κοινωνικών και εργασιακών πολιτικών». Μεταξύ των μέτρων που πρότεινε ήταν η μεταρρύθμιση των αποφάσεων για τον προϋπολογισμό μεταξύ του κέντρου και των επαρχιών, η υιοθέτηση ενός κοινωνικού κώδικα που θα καθορίζει τη νέα κατεύθυνση της κυβερνητικής πολιτικής και θα χρησιμεύει ως «βασικό στοιχείο του νέου κοινωνικού συμβολαίου», η ανάπτυξη στοχευμένων προγραμμάτων απασχόλησης και εκπαίδευσης, και η δημιουργία ενός δημόσιου-ιδιωτικού ταμείου με στόχο την επίλυση κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων (Nargis Kassenova, Foreign Affairs, 19/01/2022).

ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΚΗ ΣΗΜΑΙΑ