Θεσσαλονίκη, Γεντί Κουλέ Από τον συνήθη τόπο εκτελέσεων, στον ασυνήθη τόπο ταφής. Να αναγνωριστούν και να τιμηθούν οι εκτελεσμένοι κομμουνιστές και αγωνιστές!

Τίποτα δεν θυμίζει στους περαστικούς της οδού Επταπυργίου και στους κατοίκους των γύρω οδών ότι η πλαγιά πίσω από το Γεντί Κουλέ κι ο χώρος που βρίσκονται τα σπίτια τους και το παρακείμενο σχολείο, υπήρξαν χώρος εκτελέσεων και ταφής δεκάδων κομμουνιστών αγωνιστών.

Το Επταπύργιο (Γεντί Κουλέ), από Βυζαντινό και Οθωμανικό φρούριο, μετατράπηκε το 1890 σε φυλακή απάνθρωπη και συνέχισε να είναι τέτοια στα 100 χρόνια ζωής της. Υπήρξε το δεσμωτήριο και το κολαστήριο συνάμα, αγωνιστών της Αντικατοχικής Αντίστασης και της Εμφυλιακής περιόδου. Στα απάνθρωπα κελιά του φιλοξένησε πολιτικές προσωπικότητες (Ν. Ζαχαριάδης), ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών (Μανώλης Αναγνωστάκης), αλλά και διάσημους ληστές (Τζατζάς) και ποινικούς κρατούμενους. Θεωρήθηκε η πιο σκληρή φυλακή της χώρας κι έχουν γραφτεί πολλά τραγούδια γι’ αυτήν και τα βάσανά της, όπως τα Νύχτωσε χωρίς Φεγγάρι (Α. Καλδάρας), Πέντε χρόνια δικασμένος (Β. Παπάζογλου), Τρίτη, Πέμπτη μακαρόνια (αγνώστου), Κελί μου κατασκότεινο (Στ. Καζαντζίδης, 1956), Αναστενάζει ο Γεντί Κουλές (Σαράντης Κοντομάτης, Νάκος, Μαριώ, 1988) κ.λπ. Το 1989 οι φυλακές του Γεντί Κουλέ μεταφέρθηκαν στα Διαβατά και το Επταπύργιο έγινε μουσείο και χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων (Φεστιβάλ Επταπυργίου).

Οι εργασίες ανάπλασης της Πλατείας Εθνικής Αντιστάσεως στις Συκιές της Θεσσαλονίκης, που απεκάλυψαν 25 σκελετούς εκτελεσμένων (μεταξύ τους και μια γυναίκα), έφεραν στην επικαιρότητα τη ζοφερή ιστορία του χώρου και την ηρωική θυσία εκατοντάδων δολοφονημένων-εκτελεσμένων κομμουνιστών της περιόδου 1946-1951, με το Γ' ψήφισμα και τον ΑΝ 509. Απέναντι στο εκτελεστικό απόσπασμα στάθηκαν περήφανοι για τον λαό και το κόμμα τους και θάφτηκαν στον χώρο της θυσίας τους ομαδικά. Κανενός το σώμα δεν αποδόθηκε στους συγγενείς του. Σκελετοί, ευρήματα μιας σακάτικης εποχής που η ελευθερία καθημερινά τουφεκίζονταν, ένα άτυπο κι αόρατο νεκροταφείο, που ο ιμπεριαλισμός έθαβε αυτούς που φοβόταν ακόμα και τη σκιά τους και την υστεροφημία τους. Χρόνια πολλά μετά, δεν μπορείς να μην αισθανθείς δέος, αντικρίζοντας το Γεντί Κουλέ. Ο χορός που έσυρε η Ευθυμία Πατσιά μπροστά στις κάννες των εκτελεστών της εγκληματικής μισαλλοδοξίας, είναι ένα γαϊτανάκι που ακόμα ξετυλίγεται. Είναι ένας μακρύς, μα όχι αέναος αχός από αγώνες που ακόμα δίνονται ενάντια στην τρομοκρατία και την καταστολή. Ένα όραμα καθόλου άπιαστο, μια ελπίδα, ένα τραγούδι, που κλείνεται μέσα σε μια κλειστή γροθιά υψωμένη στον ήλιο.

Ο πρώτος αντιστασιακός που τουφεκίστηκε στο Γεντί Κουλέ από τους Γερμανούς ήταν ο Γιώργος Πολυχρονάκης στις 14 Αυγούστου 1941. Συνολικά 45 Έλληνες τουφεκίστηκαν στο Επταπύργιο από τους ναζιστές και 400 περίπου στον Εμφύλιο μέχρι το 1954. Το 1951 εκτελέστηκε ο νεολαίος Ν. Νικηφορίδης, γιατί μάζευε υπογραφές για την «Έκκληση της Στοκχόλμης» ενάντια στα ατομικά όπλα. Οι πρώτες δύο εκτελέσεις ήταν των Θεοχάρη Σαπρανίδη και Γιώργου Καλέμου, αγροτών, στις 16 Ιουλίου 1946. Η Κούλα Ελευθεριάδου, η Ευθυμία Πατσιά, η Μαγδαληνή Γουσοπούλου, η 17χρονη Ευφροσύνη Νικολαΐδου ήταν κάποιες από τις γυναίκες που με τη στάση τους μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα, δώσανε δείγματα ψυχικής ανάτασης, απρόσμενου θάρρους και αγωνιστικής έπαρσης. Η Κούλα Ελευθεριάδου τουφεκίστηκε και θάφτηκε στις 6 Μαΐου 1947 στο νεκροταφείο του Αγ. Παύλου. Το μνήμα της είναι το μόνο που σώζεται κι αποτελεί μνημείο, όπου σήμερα το επισκέπτονται πολλοί αγωνιστές, καταθέτοντας λίγα άνθη μαζί με τον σεβασμό τους και την υπόσχεση ότι η θυσία της ηρωίδας δεν πήγε χαμένη κι ο αγώνας της συνεχίζεται.

Στον χώρο των εκτελέσεων και των τάφων, οι συγγενείς των θυμάτων έφτιαξαν ένα αυτοσχέδιο νεκροταφείο. Με διαταγή του διοικητή του Γ' Σώματος Στρατού, οι μπουλντόζες της ΜΟΜΑ ισοπέδωσαν τον χώρο και σπάρθηκε κριθάρι. Αργότερα η επέκταση του αστικού χώρου, μ' όλα τα παρεπόμενα, έβαλε το δικό της λιθαράκι στη μη αναγνωρισιμότητα του τόπου των «αόρατων νεκροταφείων». Η κομματική οργάνωση Θεσσαλονίκης του ΚΚΕ(μ-λ) προ ετών διοργάνωσε τιμητική εκδήλωση μπροστά στο Γεντί Κουλέ.

75 χρόνια πέρασαν από την τελευταία εκτέλεση στο Επταπύργιο, τον χώρο που το μπόι των θυμάτων του καπιταλισμού-ιμπεριαλισμού αναμετρήθηκε μ' εκείνο των δολοφόνων τους και βγήκε ασύγκριτα ψηλότερο, αποδεικνύοντας το εύρος και το μεγαλείο της ψυχής των αγωνιστών.

Στο επισκέψιμο σήμερα Γεντί Κουλέ, μπορεί κανείς να περιηγηθεί στα τρομακτικά κελιά της απομόνωσης, εκεί που οι μελλοθάνατοι περνούσαν την τελευταία νύχτα τους. Στους τοίχους θα δει σκαλισμένα ονόματα, να δίνουν, από την αχλή του χρόνου, το δικό τους παρών, τόσο παραστατικά, όσο και η επικαιρότητα των νεοανακαλυφθέντων ομαδικών τάφων των αλήστου μνήμης κομμουνιστών μαρτύρων. Η τυχαία ανακάλυψη των ομαδικών ανώνυμων πρόχειρων τάφων αποτελεί μια ακόμη απόδειξη της βαρβαρότητας με την οποία το ξενόδουλο αστικό κράτος αντιμετώπισε τους αγωνιστές και τους κομμουνιστές, μια ολόκληρη γενιά νέων ανθρώπων που πάλεψαν για μια Ελλάδα ελεύθερη και για μια κοινωνία δίκαιη. Το ελάχιστο που τους αξίζει είναι να γίνουν όλα όσα χρειάζονται για να ερευνηθεί προσεκτικά και συστηματικά και ο ευρύτερος χώρος, να προστατευθεί το σκάμμα μέχρι την ολοκλήρωση της έρευνας και να γίνει μνημείο για τους εκτελεσμένους. Όσον αφορά τους 33 ανθρώπινους σκελετούς που ξεχώθηκαν μέχρι τώρα, θα πρέπει να γίνει ό,τι είναι δυνατόν αυτοί να ταυτοποιηθούν και να δοθεί η δυνατότητα στις οικογένειές τους να τους τιμήσουν όπως αυτές θα επιλέξουν.

Γιάννης Χατζής

αναδημοσίευση από την Προλεταριακή Σημαία 981, 22/3/25