Οι 9 τέχνες στο χαραγμένο σώμα της Κύπρου

Φέτος συμπληρώνονται 50 χρόνια από την τουρκική εισβολή και κατοχή της Κύπρου, που δεν παύουν να μας θυμίζουν πως το πολύπαθο νησί αποτέλεσε τόσο στη μακρά όσο και στην πρόσφατη ιστορία του το επίκεντρο του ενδοϊμπεριαλιστικού ανταγωνισμού και των «διεκδικήσεων» διαφόρων κατακτητών. Ταυτόχρονα, ωστόσο, υπήρξε και το σπίτι Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, που παρά τα πάνω και τα κάτω τους (βασικά λόγω… ιμπεριαλιστικού δάκτυλου) ζούσαν αρμονικά, όπως μαρτυρούν και οι ίδιοι. Πώς φαίνεται αυτή η πραγματικότητα να αποτυπώνεται στις 9 τέχνες;

Ζωγραφική: Θα μπορούσαν να παρατεθούν πολλοί κύπριοι ζωγράφοι που μας έχουν δείξει αυτήν την πραγματικότητα, αλλά αξίζει η αναφορά στον Αδαμάντιο Διαμαντή. Ο ζωγράφος αυτός είναι γνωστός για ένα μακρόστενο έργο 17,5 μέτρων που απεικονίζει φιγούρες της κυπριακής ζωής και από τις δύο κοινότητες μπλεγμένες στην ίδια σκηνή, με τίτλο «ο Κόσμος της Κύπρου», φτιαγμένο την περίοδο 1967-’72.

Λογοτεχνία: Πολλοί ποιητές έχουν γράψει και έχουν πει για την Κύπρο, ανάμεσά τους και ο Ναζίμ Χικμέτ. Από την ίδια την Κύπρο, βέβαια, το ποίημα του Λεύκου Ζαφειρίου με τίτλο 15.7.1974 δείχνει πως δεν είναι μόνο η αστική τάξη της Τουρκίας που επιβουλευόταν το νησί, αλλά και αυτή της Ελλάδας, με την καθοδήγηση της CIA:

Οι νεκροί βρομούσαν από ʼνα
μίλι μακριά, ήταν ανελέητο το τελευταίο καλοκαίρι –
τρυπούσε τους ίσκιους των δέντρων
τις στέγες των σπιτιών. Φριχτό καλοκαίρι για τους ανθρώπους
μπάσαν τους νεκρούς απʼ την πίσω
πόρτα στον Άη-Γιάννη,
δεν τους χωρούσαν, λέει, τα φέρετρα.
Κι ο πιτσιρικάς –πήχτρα το αίμα
στα ρούχα του– άνοιγε λάκκους,
τον χτυπούσε ο ήλιος ανελέητα
στους κροτάφους στη μνήμη
βαθιά ώς το μέλλον.

Τον ήξερες αλλιώτικα
τον κυπριώτικο ήλιο
θεία Μαρίνα την αυγή
με τα περιστέρια στους ώμους.

Κινηματογράφος: Τις τελευταίες μέρες κυκλοφόρησε από το News24/7 το ντοκιμαντέρ «Κύπρος 1974-2024: Οι Άνθρωποι που δεν ξέχασαν». Οι ιστορίες από την τουρκική εισβολή και τα δεινά του κυπριακού λαού αποτυπώνονται μέσα από μαρτυρίες Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Άλλωστε θύμα της τουρκικής κατοχής είναι στο σύνολο οι Κύπριοι. Ωστόσο, η παραγωγή παραμένει στις ευθύνες των Τούρκων σημαντικά περισσότερο σε σχέση με της χούντας της Ελλάδας, ενώ ο ρόλος των ιμπεριαλιστών δεν σχολιάζεται ούτε γίνεται λόγος γι’ αυτόν.

Μουσική: Το 1978, ο Θάνος Μικρούτσικος κυκλοφορεί τον δίσκο του «Τραγούδια της Λευτεριάς», με τραγούδια για τους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες πολλών περιοχών, όπως οι χώρες της Αφρικής, η Κούβα, αλλά φυσικά και η Κύπρος, που μόλις τέσσερα χρόνια πριν είχε βιώσει την τουρκική εισβολή. Οι στίχοι του Φώντα Λάδη μάς δίνουν εικόνες από τα «αδελφοσκοτώματα» που ωθούν οι «δυνατοί που τους μικρούς παιδεύουν», και την καρδιά του αφηγητή που είναι κι αυτή στα δύο χωρισμένη.

Γλυπτική: Ο γλύπτης Ιωάννης Νοταράς κατασκεύασε σύνθετο έργο, που απεικονίζει πολλές μπρούντζινες φιγούρες, σε μια σκηνή όπου η φιγούρα της Ελευθερίας εποπτεύει στρατιώτες να απελευθερώνουν πολίτες από τις βρετανικές φυλακές. Το έργο ολοκληρώθηκε το ’67, τοποθετήθηκε στη Λευκωσία το ’74 και ονομάστηκε «Μνημείο της Ελευθερίας». Αργότερα, το 1987, η Βουλή των Αντιπροσώπων το αναγνώρισε ως «Μνημείο Αγώνα ΕΟΚΑ 1955-1959».

Κόμιξ: Την 1^η Δεκεμβρίου του 2016 ο σκιτσογράφος κωστάκης ανάρτησε στο ιστολόγιό του σκίτσο που απεικονίζει τους «διεκδικητές» της Κύπρου μέσα από διάφορους τρόπους αναφοράς ως σφαγείς, ζυγαριές, τιμοκατάλογους κ.λπ., ενώ πίσω φαίνεται ο χάρτης της Κύπρου σε «οικόπεδα», ως πανσέτα, φιλέτο, σπάλα, τιμολογημένα για αγορά.

Θέατρο: Το 1987, ο Κύπρος Χρυσάνθης κυκλοφορεί ένα ωριαίο μονόπρακτο με τίτλο «Ο Αιχμάλωτος», που περιγράφει ακριβώς τις αγωνίες των ανθρώπων γύρω από τους αγνοούμενους που ανήλθαν σε χιλιάδες κατά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Το θεατρικό μπορεί να το βρει κανείς —μόνο σε ήχο— στο ψηφιακό αρχείο του ΡΙΚ.

Φωτογραφία: Ο Δώρος Παρτασίδης το 1974 βρέθηκε στην πρώτη γραμμή να κινηματογραφεί και να τραβάει φωτογραφίες για λογαριασμό του ΡΙΚ. Μεγάλος αριθμός από τις γνωστότερες —τραγικές— φωτογραφίες των γεγονότων έχουν ληφθεί από την κάμερά του. Σε αυτές απεικονίζονται σπαρακτικά δάκρυα ανθρώπων, ενώ πολύ συχνές είναι και οι φωτογραφίες με συγγενείς αγνοούμενων που κρατούν φωτογραφίες τους. Δική του είναι και η κεντρική φωτογραφία του άρθρου.

Αρχιτεκτονική: Πλήθος μεγάλων ναών γοτθικού ρυθμού κοσμούν την Κύπρο, τόσο στα κατεχόμενα όσο και στην υπόλοιπη χώρα. Ανάμεσά τους το Αββαείο του Μπελλαπάις, ο ναός της Αγίας Σοφίας (νυν Σελιμιγέ Τζαμί) και το Ομεριγιέ Τζαμί. Η αρχιτεκτονική των ναών δείχνει το «πέρασμα» των Λουζινιανών, ενώ τα τζαμιά δείχνουν τη μετέπειτα κατάκτηση από τους Οθωμανούς.

Δημοσιεύτηκε στο φύλλο 967 της Προλεταριακής Σημαίας