Συνηθίζεται να συζητιέται, κυρίως από την αριστερά, πως ένα λογοτεχνικό έργο (είτε ποίημα, είτε πεζό κείμενο, δράμα και κάθε άλλο είδος) χαρακτηρίζεται αναπόφευκτα ή αδιαμφισβήτητα περιγράφει την παρούσα κοινωνική, οικονομική και πολιτική κατάσταση. Ο λογοτέχνης σπάνια έχει τη δυνατότητα να είναι “στον κόσμο του”, τελείως άσχετος στη γραφή του από τις συνθήκες στις οποίες δημιουργεί ένα έργο. Αυτό συμβαίνει επειδή στο κάτω-κάτω το δημιούργημά του είναι δημιούργημα ολόκληρης της κοινωνίας. Τα ερεθίσματα, οι επιρροές ενός καλλιτέχνη προέρχονται από την περιβάλλουσα κατάσταση, κι αν κάποια δημιουργήματα δείχνουν άλλης εποχής, αυτό συμβαίνει είτε από εσκεμμένη προσπάθεια του λογοτέχνη είτε από την επιρροή του παρελθόντος στο παρόν• οι κοινωνίες και οι καταστάσεις τους δεν μπορούν άλλωστε να ξεφύγουν από τους διαλεκτικούς κανόνες που διέπουν τις ανταλλασσόμενες επιρροές, ούτε επομένως και οι λογοτέχνες.
Αναλύοντας αυτό, οφείλουμε να φτάσουμε στο σημείο να αντιληφθούμε πως είτε η μορφή του έργου, είτε το περιεχόμενο, είτε το νόημα (βαθύ, επιφανειακό κλπ) και οτιδήποτε στο ενδιάμεσο προκύπτουν στη σύλληψη του καλλιτέχνη από την ιστορικότητα του παρόντος και τις κοινωνικές σχέσεις αυτού. Είναι από αυτή την ίδια την ποικιλία προέλευσης των επιρροών που επιλέγουν να γράψουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, για το ένα ή το άλλο θέμα. Για παράδειγμα η υπέρμετρη αστικοποίηση τη Βικτωριανή εποχή στην Αγγλία δημιούργησε ολόκληρο ρεύμα ποιητών που καταδίκαζαν τον καπιταλισμό ως σύστημα παραγωγής που οδηγεί στην εξαθλίωση και την καταστροφή της γης• ή στο σήμερα, οι ποιητές έχουν χαρακτηριστεί ως οι ποιητές της απογοήτευσης, σε μια περίοδο που η ήττα των κατακτήσεων των λαών έχουν δημιουργήσει μια δύσφορη κατάσταση που οδηγεί στην αίσθηση ήττας και την αντίστοιχη λογοτεχνική γραφή.
Με τη δημιουργία όμως υπάρχει παράλληλα και μεγάλη ευθύνη. Υπάρχει από πολλούς το ερώτημα: “Πρέπει ο καλλιτέχνης να σχολιάζει την εποχή του;”. Αυτό δεν παίρνει μια έτοιμη απάντηση, ούτε πρέπει αυτή, όταν δίνεται, να δίνεται επιπόλαια. Παρ' όλ'αυτά ο καλλιτέχνης πρέπει να είναι έτοιμος να δεχτεί την κριτική, όχι απλά με μια ρομαντική έννοια του τι είναι απλά λογοτεχνικά καλό, αλλά και με την έννοια του τι είναι και χρήσιμο ή προωθητικό στο σήμερα. Αντίστοιχα έτοιμος πρέπει να γίνει κι ο αποδέκτης των έργων, δηλαδή ο λαός. Κι είναι ξεκάθαρο ότι σε μικρή ή μεγάλη κλίμακα ο λαός θα κρίνει ένα λογοτέχνημα ανεξαρτήτως αν αυτό μένει παθητικό κι αδιάφορο σχετικά με την κοινωνική, οικονομική και πολιτική κατάσταση ή αν αντίθετα το λογοτέχνημα αυτό παίρνει θέση ως προς αυτήν. Άρα υπάρχει μια έμφυτη τάση ο λαός να κατεθύνει σε ένα βαθμό τη λογοτεχνική γραφή, παρ'όλο που δεν είναι ο ίδιος ο δημιουργός στο σύνολό του, αλλά ένα κομμάτι αυτού. Αυτή η τάση έχει χαρακτηριστεί στο παρελθόν ως στράτευμα ή ως απολυταρχική πρακτική που περιορίζει την ελευθερία του λόγου. Στην πραγματικότητα όμως η τέχνη έχει στην ίδια της της φύση την ανάγκη να προσδιορίζεται και να κατευθύνεται, ετερόβαρα βέβαια, και από τους δημιουργούς αλλά και από τους αποδέκτες.
Επομένως η σχέση μεταξύ λογοτεχνών, συνθηκών και λαού είναι μια σχέση πολλαπλών διαδρομών και προς τη μία και προς την άλλη κατεύθυνση. Η λογοτεχνική γραφή γίνεται όντως μια πράξη της κοινωνίας και είτε γίνεται αποδεκτή είτε όχι, καταλήγει να αποτελεί μια από τις φωνές της κοινωνικής αντίληψης. Οι λογοτέχνες πρέπει πλέον λοιπόν να είναι αυτοί που θα φτάσουν τα έργα τους πάνω, αλλά όχι έξω από αυτή την αντίληψη, προκειμένου να γίνονται πυροδότες της αλλαγής που θέλουν να δουν. Η λογοτεχνία και η τέχνη είναι κοινωνική.
Δημήτρης Χατζηκωνσταντίνου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου