Το «Ξεκόβοντας από τις παλιές ιδέες» (Breaking with old ideas) είναι μια ταινία του 1975 από την Peking Film Studios. Πρόκειται για μια προσπάθεια απεικόνισης στη μεγάλη οθόνη της ταξικής πάλης εντός της κινέζικης κοινωνίας, με έμφαση στην εκπαίδευση στις αγροτικές περιοχές.
Η ταινία διαδραματίζεται στην επαρχία Ζιανξί του 1958, κατά την αρχή του «Μεγάλου Άλματος προς τα εμπρός». Είναι εμπνευσμένη από πραγματικά ιστορικά γεγονότα, και συγκεκριμένα από τη δημιουργία του «Κομμουνιστικού Πανεπιστημίου Εργασίας Ζιανξί»*, μια σχολή γεωργικού-κτηνοτροφικού προσανατολισμού. Ο πιο κεντρικός χαρακτήρας είναι ο Λουνγκ Γκουοζένγκ , που αναλαμβάνει τη δημιουργία και τη διεύθυνση του πανεπιστημίου. Ο ίδιος είναι απόφοιτος του «Αντι-ιαπωνικού Στρατιωτικού και Πολιτικού Πανεπιστημίου» του Γενάν και βετεράνος μαχητής του αντι-ιαπωνικού πολέμου. Από την πρώτη στιγμή, έρχεται αντιμέτωπος με τις κατεστημένες πρακτικές που χαρακτηρίζουν την εκπαίδευση και συγκρούεται με αυτές. Αφενός, αποφασίζει το χτίσιμο του πανεπιστημίου πάνω στο βουνό και όχι κοντά στην πόλη (όπως υποστηρίζει ο υποδιευθυντής και οι υπεύθυνοι μηχανικοί), ώστε να είναι πιο προσιτό στους αγρότες και εργάτες νεολαίους της περιοχής. Αφετέρου, σπάει το παλιό σύστημα εισαγωγής που βασίζεται σε εισαγωγικές εξετάσεις και ακαδημαϊκά προσόντα. Θεσπίζει, ουσιαστικά, το κριτήριο της αντίστροφης ταξικότητας.
«Επί γενιές, οι γαιοκτήμονες και οι αστοί μας κρατούσαν χαμηλά, αρνούμενοι σε εμάς την εκπαίδευση. Εμείς φταίμε που πήγαμε λίγο σχολείο; Όχι! Πρέπει να κατηγορηθούν οι αντιδραστικοί του Κουομιντάνγκ, οι γαιοκτήμονες και οι αστοί. Έχουν περάσει μόνο 8 χρόνια από την απελευθέρωση. Αν απαιτούμενο είναι το υψηλό ακαδημαϊκό επίπεδο, τότε είναι απλά ένας άλλος τρόπος να κρατούνται τα παιδιά των εργατών και των αγροτών έξω. Οι αστοί έχουν τα δικά τους προσόντα και εμείς τα δικά μας. Πρώτο κριτήριο για την εισαγωγή στο πανεπιστήμιο είναι να ανήκει κάποιος στις εργαζόμενες τάξεις. Αυτοί οι κάλλοι στα χέρια του παιδιού αυτού είναι τα προσόντα του!»
Το πανεπιστήμιο βασίζεται στο σύστημα μερική δουλειά – μερική μελέτη, όπου η χειρωνακτική εργασία συνδυάζεται με τα μαθήματα. Οι παλιοί δάσκαλοι βλέπουν το «ακαδημαϊκό»-διδακτικό κομμάτι ξεκομμένο από την εργασία. Έτσι, διδάσκουν στους μαθητές άχρηστα μαθήματα (ζωολογία αλόγων σε μια περιοχή χωρίς άλογα), αντιμετωπίζουν τα συγγράμματα ως «ευαγγέλιο» από το οποίο δεν πρέπει να παρεκκλίνουν, διδάσκουν μόνο μέσα σε αίθουσες (και όχι όπως ο Λουνγκ που παίρνει τους μαθητές μέσα στα χωράφια για να τους μάθει την καλλιέργεια ρυζιού), αρνούνται να θέσουν στην πράξη τις γνώσεις τους (όπως όταν ένας χωρικός φέρνει το άρρωστο βουβάλι του στη σχολή) και βλέπουν τις γραπτές εξετάσεις ως το απόλυτο κριτήριο αξιολόγησης των φοιτητών (την ώρα που οι φοιτητές πρέπει να παρατήσουν τις εξετάσεις, ώστε να σώσουν τη σοδειά της παραγωγικής ταξιαρχίας).
Με αντίστοιχο τρόπο καλλιεργούν ιδεολογικά τους φοιτητές. Προτάσσουν τις αρχές του κουμφουκιανισμού, απεχθάνονται όσους κυκλοφορούν ξυπόλητοι, δυσανασχετούν με την εισαγωγή φοιτήτριας που είναι και μητέρα, προσπαθούν να καταστείλουν τις προσπάθειες αμφισβήτησης που εκφράζουν οι φοιτητές απέναντι στην παραδοσιακή εκπαίδευση.
Στον αντίποδα βρίσκεται ο διευθυντής Λουνγκ. Όταν επισκέπτεται ένα μεγάλο πανεπιστήμιο στην πόλη, βλέπει φοιτητές με ελιτίστικες συμπεριφορές, που θέλουν να ξεκόψουν από την επαρχία και να γνωρίσουν την κοινωνική άνοδο στα αστικά κέντρα. Οι γνώσεις τους είναι θεωρητικές, ενώ οι πρακτικές δεξιότητες ελάχιστες. Εκείνος βάζει την πολιτική στο τιμόνι σε όλες τις αποφάσεις. Θέλει μια εκπαίδευση άμεσα συνδεδεμένη με την παραγωγή. Θέλει τα πιο φτωχά στρώματα να κατακτήσουν το φρούριο της γνώσης. Θέλει τον απλό εργαζόμενο λαό να διδάσκει τους φοιτητές. Δρα πάντα με τη γραμμή των μαζών: βλέπει τις ανάγκες και τις διαθέσεις των εργαζόμενων νέων και προσπαθεί να τους κινητοποιήσει ώστε να παλέψουν, να κριτικάρουν, να μετασχηματίσουν την εκπαίδευση.
Η ταινία ολοκληρώνεται με την κορύφωση της πολιτικής σύγκρουσης. Σε μια διαδικασία κριτικής* που συμμετέχουν εκατοντάδες λαού, η γραμμή της παραδοσιακής εκπαίδευσης ηττάται από την προλεταριακή γραμμή. Ο διευθυντής πηγαίνει κόντρα στην τοπική ηγεσία του κόμματος που θέλει να διαλύσει τις κομμούνες, να εγκαθιδρύσει ξανά καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής στην ύπαιθρο και μαζί να επαναφέρει την αστική εκπαίδευση. Ένα γράμμα του Μάο Τσετούνγκ προς τους κατοίκους του Ζιανξί εκθειάζει το πείραμα του νέου πανεπιστημίου και επικυρώνει την πολιτική νίκη των μαζών.
Η ταινία μπορεί να διαδραματίζεται κατά το Μεγάλο Άλμα, αλλά τα περισσότερα στοιχεία που παρουσιάζει αφορούν την περίοδο της ΜΠΠΕ. Παρουσιάζει την εκπαίδευση ως όργανο της δικτατορίας του προλεtαριάτου. Κριτικάρει τον Καΐροφ*** και τον Κομφούκιο. Χαρακτηρίζει την ιντελλιγκέντσια ως αστικό στρώμα. Δείχνει με παραστατικό τρόπο ότι η ταξική πάλη συνεχίζεται και μέσα στο σοσιαλισμό. Περιγράφει τη διαδικασία με την οποία συναντιούνται τα υπολείμματα της παλιάς κοινωνίας με τα νέα αστικά στοιχεία που δημιουργούνται στο σοσιαλισμό. Αναδεικνύει την ανάγκη να βομβαρδιστούν τα επιτελεία που έχουν καταληφθεί από τα εν λόγω στοιχεία. Ακόμα και τα τατζεμπάο που αναρτούν οι φοιτητές αποτελούν ευθεία αναφορά στο ξέσπασμα της ΜΠΠΕ. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι όλη η πλοκή είναι μια μικρή πολιτιστική επανάσταση.
Οι σεναριογράφοι δε μασάνε τα λόγια τους. Δεν κρύβουν κάτω από το χαλάκι τις αντιθέσεις της κινέζικης κοινωνίας. Λένε τα πράγματα με το όνομά τους. Δεν εξαντλούνται στην παρουσίαση του προβλήματος, όπως συνήθως αρκείται να κάνει η τέχνη. Κατονομάζουν το πρόβλημα, βλέπουν τις ταξικές δυνάμεις που συγκρούονται και καταδεικνύουν το δρόμο της μαζικής πάλης ως τη διέξοδο. Κριτικάρουν κάθε μικρή συμπεριφορά που νεκρανασταίνει τον καπιταλισμό και δεν αφήνουν τίποτα να πέσει κάτω. Θέλουν να φέρουν την αναστάτωση του ουρανού, την ολοκληρωτική απελευθέρωση του προλεταριάτου από τις εκμεταλλευτικές σχέσεις.
Δείχνουν, όμως, και μια αντίφαση που χαρακτηρίζει το κίνημα της ΜΠΠΕ. Από τη μία πλευρά τονίζεται ο ρόλος των μαζών και του ειδικά του προλεταριάτου ως κινητήρα της κοινωνικής εξέλιξης, από την άλλη οι προσωπολατρικές αναφορές στο Μάο είναι έντονες. Αυτή η κατάσταση προφανώς εξηγείται από τη συνεισφορά του ίδιου του Μάο στη μέχρι τότε πορεία της επανάστασης και το ρόλο του ως βασικού εμπνευστή της ΜΠΠΕ. Όμως, μια ολοκληρωμένη τοποθέτηση πάνω στο ζήτημα της προσωπολατρείας ξεφεύγει από τους σκοπούς αυτού του κειμένου.
Σε ένα κοινό που έχει ταυτίσει το σινεμά με τα μπλοκμπάστερ του Χόλιγουντ (χωρίς να ευθύνεται το ίδιο το κοινό), ένα φιλμ σαν το «Ξεκόβοντας με τις παλιές ιδέες» μάλλον φαντάζει παράξενο και υπερβολικά στρατευμένο. Όμως, όποιος «πονάει» την υπόθεση της εργατικής τάξης, αναρωτιέται για τις αιτίες της καπιταλιστικής παλινόρθωσης και θέλει να εμβαθύνει πάνω στην προσφορά της ΜΠΠΕ, θα αναγνωρίσει ένα καλό έργο τέχνης.
*Κομμουνιστικό Πανεπιστήμιο Εργασίας του Ζιανξί: δημιουργήθηκε το καλοκαίρι του 1958 στην επαρχία Ζιανξί της νοτιοανατολικής Κίνας. Γράφτηκαν 11.000 φοιτητές την πρώτη χρονιά. Λειτούργησε ως το 1980, βγάζοντας 220.000 αποφοίτους. Αποτέλεσε αντικείμενο έντονης αντιπαράθεσης στην ΚΕ του ΚΚΚ και στην τοπική κομματική καθοδήγηση, λόγω του ριζοσπαστικού χαρακτήρα που διέκρινε όλη τη λειτουργία του. Τσου Εν Λάι και Μάο Τσετούνγκ το υπερασπίστηκαν θερμά, με το Μάο να γράφει ένα γράμμα προς τα μέλη του τον Ιούλιο του 1961. Αμέσως τότε στρέφεται μεγάλο πολιτικό ενδιαφέρον προς αυτό το εκπαιδευτικό πείραμα, που αποτέλεσε κατά μία έννοια προπομπό και πρότυπο των εργοστασιακών πανεπιστημίων της ΜΠΠΕ.
**διαδικασία κριτικής: κομματική ή ανοικτή συζήτηση πάνω στη δράση συγκεκριμένων προσώπων, με σκοπό την κριτική και αυτοκριτική, τη διόρθωση λαθών ή/και την αποπομπή των «κατηγορούμενων»
***Ιβάν Καΐροφ: Υπουργός Παιδείας της ΕΣΣΔ την περίοδο 1949-56. Διατέλεσε και πρόεδρος της σοβιετικής Ακαδημίας Παιδαγωγικών Επιστημών τα χρόνια 1946-67. Στο βιβλίο του “Pedagogika” που εκδόθηκε το 1956 παρουσιάζεται ένα εκπαιδευτικό μοντέλο κομμένο στα μέτρα της σοβιετικής ιντελλιγκέντσιας. Οι θεωρίες του υιοθετήθηκαν από ρεβιζιονιστικούς κύκλους και στην Κίνα. Έτσι, βρέθηκαν έντονα στο στόχαστρο της ΜΠΠΕ. Βλ. «Ποιος μετασχηματίζει ποιον», Επαναστατική συγγραφική ομάδα κριτικής των μαζών της Σαγκάης, Αντίθεση Νο 12
ΓΓ
Η ταινία υπάρχει ολόκληρη δωρεάν στο Youtube με αγγλικούς υποτίτλους εδώ: Breaking with Old Ideas (1975)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου