Το μπλόκο της Καλαμαριάς από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής και τους Ελληνες συνεργάτες καθώς και ορισμένες σχετικά άγνωστες ιστορίες γύρω από αυτό το τραγικό γεγονός ζωντανεύει το φιλμ του Μιχάλη Αγραφιώτη «Τα ρόδα, τα τριαντάφυλλα (Το μπλόκο της Καλαμαριάς)» που πρόκειται να προβληθεί στο 21ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ που ξεκίνησε χθες, Παρασκευή 1 Μαρτίου στην Θεσσαλονίκη. Στην σύνοψη της ιστορίας που αφηγείται η ταινία στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ διαβάζουμε: «Στις 13 Αυγούστου 1944, Έλληνες συνεργάτες των Ναζί εισέβαλαν στην Καλαμαριά έχοντας μια λίστα προγραφών με υποψήφια θύματα. Μέχρι το μεσημέρι είχαν δολοφονήσει 11 άτομα. Τότε, ο δήμαρχος οργάνωσε ένα γλέντι προς τιμήν τους. Οι εισβολείς μέθυσαν και αποχώρησαν τραγουδώντας «Τα ρόδα τα τριαντάφυλλα», χωρίς να φτάσουν στο τέλος της λίστας»
Ο Σπύρος Κουζινόπουλος που είναι ένας από τους συστηματικούς μελετητές εκείνης της περιόδου, ιδιαίτερα της αντίστασης, στην Θεσσαλονίκη στο ιστολόγιο του Φάρος του Θερμαϊκού έγραψε τον περασμένο Αύγουστο:
«Πέρασαν 74 χρόνια από το «Μπλόκο της Καλαμαριάς», όπως ονομάστηκε η σφαγή 13 αθώων πολιτών της Καλαμαριάς, στις 13 Αυγούστου 1944, από τους Γερμανούς κατακτητές και τους γερμανοντυμένους ελληνόφωνους συνεργάτες τους των Ταγμάτων Ασφαλείας. Το 1944, τελευταίο έτος της Κατοχής, η Θεσσαλονίκη και ολόκληρη η Ελλάδα, πλην των ορεινών περιοχών που έχουν απελευθερωθεί, βιώνουν άγρια τρομοκρατία από τους φασίστες Γερμανούς κατακτητές και τους ντόπιους συνεργάτες και δωσίλογους των Ταγμάτων Ασφαλείας.
Επιδρομές σε συνοικίες της πόλης και μπλόκα στις γειτονιές είναι η φοβερή καθημερινή πραγματικότητα και οι εκτελέσεις Ελλήνων αγωνιστών της Ελευθερίας αλλά και αθώων πολιτών διαδέχονται η μία την άλλη. Ιδιαίτερα μετά την απόπειρα δολοφονίας του Χίτλερ στη Γερμανία στις 20.7.1944 οι Γερμανοί κατακτητές και οι εδώ συνεργάτες τους ταγματασφαλίτες γίνονται περισσότερο βάρβαροι κατά των κατοίκων της Θεσσαλονίκης όπου η Εθνική Αντίσταση είχε φουντώσει. Και επειδή δεν μπορούσαν να πλήξουν τα ένοπλα αντάρτικα τμήματα άρχισαν να χτυπούν αδιακρίτως φύλου και ηλικίας άοπλους και αδύναμους πολίτες. Στις 13 Αυγούστου 1944, ημέρα Κυριακή το πρωί, οι κατακτητές συνοδευόμενοι από άνδρες του τάγματος του Δάγκουλα κάνουν μπλόκο στην Καλαμαριά, συλλαμβάνουν 13 αθώους πολίτες και τους εκτελούν με τη «δικαιολογία» ότι ήταν μέλη αντιστασιακών οργανώσεων...
Με αυτόν τον τρόπο και με αυτά τα αποτελέσματα πολέμησαν οι Γερμανοί στην Ελλάδα που τώρα δείχνουν πως αγνοούν τα πάντα και ούτε που ασχολούνται με την ηθική υποχρέωση που έχουν απέναντι στη χώρα μας και στο λαό μας που τόσα υπέφερε εξ αιτίας τους στα 4 χρόνια της βάρβαρης Γερμανικής Κατοχής 1941-1944...
«Την 13-8-44 και από της 4ης πρωινής ώρας και μέχρι της μεσημβρίας περίπου απεκλείσθη άπασα η περιφέρεια του ενταύθα ΙΑ' Αστυνομικού Τμήματος Συνοικισμού Καλαμαριάς υπό Γερμανών στρατιωτών... τμήματα δε των ενταύθα Εθνικιστικών Ομάδων ενήργησαν κατ' οίκον ερεύνας και εξετέλεσαν τους κάτωθι...»
Αυτή είναι η έκθεση της Διεύθυνσης Αστυνομίας Θεσσαλονίκης, όπως συντάχθηκε στις 16 Αυγούστου 1944, τρεις μέρες μετά το Μπλόκο της Καλαμαριάς. To πρωί της Κυριακής 13 Αυγούστου 1944, Γερμανοί στρατιώτες με Έλληνες συνεργάτες τους από το Τάγμα του Δάγκουλα, περικύκλωσαν το κέντρο της Καλαμαριάς και τους γύρω συνοικισμούς και με μια λίστα χαρακτηρισμένων αριστερών, άρχισαν τις έρευνες στα σπίτια. Μέχρι το μεσημέρι, έντεκα άνθρωποι είχαν εκτελεσθεί στα σπίτια τους ή στο δρόμο. Θα ήταν πολλοί περισσότεροι, αφού εκείνη τη μέρα είχαν συλληφθεί τριάντα, που προορίζονταν για εκτέλεση κι άλλοι διακόσιοι, που είχαν κρατηθεί στο χώρο του σχολείου....
Οι ένδεκα εκτελεσμένοι ήταν:
● ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ Ανδρέας του Ζαχαρία. Ήταν γνωστός στην αστυνομία ως …παλαιός κομμουνιστής, εξόριστος κατά τη δικτατορία του Μεταξά. Την άνοιξη 1944 είχε φυλακιστεί στο Επταπύργιο από τους Γερμανούς για τρεις μήνες.
● ΔΕΛΗΒΑΛΑΣ Κωνσταντίνος του Γεωργίου. Μέλος του ΚΚΕ, είχε εξοριστεί στην Ανάφη από τη δικτατορία Μεταξά. Επιστρέφοντας στο σπίτι του από την νυκτερινή βάρδια του στο Αλλατίνι, διατάχθηκε να σταματήσει από άντρες του Δάγκουλα. Εκείνος υπάκουσε, αλλά οι εκτελεστές του, χωρίς καμιά ερώτηση, τον πυροβόλησαν και άφησαν το πτώμα του στη μέση του δρόμου.
● ΖΑΜΠΕΤΟΓΛΟΥ Βασίλειος του Κωνσταντίνου. Σύμφωνα με μαρτυρία της γυναίκας του, ο Δημ. Οικονόμου ή Παπάς μαζί με δύο άλλους Δαγκουλαίους του ζήτησαν να τους παραδώσει το πιστόλι του. Ενώ αρνήθηκε ότι είχε όπλο και η έρευνα στο σπίτι του δεν απέδωσε, τον συνέλαβαν και τον οδήγησαν στο Σχολείο Καλαμαριάς και από εκεί στον οικισμό Κατιρλί όπου και τον εκτέλεσαν. Στη συνέχεια αφαίρεσαν από το πτώμα τα παπούτσια, 2 λίρες Αγγλίας και 600 εκατ. δραχμές της εποχής.
● ΚΑΡΑΤΖΟΓΛΟΥ Αναστάσιος του Στεφάνου. Σε έρευνα στο σπίτι του από άνδρες του Δάγκουλα βρέθηκε ένα πιστόλι φωτοβολίδων. Οδηγήθηκε στο Σχολείο για ανάκριση και λίγο αργότερα εκτελέστηκε.
● ΜΑΡΑΓΚΟΣ Γεώργιος του Δημητρίου. Το 1933 είχε θέσει υποψηφιότητα με το ΚΚΕ για το Κοινοτικό Συμβούλιο του Νέου Ρύσιου. Συνελήφθη πριν από τον Ζαμπέτογλου. Σύμφωνα με μαρτυρίες, μετά από άγρια βασανιστήρια, υποχρεώθηκε να υποδείξει στους Δαγκουλαίους το σπίτι του τελευταίου. Εκτελέστηκε μαζί με τον Ζαμπέτογλου.
● ΜΙΧΑΛΙΤΣΗΣ Μιχαήλ του Ιωάννη. Οδηγήθηκε στο Σχολείο για ανάκριση, που ποτέ δεν έγινε, και τον εκτέλεσαν.
● ΜΟΡΟΧΛΙΑΔΗΣ Κωνσταντίνος του Θεοδώρου. Μαχητικός συνδικαλιστής και πρόεδρος των αρτεργατών Θεσσαλονίκης, πριν την Κατοχή. Για τις συγκρούσεις του με την αστυνομία πέρασε αρκετό χρόνο σε κρατητήρια ή νοσοκομεία για νοσηλεία. 1936-1939 βρέθηκε εξόριστος στη Φολέγανδρο για τη δράση του και κυρίως για την ένταξή του στο ΚΚΕ.
● ΜΟΡΟΧΛΙΑΔΟΥ Παρασκευή του Δημητρίου. Ακολούθησε τον σύζυγό της στο θάνατο. Παρά λίγο οι εκτελεστές της να δολοφονήσουν, έξω από το σπίτι τους, και το γιο τους, Αριστείδη. Ο 17χρονος γλίτωσε από την αστοχία των επίδοξων εκτελεστών αλλά και την επέμβαση των Γερμανών. Μετά την εκτέλεση των Μοροχλιάδων πέντε παιδιά έμειναν ορφανά.
● ΟΥΣΤΑΜΠΑΣΙΔΗΣ Θεόδωρος του Χαράλαμπου.
● ΤΙΤΟΠΟΥΛΟΣ Δημήτριος του Γεωργίου.
● ΤΙΤΟΠΟΥΛΟΣ Σπυρίδων του Κωνσταντίνου.
Οι τρεις τελευταίοι δεν ήταν Καλαμαριώτες και βρέθηκαν τυχαία στο χώρο του μπλόκου. Ειδικά τα ξαδέλφια Δημήτριος και Σπυρίδων Τιτόπουλοι ήταν από το χωριό Αγία Παρασκευή Χαλκιδικής και είχαν έρθει στη Θεσσαλονίκη για να προσπαθήσουν για την αποφυλάκιση του πατέρα και του αδελφού του Δημήτριου που είχαν συλληφθεί πριν από ένα μήνα από τον Κων. Χύτα ή Βλάχο.
Όπως γράφει ο Ανδρέας Βενιανάκης, στο πρόσφατα εκδοθέν βιβλίο του «Δάγκουλας, ο “δράκος»της Θεσσαλονίκης» (εκδόσεις «Επίκεντρο»): «…Η διεξαγωγή του Μπλόκου δεν ήταν μια επιπόλαιη και αυθόρμητη πράξη εκδίκησης, ………. αλλά μια προγραμματισμένη επιχείρηση τρομοκράτησης και εξόντωσης όσων συμμετείχαν σε αντιστασιακές ενέργειες κατά των Γερμανών. …..Η επιχείρηση στους συνοικισμούς της Καλαμαριάς είχε προετοιμαστεί από καιρό …..οι πληροφοριοδότες είχαν βοηθήσει στην κατάρτιση καταλόγου των υπόπτων που θα εκτελούνταν ….Ο κατάλογος υποβλήθηκε στη διοίκηση της SD (Γερμανική Ασφάλεια), η οποία αφού τον ενέκρινε, πρόσθεσε την υποσημείωση ότι οι ύποπτοι θα έπρεπε να εκτελεστούν στις περιοχές που θα συλλαμβάνονταν και κατά τη διάρκεια της ημέρας, ώστε να επιτευχθεί άμεσα ο στόχος της τρομοκράτησης…..»
Η εκτέλεση της επιχείρησης αυτής είχε ανατεθεί στη συμμορία του αιμοδιψούς εγκληματία Δάγκουλα, που στη διάρκεια της Κατοχής σκορπούσε τη βία, τον τρόμο και το θάνατο στην περιοχή της Θεσσαλονίκης.
Το Τάγμα του Αντώνη Δάγκουλα, που δημιουργήθηκε το 1944 και επίσημα ονομάστηκε «Εθνική Ελληνική Ασφάλεια Πόλεως Θεσσαλονίκης», απαριθμούσε σχεδόν εκατό άντρες οι οποίοι φορούσαν περιβραχιόνιο με νεκροκεφαλή.
Οι άντρες αυτοί, με εντολή των γερμανικών αρχών, είχαν επιφορτισθεί με αστυνομικά καθήκοντα, παρά τις αντιδράσεις της επίσημης αστυνομίας. Η νεκροκεφαλή στο περιβραχιόνιο φανέρωνε πως η πραγματική αποστολή τους ήταν αυτή του εκτελεστικού αποσπάσματος. Γι’ αυτό άλλωστε και οι Γερμανοί έμεναν απαθείς στις κάθε είδους ληστρικές επιδρομές και βιαιοπραγίες του Τάγματος.
Σχετικά με την στάση του κατοχικού Δημάρχου ο Κουζινόπουλος στην περσινή εκδήλωση για το μπλόκο που οργάνωσε ο Δήμος Καλαμαριάς ανέφερε: «Το θέμα του Μπλόκου της Καλαμαριάς και γενικά της περιόδου της γερμανικής Κατοχής στη Θεσσαλονίκη, είναι κάτι που το ερευνούμε δεκαετίες τώρα, γι αυτό και θα μπορούσα να μιλώ επί ώρες σχετικά. Για οικονομία χρόνου, επιτρέψτε μου να σταθώ σε δύο περιστατικά εκείνου του καιρού.
Το ένα, είναι η περίπτωση του επί Κατοχής δημάρχου Καλαμαριάς, Δημήτριου Παυλίδη. Οι μαρτυρίες της εποχής λένε ότι για να σταματήσει το δολοφονικό όργιο των ταγματασφαλιτών του Δάγκουλα, την 13η Αυγούστου 1944 εδώ στην Καλαμαριά, οργάνωσε γλέντι με ψητά. Κι΄ εκεί, ταΐζοντας και ποτίζοντας τους εγκληματίες συνεργάτες των κατακτητών, σχεδόν τους μέθυσε με συνέπεια να σταματήσουν τις εκτελέσεις των Καλαμαριωτών και να περιοριστεί κατά πολύ ο αριθμός των θυμάτων.
Παρ΄ όλα αυτά, ο Παυλίδης μετά το μακελειό δεν μπορούσε να ησυχάσει, καθώς το άλικο αίμα των αθώων θυμάτων του Μπλόκου του είχε γίνει εφιάλτης, με την έννοια ότι δεν μπόρεσε να κάνει κάτι περισσότερο για να σώσει και τους αγρίως δολοφονημένους συνδημότες του. Έτσι, είκοσι ημέρες μετά και συγκεκριμένα στις 5 Σεπτεμβρίου 1944, σύμφωνα με ένα έγγραφο που τελευταία εντόπισα, υπέβαλε την παραίτησή του από το αξίωμα του δημάρχου, προβαίνοντας παράλληλα και σε μία γενναία ενέργεια για εκείνη την εποχή που όλα τά ‘σκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά: Ζήτησε με επιστολή του να πράξουν το ίδιο και να παραιτηθούν και όλοι οι υπόλοιποι δήμαρχοι. Όπως δε ανέφερε:
«Σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τα εγκλήματα των Γερμανών και των ταγματασφαλιτών εθνοπροδοτών, παραιτούμαι από την Δημαρχία Καλαμαριάς και περιμένω το παράδειγμά μου να το μιμηθούν, έστω και την 12η αυτή ώρα, όλοι οι δήμαρχοι των γερμανοκρατούμενων περιοχών της Ελλάδος. Είναι καιρός και σήμερα, ακόμη να αποκηρύξει κανείς την πλάνη του και να προσχωρήσει στον τίμιο αγώνα του ΕΑΜ», τόνιζε ο Παυλίδης.
Ο Παυλίδης δεν ήταν εκλεγμένος δήμαρχος. Είχε διοριστεί από τους Γερμανούς το 1942 όταν η Καλαμαριά έγινε ανεξάρτητος Δήμος. Είχε γεννηθεί στον Πόντο και ήταν εμπορικός αντιπρόσωπος στο επάγγελμα. Μαρτυρίες μιλάνε για πράο και πονόψυχο άτομο. Θεωρείτο ευτύχημα για την Καλαμαριά να έχει τέτοιο δήμαρχο τα δύσκολα αυτά χρόνια. Αν και μερικοί τον χαρακτήριζαν άνθρωπο των Γερμανών, που του είχαν εμπιστευθεί ολόκληρο Δήμο, σε όλη τη θητεία του προσπάθησε να υπερασπιστεί τους συμπολίτες του. Τον Νοέμβριο 1944 ο Παυλίδης οδηγήθηκε από τους αντάρτες στο λαϊκό δικαστήριο του Χορτιάτη. Οι κύριες κατηγορίες ήταν οι σχέσεις του με τους Γερμανούς και η στάση του στα γεγονότα του Αυγούστου. Στην απολογία του ισχυρίστηκε ότι ό,τι έκανε το έκανε για να σταματήσει το μακελειό. Το λαϊκό δικαστήριο τον αθώωσε.
Τις ίδιες πληροφορίες για το μπλόκο της Καλαμαριάς δημοσιεύουν και άλλοι ιστορικοί μελετητές της περιόδου, μεταξύ αυτών και ο νεότερος Τάσος Κατσαρός στο τελευταίο βιβλίο του «ΟΙ ΑΝΤΑΡΤΕΣ ΔΕΝ ΠΡΟΣΚΥΝΟΥΝ, Μάχες του ΕΛΑΣ και της ΟΠΛΑ στην κατεχόμενη Θεσσαλονίκη 1941-1944». Για το μπλόκο της Καλαμαριάς ο Βασίλης Τσιτσάνης έγραψε το τραγούδι, «Ο μπλόκος».
Προβολή την Κυριακή στις 3 Μαρτίου 2019 στις 6:00 μ.μ. στην αίθουσα Σταύρος Τορνές στο Λιμάνι
π.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου