«Ομπίντα. Οι τελευταίες ημέρες του Νίκου Ζαχαριάδη» Όλα ήταν απλά ένα βαρύ… «κακοκάρδισμα»;

Με τη θεατρική παράσταση «Ομπίντα» - που σημαίνει «κακοκάρδισμα» ή «πίκρα», στα ρώσικα - Οι τελευταίες ημέρες του Νίκου Ζαχαριάδη» (Α.σ.Γ.: οι παραστάσεις συνεχίζονται μέχρι τις 21 Φλεβάρη), που παίζεται στο «Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης» στην Αθήνα, αναδεικνύει ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Γιώργος Κοτανίδης τα γεγονότα σχετικά με την καθαίρεση του Ζαχαριάδη από Γ.Γ. του ΚΚΕ, τη διαγραφή του απ’ το ΚΚΕ και την εξορία του κομμουνιστή ηγέτη στο Σοργκούτ της Σιβηρίας, απ’ τους σοβιετικούς, μέχρι και την αυτοκτονία του (σύμφωνα με την επικρατούσα εκδοχή).

Δυνατή και καλοπαιγμένη θεατρικά η παράσταση, αξίζει να τη δει κάποιος, αλλά όχι άκριτα. Με σκηνικά που θυμίζουν ρώσικη πρωτοπορία, έντονες εναλλαγές σκηνών και συναισθημάτων, φόντο με παράλληλη βιντεο-προβολή, και τρεις ηθοποιούς, τον Γιώργο Κοτανίδη, που υποδύεται το Νίκο Ζαχαριάδη, και τους Δώρα Χρυσικού και Σπύρο Περδίου, να εναλλάσσουν διάφορους ρόλους (κατηγόρων, φιλικά προσκείμενων ή συγγενών του Ζαχαριάδη), κρατά τον θεατή σε διαρκή προσοχή και ένταση. Η παράσταση αποτελεί αφορμή για συζητήσεις με ευρύτερες προεκτάσεις.
Δίπλα στην προβολή θετικών στάσεων μέσω του προσώπου του Ζαχαριάδη, όπως της άρνησης της υποταγής («Μπορείτε να με εξοντώσετε, αλλά όχι να με νικήσετε»), η παράσταση δημιουργεί ωστόσο μια σειρά ερωτήματα και ενστάσεις πολιτικού χαρακτήρα. Ενώ τα γεγονότα που έγιναν τότε αποδίδονται σ
ε γενικές γραμμές σωστά (6η Ολομέλεια, βίαιη επέμβαση του ΚΚΣΕ και κάποιων «αδελφών κομμάτων» στα εσωτερικά του ΚΚΕ, αναφορές στα γεγονότα της Τασκένδης, στις μαζικές διαγραφές κομμουνιστών απ’ το ΚΚΕ και στις διώξεις), προβάλλονται ταυτόχρονα κρίσεις και απόψεις που δημιουργούν σοβαρές ενστάσεις.

Με θεατρικό τρόπο, «μεταφερόμαστε» επίσης σε μια σειρά «στιγμές» του κομμουνιστικού κινήματος στη χώρα μας, απ’ την κήρυξη του πολέμου με τη φασιστική Ιταλία και το γράμμα του Ζαχαριάδη το ‘40, μέχρι το αντάρτικο του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, τον Άρη Βελουχιώτη, τον Μπελογιάννη και τον Πλουμπίδη, την ΟΠΛΑ, τη Βάρκιζα, την Αποχή του ‘46 και το Δημοκρατικό Στρατό. Αλλά και τη μετεμφυλιακή περίοδο, το κατηγορητήριο για «αλλοπρόσαλλη, σεχταριστική και τυχοδιωκτική» γραμμή του Ζαχαριάδη απ’ τους θιασώτες της 6ης Ολομέλειας, τη μετέπειτα στάση των εκπροσώπων του ΚΚΕ σαν τον Λουλέ…

Με αφορμή ωστόσο την αντίθεση του Ζαχαριάδη στους σοβιετικούς (και αντίστροφα), αλλά και τη θεωρία των «δύο πόλων» (Μ. Βρετανία - Σοβιετική Ένωση), η παράσταση προβάλει «έμμεσα» (ή και άμεσα) την άποψη πως ο Ζαχαριάδης ήταν ένας… «εθνικός κομμουνιστής». Τι σημαίνει, όμως, «εθνικός κομμουνιστής»; Στέκει αυτή η έννοια; Γιατί, πέρα απ’ το γεγονός, πως γενικά στους κομμουνιστές υπάρχουν τόσο διεθνιστικά όσο και εθνικά στοιχεία, εδώ τίθεται με σαφήνεια το ερώτημα: Η αντίθεση του Ζαχαριάδη στους σοβιετικούς προερχόταν κύρια από ένα «πνεύμα ανεξαρτησίας» και «αγάπης για την πατρίδα του» (που σαφώς και είχε); Από μια «εθνική» ή και «ξεροκέφαλα ανεξάρτητη» σκοπιά; Μήπως μάλιστα - σύμφωνα μ’ αυτή τη λογική - θα γινόταν κάτι σαν τον… Τίτο (που, στο όνομα της «ανεξαρτησίας», συντάχθηκε με τους δυτικούς ιμπεριαλιστές); ‘Η σαν τον πρόγονο του ευρωκομουνισμού, πρώην τριτοδιεθνιστή, Τολιάτι; Δεν είχε η αντίθεση αυτή πολιτικά και ιδεολογικά χαρακτηριστικά, από επαναστατική πλευρά, έστω μέχρι όπου μπορούσαν να φτάσουν; Σε μια περίοδο μάλιστα καμπής για το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, λίγο πριν – λίγο μετά απ’ το 20ου Συνέδριο του ΚΚΣΕ, τη λεγόμενη «αποσταλινοποίηση», την υιοθέτηση απ’ τα ΚΚ του «ειρηνικού και κοινοβουλευτικού περάσματος στο σοσιαλισμό» και τη συνολικότερη ρεβιζιονιστική – ρεφορμιστική στροφή; Μια περίοδο που σηματοδότησε τη δεξιά δηλαδή πορεία του κομμουνιστικού κινήματος παγκόσμια, στην οποία αντιπαρατέθηκαν στη συνέχεια το ΚΚ Κίνας, το ΚΕ Αλβανίας και το διεθνές μ-λ ρεύμα που συγκροτήθηκε; Η παράσταση «Ομπίντα» δε χρωματίζεται απ’ τα χαρακτηριστικά αυτής της αντιπαράθεσης. Παραπέρα: Τον Ζαχαριάδη τον «εξόντωσαν οι δικοί του» και «το σύστημα για το οποίο αφιέρωσε όλη του τη ζωή»; Γι’ αυτό και η «πίκρα»; Κι όχι οι ρεβιζιονιστές, τόσο στο ΚΚΕ όσο και κύρια του ΚΚΣΕ, στη Σοβιετική Ένωση του παλινορθωμένου καπιταλισμού και μετέπειτα σοσιαλ-ιμπεριαλισμού, που διέλυσαν κυριολεκτικά το ΚΚΕ; Τελικά και ο κομμουνισμός «τρώει τα παιδιά του»; Μια εντύπωση που μπορεί κάλλιστα να δημιουργηθεί απ’ την παράσταση, σ’ ένα λιγότερο ως καθόλου «μυημένο» στα γεγονότα, κοινό.

Σε συζήτηση με τον Γιώργο Κοτανίδη, στο πλαίσιο των συζητήσεων που γίνονται μετά την παράσταση, πρόβαλε το επιχείρημα πως δεν ισχύει ο «θρησκευτικός» διαχωρισμός «οσιομάρτυρες» - «προδότες». Προφανώς και δεν είναι τόσο… απλοϊκή η… διαλεκτική πραγματικότητα της ζωής και του κινήματος! Ούτε και η ερμηνεία της. Αυτό σημαίνει, όμως, πως δεν υπάρχουν… τάξεις, ταξική πάλη, ταξικές αντιθέσεις, πολιτικές γραμμές, σκληρές πολιτικο-ιδεολογικές αντιπαραθέσεις, εξέλιξη προς τα μπρος ή πισωγυρίσματα, κίνδυνοι παλινορθώσεων και αντεπαναστατικών ανατροπών, και στη νέα κοινωνία, τον σοσιαλισμό; Που έχουν βέβαια και τους… εκφραστές τους, ανθρώπους ή φορείς, με «σάρκα και οστά»; Χωρίς να έχουν λείψει, βέβαια, ούτε οι τιμημένοι αγωνιστές, ούτε οι προδοσίες ή οι προδότες, παρόλο που αυτό από μόνο του δεν επαρκεί για να εξηγήσει τις εξελίξεις. Τοποθετήσεις ταυτόχρονα του Κοτανίδη σε συνεντεύξεις σχετικές με την παράσταση, οι οποίες παραπέμπουν σε λογικές «εθνικής συμφιλίωσης», του τύπου «όλοι Έλληνες είμαστε» και «να ξαναγράψουμε από κοινού την ιστορία», δεν είναι άσχετες με τα παραπάνω.

Ο Γιώργος Κοτανίδης δεν είναι… «αδαής» για τις εξελίξεις αυτές στο κομμουνιστικό κίνημα. Όντας ενταγμένος στο ΕΚΚΕ, κατά τη δεκαετία του ’70, γνώριζε πολύ καλά την άποψη του μ-λ κινήματος. Προβάλλει, ωστόσο, τη δική του, σημερινή, άποψη, που απέχει πολύ απ’ αυτήν του κινήματος αυτού. Κι αυτό δεν μηδενίζει τη δουλειά που έχει κάνει ταξιδεύοντας μέχρι και στο Σοργκούτ της Σιβηρίας, αλλά αποτελεί σημείο πολιτικής αντιπαράθεσης η οποία έχει μεγάλη σημασία, όταν αναφερόμαστε σε μορφές και καμπές που σημάδεψαν το κομμουνιστικό κίνημα.

Γιάννης Βάρλας
Σπύρος Παπακωνσταντίνου